President Jacob Zuma blijft aan, zo werd op 29 november bekend. Na een verhit beraad, waar men elkaar naar verluidt fysiek te lijf ging, heeft het Nationaal Uitvoerend Comité (NEC) van de Zuid-Afrikaanse regeringspartij ANC een motie van wantrouwen vanuit eigen gelederen tegen Zuma verworpen. Dat is bijzonder, want de president en de partij hebben langdurig te kampen met grote integriteitsproblemen en een tot het nulpunt gedaalde populariteit. Zuma heeft de motie overleefd, maar de vraag is wie hierbij gewonnen heeft.

Schandalen

Corruptie is schering en inslag bij het ANC. Twee dagen na het beraad werd bekend dat voormalig minister van Vervoer, Sbu Ndebele – ooit zelf lid van het NEC – is aangeklaagd voor fraude, omkoping en geldwitwaspraktijken. Zuma, die zowel staatspresident als voorzitter van het ANC is, geniet al jaren de twijfelachtige eer een ‘teflon-president’ te zijn. Eerder overleefde hij een verkrachtingszaak en talrijke beschuldigingen van corruptie en fraude. Zo liet hij zijn kapitale woonoord in KwaZulu-Natal voor meer dan 24 miljoen euro aanpassen. Het wordt Zuma ook aangerekend dat het ANC zelf slecht scoort: tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in augustus vergaarde de partij het laagste stemmenaandeel sinds 1994. De hoofdredenen hiervoor waren het economisch beleid van het ANC, maar vooral de corruptie.

Staatskaping

Zeer problematisch is het recente corruptieverschijnsel ‘state capture’, in het Afrikaans staatskaping genoemd. Zuma onderhoudt nauwe banden met de steenrijke Indiase familie Gupta, die hij privé en als president allerlei gunsten bewijst. De familie heeft inmiddels dusdanig grote invloed in de regering verworven dat ze ANC’ers, in ruil voor diensten, ministersposten heeft aangeboden. Zuma liet het allemaal gebeuren en bewees de familie nog meer gunsten.

Ombudsvrouw Thuli Madonsela heeft de staatskaping onderzocht en in een recent rapport de omvang en ernst ervan in kaart gebracht. Uit het rapport blijkt o.a. dat de Gupta’s grof geld boden aan de staatssecretaris van Financiën om iedereen binnen het ministerie, die de zakelijke belangen van de familie dwarszit, te ontslaan. Ook zou de familie de zoon van Zuma schatrijk hebben gemaakt.

Zuma heeft nog via het hooggerechtshof en door vertragingstactieken geprobeerd de publicatie van het rapport te dwarsbomen, maar tevergeefs. Daarna protesteerde hij weer tegen het rapport door te beweren dat hij geen kans had gekregen zijn kant van de zaak te laten zien. Nadat Madonsela geluidsopnamen had vrijgegeven van een tijdens het onderzoek gevoerd gesprek tussen haar en Zuma, bleek zijn bewering echter leugenachtig.

Als laatste redmiddel probeert hij nu bij de hoogste rechter het rapport aan te vechten op grond van de aanbevelingen die erin gemaakt worden: de scheiding der machten zou in het gedrang zijn gekomen omdat Madonsela in het rapport de voorzitter van het Hooggerechtshof, Mogoeng Mogoeng, van alles adviseert. Laatstgenoemde had snel een onderzoekscommissie in het leven moeten roepen die de staatskapingskwestie tegen het licht zou houden. Verder had die voorgezeten moeten worden door een door hemzelf aangewezen persoon. Bevindingen van een dergelijke commissie zou Zuma natuurlijk nog dieper in de problemen kunnen brengen.

Er broeit iets

De protesten tegen Zuma worden steeds massaler. Het broeit in de partij en in de samenleving. In hoog aanzien staande ANC-veteranen, onder wie Frank Chikane, Ahmet Kathrada en Denis Goldberg (terrorismemakkers van Nelson Mandela uit 1963) hebben Zuma opgeroepen op te stappen. Zij worden daarin zelfs bijgestaan door ministers van zijn eigen kabinet, onder wie de Afrikaner Derek Hanekom van Toerisme en andere ANC-kopstukken, die de eerdergenoemde motie van wantrouwen hebben ingediend. Waarschijnlijk gaat Zuma nu een kabinetswijziging doorvoeren.

Ondanks Zuma’s overlevingsmechanisme – mede gefaciliteerd door zijn persoonlijke invloed binnen het ANC – groeit vanuit de partij en vanuit de bevolking de kritiek op zijn functioneren en gebrek aan integriteit. De corruptie overschaduwt namelijk alles. Volgens een peiling van de Zuid-Afrikaanse staatsomroep SAUK is 86% van de burgers het oneens met het aanblijven van Zuma. Mmusi Maimane, de leider van de grootste oppositiepartij Democratische Alliantie (DA), heeft al toegezegd alles te doen om Zuma’s rechtszaak te dwarsbomen om de bij de staatskaping betrokken mensen te laten vervolgen.

Hoe lang nog?

Niet alleen Zuma, maar het ANC zelf is ’s lands grootste probleem geworden. De partij blijft verdeeld, is corrupt en mist toenemend slagvaardigheid. Hoe dan ook, met de beschadigde, diep-corrupte Zuma als president en partijvoorzitter is de partij getooid met een maar morsig vaandel. We zien een zwaar beschadigde partij, hoezeer kopstukken ook verklaren dat de rijen weer gesloten zijn. Het is de vraag of de partij het wantrouwen en het onbehagen nog kan beteugelen tot de landelijke verkiezingen 2019 de partij nog verder zullen afstraffen en de oppositie belonen.

Foto: (c) Reporters

Sbu Ndebele

Aanblijven van president Zuma verzwakt ANC verder