Een man en een vrouw staan tegenover elkaar. De man heeft macht en de vrouw een verzoek. Een #me too-treffen anno 1807. De vrouw heet Luise (of vertaald Louise). Zij is gehuwd met de Pruisische koning Friedrich Wilhelm III. Zijn legers leden het jaar voordien op 14 oktober in Jena en Auerstedt een verpletterende nederlaag tegen Frankrijk. Tegenover haar staat keizer Napoleon I, de overwinnaar die met zijn troepen triomfantelijk de Pruisische hoofdstad Berlijn in marcheerde.

Rusland, dat Pruisen militair steunde, sloot een aparte vrede met Napoleon. Pruisen stond er thans alleen voor. Tijdens de voorgaande winter was de koninklijke familie door ijs en sneeuw naar Memel gevlucht, het uiterste puntje van Oost-Pruisen, grenzend aan Rusland. Luise die bij haar zo voorzichtige en vredelievende echtgenoot aangedrongen had om tegen de Franse despoot ten strijde te trekken, betrad nu een voor vrouwen ontoegankelijk scène: de politieke openbaarheid. Haar optreden maakte van deze hoogst aantrekkelijke vrouw een mythe.

Darmstadt

Luise werd in 1776 als hertogin van Mecklenburg geboren en groeide op aan het hof van haar grootouders in Darmstadt. Op haar zestiende leerde ze haar echtgenoot, de zes jaar oudere kroonprins van Pruisen kennen. Hij was een eerder stijve hark, geremd in de omgang en niet bepaald geliefd door zijn ouders. In de geschiedenis staat hij ook geboekstaafd als componist van militaire muziek. Volgens de overlevering was het liefde op het eerste gezicht, en groeiden beiden in korte tijd naar elkaar toe. Het huwelijksfeest in 1793 vond plaats in Berlijn waar een strenge etiquette gold. De jeugdige Luise trok er zich niet veel van aan en voerde er de wals, een toen hoogst verfoeide dans, in.

Het echtpaar leidde aan het Pruisische hof een gelukkig en zorgeloos bestaan. Zeven van de tien kinderen overleefden de eerste moeilijke levensjaren. In 1797 werd haar echtgenoot als koning Friedrich-Wilhelm III. gekroond. Op dat moment troffen de Franse imperialistische oorlogen Pruisen nog niet rechtstreeks. Luise steunde de hervormingen van haar man, en wilde in tegenstelling tot hem tegen Frankrijk ten strijde trekken. Het leverde haar de steun op van de Pruisische intellectuelen.

Tilsit

Na de zware nederlaag van Jena en Auerstedt en de hals-over-kop-vlucht naar Memel bereikte Pruisen het absolute dieptepunt in zijn bestaan. Nadat Franse officieren hun intrek genomen hadden in het koninklijke paleis in Berlijn snuisterden ze onder meer in de briefwisseling van Luise. Daaruit bleek dat ze een vrij intieme toon aansloeg in haar contacten met tsaar Alexander I. Dat was uiteraard koren op de molen van de napoleontische propagandamachine, en stelde Luises echtgenoot voor schut. Vernederender voor de trotse Pruisen was dat de quadriga van de Brandenburger Tor en het zwaard van Frederik de Grote, naast tal van andere kostbaarheden, als oorlogsbuit naar Parijs overgebracht werd.

De vrede kwam er pas op 6 juli 1807 in Tilsit. De onderhandelingen vonden plaats op een feestelijk uitgedost ponton in het midden van de rivier Memel, dat als demarcatielijn tussen het Franse en Russische leger gold. Friedrich-Wilhelm III. diende urenlang aan de oever in de regen te wachten. Pas de volgende dag werd hij erbij geroepen. Napoleon had niets dan minachting voor hem over, en liet hem de ene na de andere vernedering ondergaan.

Smeekbede

De Pruisische koning kon niets inbrengen bij de onderhandelingen. Hij diende zich aan Napoleons dictaat te onderwerpen. De bepalingen waren nog strenger en genadelozer dan het verdrag van Versailles van 1919. Pruisen verloor al zijn bezittingen ten westen van de Elbe en al zijn Poolse bezittingen. Het grondgebied werd zowat gehalveerd, en het land kreeg enorme herstelbetalingen opgelegd. Bovendien werd het koningspaar uit Berlijn verbannen en dienden ze het duistere slot van Königsberg te bewonen. Pas na twee jaar mochten ze weer hun intrek in Berlijn nemen. Het was te nemen of te laten. ’s Konings raadgevers besloten een ultieme poging te ondernemen om de Fransman milder te stemmen. Met tegenzin ging de koning akkoord.

Daarvoor werd de pas dertig jaar geworden Luise, geliefd om haar charme en eenvoud, als een soort geheim wapen ingezet. Anders dan tegen knullige, onbeholpen koningen was de Corsicaan tegen beeldschone vrouwen niet altijd bestand. Napoleon zwichtte en voerde een gesprek met Luise onder vier ogen. Zij deed een beroep op de grootmoedigheid van de keizer, die ze tevoren nog een ‘monster’ had genoemd, en een ‘hels wezen, dat zich uit de drek heeft omhooggewerkt’. Achteraf zou Napoleon tegen de Russische tsaar zeggen: ‘Jouw koningin van Pruisen is werkelijk aller charmantst. In plaats van haar een kroon te ontnemen zou men geneigd zijn haar die aan de voeten te leggen’.

Haar smeekbede als vrouw en moeder ten behoeve van haar volk had de keizer bijna tot toegevingen bewogen, als niet na een uur de ongeduldige Pruisische koning de kamer binnengestormd was, en daarmee alles had verprutst. Meteen was de keizer ten zeerste ontstemd en bereikte Luises interventie niets. De eeuwige vijandschap tussen Pruisen/Duitsland en Frankrijk ontstond daar in Tilsit. Slechts door het vredesakkoord van Charles de Gaulle en Konrad Adenauer in het begin van de jaren zestig van vorige eeuw kwam hieraan een einde.

Bevrijdingsoorlogen

Wel had Luise iets anders bereikt. Door haar weliswaar mislukte tussenkomst had ze zich in Pruisen van een immense populariteit verzekerd. Een heldencultus bouwde zich rondom haar op, in tegenstelling tot haar echtgenoot, die als eeuwige treuzelaar, als een ‘watje’ afgeschilderd werd. Luise groeide uit tot het zinnebeeld van het Pruisische verzet tegen Frankrijk, die met de Bevrijdingsoorlogen van 1813/1814, met de verovering van Parijs en de gedwongen troonsafstand van Napoleon I, eindigde.

Luisi was voor staatsmannen als Stein, Hardenberg, Gneisenau en Scharnhorst een inspiratiebron voor hun verzet tegen de Franse bezetter en het ontstaan van een herboren Pruisen. Uiteindelijk raakte ook de koning overtuigd en steunde hij het verzet. Een film als Kolberg (1945) brengt dit heel goed in beeld. Deze revolutie van boven maakte de wedergeboorte van Pruisen mogelijk.

Pruisische madonna

De Pruisische madonna lag aan de basis van het moderne Pruisisch-Duitse nationalisme en idealisme dat uit het verzet tegen de veroveringsoorlogen van Napoleon geboren werd. Helaas kon zij niet meer delen in de vreugde van het einde van zijn heerschappij. Luise stierf op amper 34-jarige leeftijd op 19 juni 1810 aan de gevolgen van een longziekte.

Onmiddellijk na haar overlijden ontstond een mythe rondom haar. Anders dan alle koninklijke overledenen vóór haar werd Luise niet begraven in de crypte van de Berlijnse Dom, maar in een apart mausoleum in het park van het slot Charlottenburg. Deze kleine tempel fungeerde algauw als een bedevaartcentrum voor de Pruisische bevolking.

IJzeren Kruis

Op de dag van haar verjaardag, 10 maart, in 1813 stichtte haar echtgenoot het IJzeren Kruis, een onderscheiding voor bewezen moed op het slagveld. Bij de bezetting van Parijs in 1814 zou maarschalk Blücher gezegd hebben: ‘Nu is Luise gewroken’.

Op de dag dat Napoleon III Pruisen de oorlog verklaarde, 19 juli 1870, de verjaardag van haar overlijden, ging haar oudste zoon, koning Wilhelm I. bij haar sarcofaag mediteren. Na de succesvolle afloop van de Frans-Duitse oorlog herhaalde hij dat eerbetoon.

Gerhard von Scharnhorst

Luise von Mecklenburg-Strelitz: het Pruisische geheime wapen tegen Napoleon

Pruisen: bejubeld en verketterd