De Duitsers zijn kwaad op de zgn. Poetin-‘Verstehers’. Dat zijn analisten die het karakter, het wereldbeeld en de doelstellingen van de Russische president trachten te begrijpen. Nu weet iedereen wel dat ‘begrijpen’ niet hetzelfde is als goedkeuren. Maar de empathische Verstehers kunnen de daden van Poetin in een bepaalde context plaatsen waardoor het lijkt alsof ze die verdedigen, goedkeuren of logisch vinden. Ze zijn dus gehaat en worden bij voorbaat uit het publiek debat gesloten. Dat vind ik een vorm van censuur. Uiteraard is dit het gevolg van de nog niet verteerde Nazi-periode in Duisland met Hitler en zijn paladijnen die het absolute kwaad verpersoonlijkten. Het weren van deze analisten heeft veel te maken met analogie-denken: het kwaad is altijd absoluut. Dus ook bij Poetin.

In mijn lessen over internationale politiek heb ik altijd aandacht gehad voor de vaak determinerende invloed van ‘grote historische persoonlijkheden’ op het verloop van de geschiedenis. In tegenstelling tot de meeste van mijn collega’s die, vaak zonder het zelf te beseffen, het economisch gebeuren als de voornaamste of zelfs enige motor van de geschiedenis beschouwden. Daarom heb ik altijd getracht figuren zoals Hitler, Stalin, Mao, Churchill en vele anderen in de eerste plaats te begrijpen. Mentaliteit en wereldbeeld maar ook een aantal psychische kenmerken zijn belangrijk. Ook mentale verstarring of evolutie in hun denkwereld moet geanalyseerd worden.

Eens KGB-er steeds KGB-er

Zo’n benadering heb ik dus ook op Poetin toegepast in mijn analyses van de gebeurtenissen. Ver ben ik daar niet in geraakt omdat er niet veel degelijke studies over hem bestaan. Vast staat dat Poetin een KGB-er is gebleven. Dat wil dus in de eerste plaats zeggen dat hij nog steeds een fervente nationalist, zo niet imperialist, is.

In zijn eerste mandaten als president zocht hij aansluiting bij het Westen. Hij hoopte op lidmaatschap van de NAVO en de EU. De Verenigde Staten sloten dit evenwel uit. Pas na dit duidelijke njet begon hij te benadrukken dat hij fanatiek tot de Russische cultuur en de orthodoxie behoort. Een cultuur die volgens hem erg verschillend is van de westerse en er zelfs superieur aan is.

Dat Rusland steeds bestuurd is geworden door één dictatoriale man (keizerinnen die hun overleden man opvolgden waren uitzonderingen die de regel bevestigden) is zo’n cultureel gegeven Zo ook kunnen voor de glorie van het vaderland een onbeperkt aantal soldaten sneuvelen. Een mensenleven is niet zo belangrijk.

De rationele Poetin

Poetin was inderdaad ontroostbaar toen het Russisch imperium eind 1991 ineenstortte. Maar hij ondernam geen poging om het opnieuw te veroveren. Wel wilde hij dat de gewezen Sovjetlanden tot zijn invloedssfeer zouden blijven behoren en dus hun buitenlandse politiek op deze van de Russische Federatie afstemmen. Dat willen de Verenigde Staten op hun beurt trouwens ook met ons, via de NAVO. Het conflict met Oekraïne en mogelijk ook met de Baltische landen en Moldavië en Georgië, vloeit voort uit Poetins zienswijze.

Ik was ook van mening dat Poetin een rationeel man was, bijvoorbeeld in zijn benadering van de Baltische landen. De grote groep ingeweken Russen en hun nakomelingen in Estland en Letland worden geminoriseerd. Poetin wilde hen helpen maar omwille van het NAVO-lidmaatschap van Estland en Letland overwoog hij geen militaire interventie. Dat zou een derde wereldoorlog kunnen ontketenen. In Letland wordt intussen, steunend op EU-wetgeving en tegen de Letse regering in, getracht een Russisch-sprekende universiteit op te richten. Het is duidelijk dat Poetin daar ook achter zit. Maar dat is nog iets anders dan met oorlogsvuur spelen.

24 februari 2022

Een en ander is echter veranderd sinds 24 februari 2022. Poetin lijkt getransformeerd van een rationele autocraat tot een impulsief handelende capo van een maffiabende. Vroeger was hij nog van het genre ‘pakken wat je kan krijgen’ zoals de Krim in 2014. Met de inval in Oekraïne trekt hij voorwaar op veroveringstocht.

Ik dacht werkelijk dat Poetin gek geworden was. Alle feiten wezen erop dat hij niet makkelijk zou kunnen winnen en dat hij bij een duidelijke nederlaag misschien zelfs riskeert ter verantwoording te worden geroepen. Zonder veel nadenken stortte hij zich in een militair avontuur en veroorzaakte zo de ineenstorting van de wereldorde.

Staat Poetin alleen?

Poetin is momenteel in eigen land dankzij zijn ‘beperkte militaire ingreep’ in Oekraïne populairder dan ooit. Dit is het gevolg van het beheersen van alle media en terreur tegen de oppositie. Toch is het volgens Andrej Pertsev in Meduza bekend dat een aantal vooraanstaanden uit de economische wereld lijden onder Westerse sancties en openlijk tegen de oorlog zijn: Andrej Kostin, CEO van de VTB Bank, Sergej Chemerov, CEO van Rostec en Herman Gref, CEO van de Sberbank. Ze zweren niet samen en beperken zich tot uitspraken over de economie zoals: ‘We mogen ons niet afzonderen van de geglobaliseerde wereldeconomie!’

Er bestaat wel een ‘oorlogspartij’ waartoe alle leden van de parlementen – ook deze van de toegelaten oppositie – behoren. Vurige voorstanders zijn Sergej Kiriyenko, staflid en vertrouweling van Poetin en de secretaris van de Veiligheidsraad Nikolaj Patroesjev. Hij is de machtigste man van Rusland na de president. De vroegere interim-president en eerste minister Dmitri Medvedev is nu door Poetin vernederd tot de machteloze en nutteloze functie van ondervoorzitter van de Veiligheidsraad die trouwens door Poetin zelf wordt voorgezeten en door Patroesjev geleid. Medvedev laat zich nu gelden als de grootste verdediger van de oorlog. Vroeger stond hij bekend als een liberaal en vriend van het Westen. Misschien doet hij een ultieme poging om opnieuw in de gunst van Poetin te komen. Het spreekt voor zich dat de leiders van de siloviki (leger, geheime diensten, politie etc.) enthousiast aan het project Oekraïne meewerken. Natuurlijk zijn er onder hen wel personen die twijfelen aan het doel en de strategie.

Er is ook een partij van de zwijgers. Het zijn meestal regeringsleden waaronder de eerste minister Michail Misjoestin en merkwaardig genoeg ook de burgemeester van Moskou Sergej Sobyanin. Zij vangen de schokken op en proberen als technocraten de boel draaiende te houden maar zwijgen als vermoord over de oorlog. Hun gebrek aan enthousiasme zegt genoeg.

‘Versteher’ Macron

Misschien heeft alleen Angela Merkel, ook ooit een Poetin-Versteher, van alle westerse staatslieden meer uren met hem gesproken dan president Macron. Hij gaat daar prat op. Het heeft hem niet belet de presidentsverkiezingen in Frankrijk op een matige manier te winnen, maar de daaropvolgende parlementsverkiezingen glansrijk te verliezen. Dat had Macron niet verwacht. Dat maar de helft van de Fransen de moeite hebben genomen hetzij voor hem of tegen hem te gaan stemmen, voelt Macron aan als een regelrechte belediging.

Voor Macron is Frankrijk trouwens te klein. Hij wil aan wereldpolitiek doen en is er zeer snel in geslaagd de machtigste politicus van Europa te worden. Maar zijn ambitie reikt verder: hij wil functioneren op het niveau van Biden, Poetin of Xi. Daarom ook heeft hij in talloze gesprekken met Poetin geprobeerd het probleem Oekraïne op te lossen. Uit deze gesprekken heeft hij geleerd dat Poetin de oorlog niet zal staken zonder een of andere, desnoods symbolische, overwinning te halen. Anders gezegd, Poetin wil geen gezichtsverlies lijden.

Dat is ook de stelling van de voormalige Amerikaanse buitenland-minister Henry Kissinger. Ze lijkt me logisch omdat alle oorlogen eindigen met ofwel winst of verlies in de vorm van een verdrag of in een patstelling. Als men dit gegeven erkent, moet om humanitaire redenen zo snel mogelijk een staakt-het-vuren gesloten worden want de oorlog maakt bij beide partijen samen gerekend dagelijks wel een 500 tal dodelijke slachtoffers en een veelvoud van zwaargewonden en verminkten. We hebben het dan nog niet over de onvermijdelijke wreedheden. Bovendien wordt de infrastructuur van Oekraïne met de grond gelijkgemaakt. Is dat alles de moeite waard? Moet men niet meer eerbied hebben voor Oekraïense en Russische mensenlevens? Sterven die niet een nutteloze dood? Een eervol compromis is mogelijk.

Geen morzel grond

De uitspraak van Macron dat Poetin zijn gezicht bij een vredesakkoord zou moeten kunnen redden, viel niet in goede aarde bij Zelenski, Biden, Stoltenberg en al diegenen die denken dat ze deze leiders moeten napraten om aan de goede kant van de geschiedenis te staan. Dus geen mededogen voor de agressor!

Zelenski, daarin beïnvloed door de NAVO, is ervan overtuigd dat hij mits overvloedige bevoorrading met het modernste en zwaarste Amerikaans wapentuig de oorlog kan winnen, ook al moet hij jarenlang vechten. Hij wil geen morzel grond meer afstaan en wil de Donbas en de Krim terug. De NAVO-bondgenoten willen immers de Russen zo veel mogelijk verzwakken ook al duurt de oorlog jaren en wordt Oekraïne vernietigd. Van zijn kant zal Poetin niet willen onderdoen: hij zal vechten totdat Oekraïne om vrede smeekt.

Volgen we de redenering van Zelenski en worden de Russen na verloop van tijd in het defensief gedwongen dan zullen ze doen waarmee Poetin heeft gedreigd: kernwapens inzetten.

Sergej Kiriyenko

Poetin-‘Verstehers’: begrijpen is niet hetzelfde als goedkeuren