Mijn grootvader zaliger zei het in zijn tijd ook al berustend: ‘gazettenpraat! Leugens!’ Toen kon je bepaalde betwistbare informatie catalogeren onder het lemma ‘propaganda’. Kranten waren immers ideologisch gebonden en vertegenwoordigden de politieke standpunten van hun zuil. Vandaag is (eventuele) desinformatie structureel te noemen.

‘Churnalism’ in plaats van ‘journalism’

Het was de Britse journalist en filmmaker Nick Davies die in zijn boek Flat Earth News (vertaald als Gebakken lucht) de term churnalism gebruikte. Uit onderzoek van de Universiteit van Cardiff, daterend van 2010, bleek dat meer dan de helft van nieuwsberichten in Groot-Brittannië op een persbericht gebaseerd waren. Toen al. Ondertussen is dat niet veranderd, integendeel. De Britse journalist klaagt onder meer aan dat journalistiek verworden is tot een doorgeefluik van voorgebakken berichten van handige pr-jongens/meisjes.

In plaats van zelf bronnen op te zoeken en te verifiëren, neemt de churnalist simpelweg persberichten van nieuwsagentschappen of politieke woordvoerders kritiekloos over, copy & paste, ‘roert’ ze wat op en publiceert. Vandaar churnalism, ‘roernalistiek’. Dat maakt hen overigens kwetsbaar voor manipulatie van buiten af. Daardoor sluipen er wel eens onnauwkeurigheden, verdraaiing van de feiten en eenzijdigheid de berichtgeving binnen. Daardoor lees je in elke krant het zelfde. Ziedaar het ontstaan van de eenheidsworst.

Mediaconcentratie

Een studie (pdf) van prof. Dr. Karin Raeymaeckers en Sarah Van Leuven (Universiteit Gent) geeft aan dat dit ook in Vlaanderen het geval is. Kleinere winstmarges, want almaar afnemende advertentie-inkomsten en dalende abonnees, leiden onvermijdelijk tot meer economisch rationalisme. Vandaag lijkt dat gegeven zwaarder door te wegen in het nieuwsproductieproces dan de sociale verantwoordelijkheid die nieuwsorganisaties hebben ten opzichte van hun publiek, dixit de auteurs.

Naast die eenzijdige informatie ontstaat er ook een onvermijdelijke mediaconcentratie, die zowel aanleiding als gevolg is. Wanneer kostenbesparend aparte redacties gegroepeerd worden tot één centrale desk pool, kan meteen in één moeite door ook het aantal journalisten verminderd worden. Kassa, kassa.

Twee mediagroepen blijven er nog in Vlaanderen over die daarbovenop ook inhoudelijk steeds meer gaan samenwerken. Wat in De Morgen staat of in Het Laatste Nieuws is inwisselbaar, zegt Doorbraak-hoofdredacteur Pieter Bauwens in een gesprek op Doorbraak Radio. ‘Je krijgt heel veel meer van hetzelfde’. Alweer ‘eenheidsworst’ dus.

Die inhoud heeft echter steeds een bepaalde richting, een marketingidee bepaalt wat ze moeten brengen. Ook in opiniërende stukken blijkt dat alsmaar meer. Opinies van columnisten kaderen in een politiek-correct narratief, zodat ook daar elke ‘opinie’ iets collectiefs wordt. Dat levert een vernauwing van het debat op. Er leeft in Vlaanderen meer dan wat de media ons vertellen, zoals Pieter Bauwens terecht opmerkt.

Verzwijgen

Die vernauwing ontstaat wanneer journalisten vaker dan vroeger dingen verzwijgen. Want sommige onderwerpen kunnen volgens onze media beter onaangeroerd blijven, sommige zaken blijven beter onbenoemd. Vandaar de berichten over ‘verwarde mannen’ en recent steeds vaker over: ‘groepjes jongeren’.

Het wordt een soort codetaal, waar de lezer al langer doorheen kijkt. De bedrijfscultuur van een politiek correct denken is alomtegenwoordig. De geloofwaardigheid van mainstream media wordt daardoor al langer geknakt.

In zijn boek Na het journaal volgt het nieuws geeft Johan Sanctorum daar voldoende voorbeelden van. U merkt het ook in de recente berichtgeving over het coronavirus, waar onze opiniemakers de Chinese overheid feliciteren voor hun kordaat optreden, terwijl de werkelijkheid heel anders klinkt. Ivan Van de Cloot onthulde een en ander in zijn recente bijdrage op Doorbraak. ‘Het doet je soms terugdenken aan de jaren 50 en 60 toen er ook veel bewonderaars waren van de Sovjet-Unie in onze contreien.’

Kortom, journalistiek is zowel in haar pure berichtgeving als in haar opiniestukken onbetrouwbaar gebleken.

Smeergeld

Maar het kan nog erger! In de wereldwijde bestseller uit 2016, Gekochte Journalisten, vertelt wijlen Udo Ulfkotte (ex-Frankfurter Allgemeine Zeitung) in talloze voorbeelden hoe de ‘mening’ van journalisten gekocht werd door geheime diensten, politici en financiële machthebbers. De scheidingslijn tussen journalistiek en propaganda blijkt heel dun.

Moge dat even tot nadenken aanzetten, heren en dames ministers. Ondertussen dansen immers mediastream media lustig verder op de muziek van het Titanic-orkestje. Vrolijk, want ze ontvingen zonet de zekerheid van extra subsidiëring door de Belgische regering.

Luister hier naar de podcast met Doorbraak-hoofdredacteur Pieter Bauwens

Sarah Van Leuven

Mainstream media vernauwen het debat