Morgen gaat Wit-Rusland naar de stembus. De strijd gaat tussen zittend president — al sinds 1994 — Loekasjenko en politieke nieuwkomer Svetlana Tichanovskaja. In 2006 probeerde Aljaksandr Milinkevitsj (Hrodna, 25 juli 1947) Loekasjenko te onttronen. Volgens de officiële uitslagen behaalde Loekasjenko toen met 83% van de stemmen de overwinning. Milinkevitsj behaalde 6% van de stemmen en eindigde als tweede. Volgens internationale waarnemers vonden de verkiezingen niet op eerlijke wijze plaats. De oppositie keurde de officiële uitslag af en hielden dagenlange demonstraties in Minsk. Milinkevitsj werd tijdens de protesten opgepakt en tot vijftien dagen gevangenisstraf veroordeeld.

De laatste dictatuur van Europa

U leeft in Wit-Rusland. Wordt er druk op u uitgeoefend door de staatsmacht?
‘Ik houd me tegenwoordig uitsluitend bezig met het onderwijs. Samen met Poolse en Estse partners werk ik voor de Vrije Wit-Russische Universiteit in Warschau, waarvan het doel is Wit-Russische burgers de mogelijkheid te geven online een opleiding te volgen aan een Europese universiteit. Ik heb altijd in Wit-Rusland geleefd. Emigratie is voor mij nooit een optie geweest. Mijn plek is hier.’

‘Ons land wordt weliswaar de laatste dictatuur van Europa genoemd, maar het is voor iedereen duidelijk dat wij niet de laatste zijn, dat de laatste dictator Poetin heet. Daardoor wordt ons land er natuurlijk niet democratischer op. Wij zitten hier nog steeds met een keihard autoritair regime.’

Groot Russisch Rijk

Wat denkt u was het doel van de komst van de Russische privémilitie Wagner Group naar Wit-Rusland?
‘Ik weet het niet zeker. Een gissing gaat al snel in de richting van complottheorieën. Het zou kunnen zijn dan die mannen zijn gestuurd om Loekasjenko bang te maken of een extreme reactie uit te lokken van de kant van de overheid, chaos te scheppen en een gewelddadige onderdrukking van de protesten uit te lokken. Dat zou dan weer tot nieuwe sancties vanuit Brussel en Washington leiden. En dan zou de Wit-Russische leider alleen achterblijven met Poetin die niet zonder Wit-Rusland kan.’

‘Poetins agressieve ideologie van een groot Russisch rijk zou dan in duigen vallen. Zonder ons land kan hij zijn macht niet uitbreiden. Hij wil immers voor altijd aan het roer staan van een steeds groter wordend imperium. Natuurlijk zijn de huurlingen van de Wagner Group niet toevallig in ons land. Het is in ieder geval een demonstratieve overtreding van de internationale wetgeving.’

Wat voor belang heeft het Kremlin bij Wit-Rusland?
‘Wit-Rusland vasthouden in zijn broederlijke omhelzing, wat er ook mag gebeuren. Ze hebben Oekraïne verloren. Het belangrijkste doel van het Kremlin bij deze verkiezingen is de positie van Loekasjenko te verzwakken. En hem ertoe te dwingen eindelijk de overeenkomst over een vergaande integratie tussen beide landen te ondertekenen. Dat zou betekenen dat Wit-Rusland zijn economische soevereiniteit zou verliezen. Indien Loekasjenko blijft weigeren, dan wordt hij door een betere president (uit zicht van Moskou) vervangen. De isolatie van ons land is de beste manier ons tot “liefde te dwingen”.’

Nood aan een krachtig manager

Babariko (vroeger hoofd van de Belgazprombank, kandidaat die werd uitgesloten van de verkiezingen en nu in de gevangenis zit wegens fraude, nvda) is naar mijn mening zeer nauw verbonden met Rusland. Zouden er met hem daadwerkelijk veranderingen kunnen komen?
‘Waarschijnlijk zou hij met meer lef de nodige hervormingen invoeren, maar van zijn politieke overtuigingen weten we niets. Zal hij een pro-Europese of een pro-Russische koers varen? Ten gunste van wie zal hij de privatisering invoeren die wij hier nog steeds niet hebben gehad? Volgens een verkiezingspoll in het internet zou hij op 60 tot 70% van de stemmen kunnen rekenen.’

‘Het is zo dat bij ons 80% van de bevolking internet heeft, dat zouden dus vrij betrouwbare cijfers kunnen zijn. De mensen zijn het beu op televisie al meer dan 26 jaar dezelfde gezichten te zien. De meerderheid wil hervormingen en Babariko presenteert zich als een krachtig manager.’

‘In het land is er een ware opstand ontvlamd tegen de dictators uit Minsk en Moskou. Het Kremlin heeft nu en ook bij eerdere presidentsverkiezingen steeds gebruik gemaakt van Wit-Russische kandidaten. Dat maakte van deze kandidaten echter nog geen verraders. Vaak gingen onze politici uit van de stelling “het doel heiligt de middelen”.’

Gapende kloof tussen volk en staat

Laten we ons voorstellen dat Loekasjenko 70% van de stemmen krijgt, wat zal er daarna gebeuren?
‘De mensen hebben genoeg van Loekasjenko, van de enorme arbeidsmigratie, van de atmosfeer van angst. Hij is de enige die alle benoemingen regelt, ook op lokaal niveau, zelfs een rector aan de universiteit wordt door hem persoonlijk aangesteld. Echte verkiezingen zijn er al meer dan twintig jaar niet geweest.’

‘De economie stagneert door de crisis in Rusland, omdat het hier gaat om onze grootste afzetmarkt. De Wit-Russen hebben gerekend naar duizend inwoners het grootste aantal burgers met een Schengenvisum. Wij weten hoe mensen in andere landen leven. Het land ontwikkelt zich, de president niet. Hij doet nog precies hetzelfde als 26 jaar geleden. Er is een enorme kloof tussen het volk en de staatsmacht.’

Hoe zal de overheid op de protesten reageren?
‘De overheid heeft geen interesse in een harde onderdrukking vanwege de mogelijk sancties uit het westen. Indien er geen provocaties komen met behulp van de Russen natuurlijk. Als er geen leider zal opstaan op de Wit-Russische Majdan, dan wordt het geheel onvoorspelbaar. Zo’n massa is gemakkelijk te manipuleren, dat is eigenlijk het grootste gevaar.’

Gezamenlijke beweging

Wie zou die leider kunnen worden? Tichanovskaja staat wel heel ver af van de politiek (Svetlana Tichanovskaja is inmiddels de enige kandidaat van de burgerlijke oppositie, ze is de echtgenote van de activist en blogger Sergej Tichanovski die werd uitgesloten als kandidaat en eveneens in de gevangenis zit, nvda).
‘De twee belangrijkste opponenten zitten in de gevangenis en een derde kandidaat moest het land verlaten: Tichanovski, Tsepkalo (ondernemer en onder andere directeur van het IT-park in Minsk, momenteel in Moskou om de Russische regering te vragen de Wit-Russische verkiezingsresultaten niet te erkennen, nvda) en Babariko. Ze vullen elkaar goed aan en hebben elk hun eigen doelgroep. Tichanovski is er voor de doelgroep “om het even wie, als het maar niet Loekasjenko is”. Tsepkalo is er voor de ondernemers, de middenstand en Babariko vertegenwoordigt de elite, de grote jongens uit de zakenwereld.’

‘Die leiders zouden een gezamenlijke beweging kunnen vormen. Dat zou Moskou de mogelijkheid geven invloedrijke, liberale en tegelijkertijd pro-Russische structuren op te bouwen. Iets dat vroeger nooit gelukt is. Tijdens de aankomende dagen en weken zal blijken welk scenario reëel is. Duidelijk is echter ook dat onafhankelijkheid en democratie alleen met brede ondersteuning van de samenleving als geheel tot stand zal kunnen komen. In de eerste plaats van de jonge generatie.’

Vreedzame hervormingen

Zijn er behalve Moskou groepen die bij een gewelddadige omwenteling een rol zouden kunnen spelen? Zoals bijvoorbeeld extreemrechts in Oekraïne. Bestaan er dergelijke krachten in Wit-Rusland?
Nee, alle bijeenkomsten van de kandidaten zijn vreedzaam verlopen. Er is geen agressie, geen haat onder de mensen, alleen de wil tot hervormingen. Het enige dat we willen zijn vrije verkiezingen en veranderingen. Als er iets radicaals opduikt, dan zal dat door provocateurs uit Rusland zijn.

Als we het hebben over een vergelijking, dan moeten we niet vergeten dat er in Oekraïne ten tijde van de omwentelingen geen dictatuur was, maar een onvolkomen democratie met een hoge graad van corruptie. Er was altijd een invloedrijke oppositie in het parlement, onafhankelijke radio- en televisiezenders. In Wit-Rusland zit er geen enkel oppositielid in het parlement, geen onafhankelijke zenders, niets van dat alles. In Kiev is het voldoende een gevoel van burgerlijke verantwoording te voelen om de straat op te gaan, in Minsk moet je daarvoor ook een gegronde angst overwinnen.

Als u het zou kunnen beslissen hoe zou een ideale ontwikkeling van Wit-Rusland eruit zien?
‘Met je buren moet je in vriendschap leven, ook met Rusland, maar wij zijn vanuit onze grondwet een neutraal land en wij hebben geen militaire samenwerking met Rusland nodig. De Russen voeren een zeer agressieve politiek, zoals blijkt uit de oorlogen in Georgië en Oekraïne. Voor ons is dat niet wenselijk. Als ik president zou zijn, zou ik als strategisch doel een ontwikkeling naar Europese normen en waarden stellen. Wij begrijpen dat dit een lange weg is, maar wij zijn Europeanen op basis van onze geschiedenis, onze cultuur, taal en mentaliteit. Wij willen terug naar Europa.’

‘Tegenwoordig heeft men het er in Wit-Rusland steeds vaker over dat we een soort van Zwitserland zouden moeten worden. Onze economie verder ontwikkelen, het land moderniseren. Belangrijke voorbeelden voor ons zijn Polen, Tsjechië, Estland en Georgië.’

Is er nog iets dat deze verkiezingen anders maakt dan alle voorafgaande?
‘Het zou de eerste keer kunnen worden dat Rusland de officiële resultaten uit Minsk niet gaat erkennen. Dat is in ieder geval uniek.’

Segej Tichanovski

Aljaksandr Milinkevitsj: ‘Wit-Rusland wil terug naar Europa’