Verkiezingsjaar in de Verenigde Staten. Daarbij denken u en ik spontaan (en vaak uitsluitend) aan de presidentsverkiezing in november. De presidentiële stembusslag is evenwel slechts één verkiezing die dit jaar doorgaat. Over het hele land worden burgemeesters, sheriffs, rechters, gouverneurs, parlementariërs… zelfs stamhoofden van de Native American Tribes verkozen. Ook het federale parlement, het Congres, is aan vernieuwing toe. En de uitkomst van deze verkiezing bepaalt in grote mate de agenda van de volgende president.

Nancy Pelosi

Het Amerikaans Congres is samengesteld uit twee kamers: het Huis van Afgevaardigden (kortweg: het Huis) en de Senaat. Het Huis wordt gecontroleerd door de Democratische Partij met aan het hoofd de veterane van vele politieke veldslagen, Nancy Pelosi. In 2018 bezorgden Pelosi’s rekruten haar opnieuw het voorzitterschap van het Huis door tijdens de tussentijdse verkiezingen (de zogenaamde mid terms) Republikeinse Congresleden uit de betrekkelijk welvarende buitenwijken van Amerika’s steden te verslaan. Aan de vooravond van de parlementsverkiezing van november zetelen er 34 meer Democraten in het Huis dan Republikeinen (op een totaal van 431 plus 4 vacante zetels).

In de Senaat zwaaien de Republikeinen van Senaatsleider Mitch McConnell de plak. De Senaat wordt, in tegenstelling tot het Huis, niet op proportionele basis samengesteld. In het Huis sturen districten met een ongeveer gelijk aantal inwoners één vertegenwoordiger (Congressman/Congresswoman) naar Washington D.C. De Senaat daarentegen wordt samengesteld uit een gelijk aantal vertegenwoordigers uit iedere Staat van de Unie. Zo sturen zowel Californië (39,5 miljoen inwoners) als Wyoming (757 000 inwoners) twee Senatoren naar de upper chamber. De Senaat is daarom dé uiting van het federaal (en niet-unitair) karakter van de Amerikaanse Republiek. De Republikeinse fractie bezet momenteel 53 van de 100 Senaatszetels.

Cohabitation

Het Amerikaans Congres benadert wat wij een volledig bicameraal stelsel noemen. Ieder wetsvoorstel passeert beide kamers die elk, conform hun eigen regels en procedures, instemming verlenen. Voor zover de kamers niet gelijk zijn is dit uitsluitend in het voordeel van de Senaat. Zo moet alleen de Senaat haar instemming geven aan door de president onderhandelde verdragen en heeft zij een vetorecht over door de president voorgedragen ministers en rechters (waaronder de vervanger van de zopas overleden opperrechter Ruth Bader Ginsburg). Met andere woorden: de Senaat is de grotere broer van het Huis.

En net zoals kibbelende broers die tijdens hun puberjaren moeten samenhokken, delen de Republikeinse Senaat en het Democratische Huis één thuis: het Capitool. De situatie kan omschreven worden met een uit de Franse politiek ontleend concept: cohabitation. In Frankrijk slaat dit begrip op de situatie waarbij president en premier niet tot dezelfde politieke partij behoren. Maar in plaats van onenigheid binnen de uitvoerende macht worden de laatste politieke jaren gekenmerkt door de bitse tweestrijd binnen de wetgevende macht, die tussen Pelosi en McConnell, tussen Democraten en Republikeinen.

Eén Senaat

Wat het Huis van Afgevaardigden betreft wordt er door de band genomen van uitgegaan dat Pelosi twee extra jaar zal kunnen plaatsnemen op de stoel van de Kamervoorzitter. De meerderheid is te groot, de Republikeinse rekruten te zwak en Donald Trump te onpopulair in de buitenwijken om Pelosi van haar troon te stoten.

De werkelijke strijd vindt plaats in de Senaat. Daar wordt het kantje boord voor McConnells troepen. In tegenstelling tot het Huis waarin iedere twee jaar elke vertegenwoordiger zijn kiezers onder ogen moet komen, werkt de Senaat via gespreide verkiezingen (staggered elections). Om de twee jaar wordt één derde van de Senatoren voor zes jaar verkozen. Daarom zijn de Senaatszetels opgedeeld in drie klassen (1, 2 en 3). In 2020 is het de beurt aan de 33 ‘Klasse 2’ Senaatszetels. Een wist-je-datje: omdat de Senaat sinds zijn eerste zitting nooit in zijn volledigheid vernieuwd werd, wordt wel eens gezegd dat hoewel er 116 Congressen zijn geweest, er al die tijd slechts één Senaat was.

John McCain

Ook vinden er twee bijzondere (niet-Klasse 2) verkiezingen plaats. In Arizona zoekt men een permanente opvolger voor de in 2018 overleden Republikein John McCain. Deze zetel werd in de tussentijd warm gehouden door Martha McSally, die als Senator werd aangeduid door de Republikeinse gouverneur van Arizona. McSally hoopt nu niet alleen de bevriende gouverneur, maar ook de kiezers van de Grand Canyon State te overtuigen. De tweede bijzondere verkiezing vindt plaats in Georgia, waar de Republikeinse Kelly Loeffler werd aangeduid om de gepensioneerde senator Johnny Isakson te vervangen. Ook Loeffler stelt zich kandidaat voor een volledige termijn van 6 jaar.

Dit betekent dat er 35 Senaatszetels op het spel staan. Hoe liggen de kaarten dan voor de Republikeinse meerderheid? Het is in ieder geval waarschijnlijk dat Mitch McConnell na november een kleinere fractie zal hebben dan ervoor. Hoe klein is voorlopig koffiedik kijken.

Indien Donald Trump het electoraat opnieuw kan overtuigen, hebben de Democraten vier extra zetels nodig voor de meerderheid. Komt Joe Biden als winnaar uit de bus, dan volstaan drie nieuwe Democratische senatoren. Bij staking van stemmen is het immers de vicepresident (Mike Pence respectievelijk Kamala Harris) die als voorzitter van de Senaat de beslissing neemt. Hieronder kort de belangrijkste veldslagen in de strijd om de meerderheid.

Sweet Home Alabama

Het belangrijkste (en misschien wel enige) lichtpunt voor de Republikeinse Partij is de Senaatszetel in het bloedrode Alabama. In 2017 verbaasde Democraat Doug Jones vriend en vijand door de Republikein Roy Moore aan de kant te schuiven. Dat Moore, oud-voorzitter van het Hooggerechtshof van de ‘Bijbelgordel’-staat, beschuldigd werd van seksueel misbruik (waaronder van minderjarigen), deed heel wat traditioneel Republikeinse kiezers thuis blijven of op Jones stemmen.

Maar zelfs met deze rukwind in de zeilen won de Democraat met amper 1,63 procent van het totaal aantal uitgebrachte stemmen. In 2020 nomineerden de Republikeinen van Alabama American Football coach en politiek nieuwkomer Tommy Tuberville (en niet oud-senator en minister van Justitie Jeff Sessions). Verwacht wordt dan ook dat Jones’ carrière in de Senaat geen lang leven beschoren is.

Voor het overige worden voornamelijk Republikeinse Senatoren in het defensief gedwongen. In het naar links opschuivende Colorado is Cory Gardner (R) de underdog tegen de nog steeds populaire oud-gouverneur John Hickenlooper. In het piepkleine Maine is Susan Collins (R) – zonder twijfel de meest compromisgezinde Republikein in de Senaat en vaak een bron van frustratie voor conservatief Amerika – in een nek-aan-nek race verwikkeld met lokaal politica Sarah Gideon. Collins’ imago als een pragmatische, naar consensus zoekende probleemoplosser kreeg de laatste jaren klappen in het eigenzinnige Maine. Zij wordt verweten zich te veel aan de Trump-partijlijn te houden.

De Carolinas

Jones, Gardner en Collins zijn op dit moment de parlementariërs die in januari het meest waarschijnlijk hun job verliezen. Voor het overige zijn het vooral Republikeinen uit doorgaans Republikeinse staten die door een sterke rekruut met gevulde campagnekoffers in de problemen dreigen te komen. Zo wijzen peilingen in North Carolina consistent op een voorsprong van zo’n 5 procent voor de Democratische uitdager van de Republikeinse senator Thom Tillis.

In het kleinere South Carolina – nog een tint roder dan zijn noordelijke broer – krijgt Lindsey Graham (R) het verrassend moeilijk tegen de oud-voorzitter van de lokale Democratische Partij. Graham maande de kijkers van Fox News al meermaals aan financieel bij te dragen aan zijn campagne omdat zijn uitdager meer geld binnenhaalde dan de politieke veteraan. Nu is Graham nooit de meest populaire politicus geweest, maar als een Republikein kan uitgeschakeld worden in South Carolina, dan kan dat overal.

Afro-Amerikaan

In Arizona, bijvoorbeeld. Arizona is één van de traditioneel Republikeinse staten die aan een snel tempo vruchtbare grond worden voor de Democratische Partij. In astronaut Mark Kelly vonden de Dems een uitstekende uitdager voor nieuwbakken senator Martha McSally. Sinds eind juni overtroefde Kelly McSally in iedere gepubliceerde peiling. Arizona verkoos in 2018 met Kyrsten Sinema trouwens voor het eerst sinds 1988 een Democratisch senator toen een opvolger voor de Republikein (en occasioneel Trump-criticus) Jeff Flake gevonden moest worden. De Republikeinse tegenstrever die door Sinema in 2018 verslagen werd? Martha McSally.

Republikeinen die hopen op een tweede staat waar zij in de aanval kunnen gaan, hebben hun zinnen gezet op Michigan. De doorgaans Democratische staat hielp Donald Trump in 2016 aan een meerderheid in het kiescollege. En in 2018 trok John James, een rijzende ster binnen de GOP, net niet aan het langste eind tegen Democratisch senator, Debbie Stabenow. In 2020 krijgt hij een herkansing tegen de andere Democratische senator van de staat, Gary Peeters.

Deze race is niet enkel interessant omdat het maar één van twee staten is waarin een Democratisch senator een staat verdedigt die Trump won in 2016 (de andere is Alabama), maar ook omwille van James’ profiel. John James is een betrekkelijk jeugdige, Afro-Amerikaanse veteraan van het Amerikaanse leger. Het soort politicus dat Republikeinen maar al graag in hun rangen willen opnemen. De Afro-Amerikaanse gemeenschap is immers nog steeds de achilleshiel van de ‘Partij van Lincoln’.

50-50

De kans bestaat dat de verkiezingen zullen leiden tot een 50-50 Senaat, één waarin geen van beide politieke formaties officieel de meerderheidspartij wordt. Meer nog, dit lijkt ondergetekende de meest waarschijnlijke uitkomst. We volgen ze dan ook op de voet.

Sarah Gideon

Parlementsverkiezingen in de VS