Tot op vandaag zijn er tenminste honderd potentiële covid-19 vaccins in onderzoek waarvan er zes in klinische fase. Naargelang de bron zal er een operatief vaccin nog dit jaar, volgend jaar in de lente of ten laatste eind 2021 klaar zijn. Erg ambitieus als je weet dat vaccins niet in één twee drie gemaakt worden. Meestal neemt het proces meer dan tien jaar in beslag. Naar een AIDS-vaccin zoekt men al 40 jaar, zonder succes. Het coronavaccin wil men klaar hebben in 12 tot 18 maand. Hoewel er heel wat knowhow is in vaccinbouw, blijft het een uitermate ambitieus plan.

Harvard epidemioloog Marc Lipsitch: ‘en dat spijts de intense en ongeziene samenwerking tussen industrieën en overheden resulterend in een reeks werkgroepen, en niettegenstaande de tientallen miljarden dollars die donoren, zoals de Bill & Melinda Gates Foundation, de Wellcome Trust, de EU en de WHO uitgeven aan vaccinbouw’. Dat er een werkzaam vaccin komt is zeer waarschijnlijk, dat is goed nieuws. Aannemelijk zullen er meerdere werkzame vaccins zijn, gemaakt via verschillende technieken en geproduceerd in gespecialiseerde bedrijven. Ook dat is goed nieuws want om de wereld te bedienen zullen we vijfmiljard vaccins nodig hebben. Wanneer zullen de vaccins te verkrijgen zijn en wie krijgt ze eerst?

Vier fasen op weg naar het vaccin

De queeste begint met een valse noot. Het met veel bombarie aangekondigde Oxfordvaccin stelt teleur in fase 1 van het onderzoek. Het Amerikaanse biotechnologiebedrijf Moderna slaagde er wel in om bij proefpersonen, die met het nieuwe vaccin waren ingespoten, antilichamen op te wekken. Die antilichamen afkomstig van acht (!) proefpersonen waren vervolgens in staat om in een labo, in vitro, het covid-19-virus te neutraliseren. Een veelbelovende start. Daarop steeg het aandeel van Moderna met 30%. De voormalige topman van het bedrijf, Moncef Slaoui, nu hoofd van Trumps Operation Warp Speed, bleek nog voor tien miljoen dollar Moderna-aandelen te bezitten. Belangenvermenging, werd er luidop gezegd. Greedy Sapiens, gaan we zo beginnen?

In fase 1 gaat men na of het vaccin veilig is voor de gezonde vrijwilliger. In fase 2 onderzoekt men bij 100-200 vrijwilligers of het vaccin de nodige antistoffen opwekt en wat de beste dosis is. Epidemioloog Lipsitch: ‘veruit de meeste tijd gaat steeds naar fase 3, de efficiëntieproef. Dé vraag is: werkt het vaccin in de echte wereld? Daarvoor moet je een heleboel proefpersonen vaccineren met het nieuwe vaccin en evenveel met een nepvaccin. Dan moet je wachten tot ze zich infecteren en vervolgens hopen dat zij die het echte vaccin kregen niet ziek worden. Dat neemt ontzettend veel tijd in beslag en dit proces duurt nog langer als het virus op zijn retour is. Dan is de kans op spontane infectie ook veel lager.

Professor Lipsitch, en hij niet alleen, wil fase 3 vervangen door een vrijwilligersstudie van gezonde proefpersonen met een laag risico om van covid-19 zwaar ziek te worden. Die personen zouden dan ofwel een vaccin ofwel een nepvaccin krijgen. Vervolgens zou de volledige groep vrijwilligers zich moedwillig laten infecteren met Covid-19. De resultaten zullen reeds na enkele weken bekend zijn, een enorme tijdswinst. Een protocol waarbij vrijwilligers met opzet worden blootgesteld aan een agressief virus waarvoor, bij complicaties, geen therapie bestaat, schept een gigantisch ethisch probleem. Toch hebben zich al twintigduizend vrijwilligers gemeld. Tijdens fase 4, ten slotte, is het vaccin verkrijgbaar op de markt maar blijft onderhevig aan permanente waakzaamheid.

Vaccinweigering

De antivaxxers, een globale en steeds groeiende antivaccinatiegroep beweren dat vaccinatie een rist ziektes zoals autisme, astma, MS, Alzheimer, ja zelfs homoseksualiteit kunnen uitlokken. Antivaxxers vinden dat vaccins voor hun kinderen onnodig en onvoldoende veilig zijn. Bovendien willen ze keuzevrijheid. Vooral via sociale media neemt hun invloed toe.

Deze antivaccinhouding, ‘vaccine hesitancy’ genaamd, kan de mondiale vaccinatieprogramma’s behoorlijk in de war sturen en ervoor zorgen dat de groepsimmuniteit, die voor covid-19 tussen de 55% en 82% van de bevolking ligt, niet gehaald wordt. Daar sta je dan met je vaccin. Volgens kenners los je dit op door met voorlichtingscampagnes de mensen het belang van groepsimmuniteit uit te leggen en ze permanent op de hoogte te houden over de stand van zaken in de vaccinontwikkeling. Zo win je het vertrouwen van de bevolking. Het is bekend uit de literatuur dat huisartsen de belangrijkste ‘influencers’ zijn om hun patiënten te laten vaccineren. Persoonlijke anekdotes vertellen over de weldaden van vaccins (in mijn geval van het antibaarmoederhalskankervaccin) is eveneens een probate aanpak.

Vaccinverspreiding over de globe

Vaccins maken en verspreiden over de globe kost miljarden dollars, opgehoest door privé-investeerders en overheden. Hoe kan men voldoende vaccins produceren en, belangrijker, hoe geraken ze ter plaatse? Wordt het ieder voor zich?

Trump wil dat voor eind 2020 alle Amerikanen een vaccin hebben, ‘America First’. De universiteit van Oxford (met hulp van AstraZenica) wil alle Britten van een vaccin voorzien in de herfst van 2020 en de firma J&J wil tegen eind 2021 één miljard vaccins maken. Vaccinatienationalisme, het gebrek aan samenwerking tussen de landen, zowel arm als rijk, is een reële bedreiging. De ‘koude oorlog’ tussen de VS en China, en het stopzetten van de VS-bijdrage aan de WHO bemoeilijken de globale samenwerking.

De voormalige baas van de FDA (Food Drug Administration) dokter Scott Gottlieb (1972), zegt duidelijk dat we geen illusies moeten hebben. Elk land dat vaccins maakt zal eerst de eigen bevolking bedienen. Vandaar het belang, zegt Gottlieb, voor de VS om zelf een vaccin te hebben. De ‘après-vaccin’-periode meldt zich aan als de lastigste. Zal het echt ieder voor zich zijn? Met de coronacrisis in gedachte en het totaal gebrek aan solidariteit toen, is het antwoord ‘ja’.

Alles welbeschouwd lijkt niet eind 2020 maar eind 2022 mij een redelijke termijn om de wereld van anti-covid-19-vaccins te voorzien, dat zou een grote prestatie zijn. De kans is groot dat ik mij vergis, corona blijft een enigmatisch virus. Ik koester een vreemdsoortige hoop. In 2003 werd het SARS-virus, het coronabroertje van covid-19, gevonden in 26 landen en doodde in totaal 774 mensen. En dan verdween SARS, zomaar, en het kwam nooit terug. Puur geluk. Waarom zou covid-19 deze familie eigenschap niet respecteren

* *

Post Scriptum. Het begin: Louis Pasteur en de dolle hond

Hondsdolheid (rabiës) is plots actueel in Vlaanderen sinds het uit Peru meegebrachte katje Lee mogelijks met het virus besmet is. Met rabiës is het allemaal begonnen. Op 6 juli 1885 presenteert de Franse bioloog en chemicus Louis Pasteur (1822-1895) zijn vaccin tegen hondsdolheid. Hij entte een negenjarige jongen in die door een dolle hond was gebeten. De jongen geneest. Pasteur toonde aan dat een virus dat hij in het labo had verzwakt en die terug ingebracht werd bij de mens een bescherming bood tegen de ziekte. Deze techniek heet vaccinatie. Het effect ontstaat doordat het lichaam massaal antistoffen maakt tegen het onschadelijke vaccin. Deze typische antistoffen zullen dan bij contact met de echte ziektekiemen deze laatste vernietigen. Zes juli 1885 wordt als de belangrijkste datum in de geschiedenis van de geneeskunde beschouwd.

Scott Gottlieb

Zoektocht naar coronavaccin geen goednieuwsshow