‘Oekraïense spionnen’ bepalen in grote mate het nieuws in de Volksrepublieken Donetsk en Loegansk. Tot op heden worden deze ‘staatsvijanden’ met regelmaat ‘ontmaskerd’. Volgens het Russische oppositionele nieuwsportaal Novaja Gazeta gaat het de autoriteiten in de niet-erkende republieken er in de eerste plaats om de lijsten voor uitwisseling vol te krijgen met nieuwe ‘krijgsgevangenen’.

Zwangere spionne

Op 14 mei 2021 arresteerden medewerkers van het Ministerie van Staatsveiligheid van de niet-erkende Volksrepubliek van Donetsk aan de grens met Rusland de zwangere Oksana Parsjina. De Oekraïense van Poolse afkomst zit inmiddels drie maanden in hechtenis op beschuldiging van spionage. De zwangere ‘spionne’ woonde niet meer in de zelfverklaarde republiek. In 2014 was ze samen met haar zoontje voor het oorlogsgeweld gevlucht naar de nabijgelegen Oekraïense stad Marioepol.

In mei van dit jaar wilde ze samen met haar moeder haar zus bezoeken en een volmacht geven voor haar appartement. Hiermee wilde ze vermijden dat de flat door een nieuwe wet op basis van afwezigheid van de eigenaar automatisch zou overgaan in handen van de staat.

Uit de bus gehaald

Om die reden aanvaardde de 35-jarige Parsjina in zwangere toestand de trein- en busreis naar Donetsk die vanuit het naburige Marioepol inmiddels meer dan 24 uur duurt. Alle grensposten met Oekraïne zijn namelijk gesloten. Als officiële reden wordt de pandemie aangevoerd. Zo maakte ze dus de enorme omweg om de Volksrepublieken heen via Charkov, Belgorod en Rostov-aan-de-Don naar de enige geopende grensovergang Marinovka aan de andere kant van de grens met Rusland. Tijdens de paspoortcontrole werd de Pools-Oekraïense door de separatisten uit de bus gehaald.

De buschauffeur verklaarde aan haar moeder dat ze met een latere bus na zou komen. Dit gebeurde echter niet. Na een dag werd door medewerkers van het Ministerie van Staatsveiligheid een huiszoeking in de woning van haar moeder in Donetsk uitgevoerd. Hierbij deelden ze terloops mee dat Oksana Parsjina in ieder geval 30 dagen in voorarrest zou blijven op verdenking van spionage. Een laptop en een aantal boeken werden in beslag genomen.

Eindeloos voorarrest

De zwangere Parsjina zit ook na drie maanden nog steeds vast in een niet nader genoemd detentiecentrum. Een veroordeling voor dergelijke ‘spionagezaken’ laat normaal gesproken anderhalf tot twee jaar op zich wachten. Geïrriteerd door de aandacht in zowel Oekraïense als Poolse media bedreigden medewerkers van het Ministerie van Staatsveiligheid bovendien haar naaste familie in Donetsk.

Oksana’s zus weigerde volgens Novaja Gazeta nog langer met journaliten te praten en herhaalde in alle eenvoud: ‘Hoe is zoiets mogelijk in onze rechtsstaat?’ Een ‘advocaat’ die door de autoriteiten was gestuurd bevestigde dat de periode van 30 dagen voorarrest voor onbepaalde tijd is verlengd. De rechtszaak zou in voorbereiding zijn. Een bezoek in de gevangenis werd niet toegestaan.

Gepensioneerde schoonmaakster in de kazerne

Dat dit soort arrestaties van ‘Oekraïense spionnen’ inmiddels een lange traditie heeft in de niet-erkende Volksrepublieken bewijst een kleine greep uit de lotgevallen van de naar schatting 400 gearresteerde en verdwenen burgers in de regio. In mei 2019 werd Tatjana Zjoeravljova, een gepensioneerde inwoonster van Donetsk, gearresteerd voor spionage. Volgens het Ministerie van Staatsveiligheid had de 58-jarige ‘staatsgeheimen’ doorgegeven aan de SBOe. Ze had namelijk een bijbaantje als schoonmaakster in een kazerne waar ze werd uitbetaald in etensresten voor de dertig straathonden en -katten die ze in haar dierenasiel hield. Volgens een ‘bekentenis’ op ‘Oplot TV’ van maart 2021 zou Zjoeravljova, toen ze, zoals elke maand, haar pensioen in een onder Oekraïens bestuur vallend grensplaatsje had opgehaald door SBOe-medewerkers zijn aangesproken op haar werk in de kazerne.

Ze beloofden haar een snelle doortocht naar huis als ze wilde meewerken aan het doorgeven van ‘alle informatie die ze in de kazerne te pakken kon krijgen’. Een woordvoerder van het Ministerie van Staatsveiligheid verklaarde, niet geheel volgens de lijn van het verhaal, dat het een gangbare SBOe-methode is om gepensioneerden uit de Volksrepublieken onder dreiging van het stopzetten van hun pensioen tot samenwerking te dwingen. Op de legerbasis zou ze video’s en foto’s hebben gemaakt van gangen en slaapzalen. Ook documenten uit de prullenmand zou ze op de foto hebben gezet. Een camera had ze volgens de ‘bekentenis’ in Donetsk van een tussenpersoon van de geheime dienst ontvangen. Een inmiddels uitgewisselde ex-gevangene zag Zjoeravlova voor het laatst in een cel in de beruchte folterkelders van het concentratiekamp ‘Izoljatsija’. Waar ze zich nu bevindt en of ze nog in leven is, valt niet te achterhalen.

Kampbewaker met pensioen

Op 9 augustus 2021 verscheen op de site van het Ministerie voor Staatsveiligheid een video met de 47-jarige ex-kampbewaker Sergej Sitsjkaroek. De inwoner van Gorlovka zou eveneens een samenwerking met de SBOe zijn aangegaan. Volgens zijn bekentenis gaf hij namen en telefoonnummers van collega’s uit het werkkamp door aan de Oekraïners. Ook gegevens over het aantal geïnterneerden en een plattegrond van het kamp zou Sitsjkaroek hebben verraden.

Het Ministerie van Staatsveiligheid kon hem, naar eigen zeggen, in september 2019 aan de grenspost bij Marioepol arresteren. In juni 2021 werd hij wegens hoogverraad veroordeeld tot 12 jaar werkkamp. De situatie is voor hem zonder meer uitzichtloos te noemen. Hij zal door zijn werk als voormalig penitentiair medewerker met zekerheid niet in aanmerking komen voor een gevangenenuitwisseling naar Oekraïne.

Chauffeur in opdracht van de SBOe?

Op 5 februari 2020 werd op dezelfde site van het Ministerie een ‘bekentenis’ geplaatst van de inmiddels 32-jarige Dmitri Parfenjoek. De ondernemer hield met zijn bestelbusje het hoofd boven water door voornamelijk gepensioneerde passagiers en allerhande goederen vanuit de Volksrepubliek Donetsk naar Oekraïne en terug te vervoeren. In 2017 zou hij tijdens het overschrijden van de grens zijn aangeworven door een medewerker van de SBOe. Parfenjoek verklaarde in opdracht van de Oekraïense geheime dienst voor iedereen toegankelijke militaire parades en openbare bijeenkomsten met Denis Poesjilin, leider van de niet-erkende republiek, te hebben gefilmd.

Ook zou hij in opdracht pakketjes met onbekende inhoud naar Donetsk hebben vervoerd. Viktorija Parfenjoek, moeder van Dmitri, sprak begin augustus met een correspondent van Novaja Gazeta: ‘Onze zoon werd op 16 september 2019 aan de grens gearresteerd. Diezelfde dag kwamen ze bij ons voor een huiszoeking. Dmitri kwam vanuit Koerachovo waar hij had overnacht. Toen hij werd vastgenomen, was hij gekleed in een korte broek en slippers. Ik eiste dat ik hem een pakketje mocht doorgeven met warme kleding en etenswaren… Dat mocht niet. In bijna twee jaar tijd mocht alleen mijn schoondochter hem twee keer bezoeken. Mij werd het verboden. De rechercheur zei tegen mijn schoondochter: “Zijn moeder stelt te veel vragen.”’

Slava is verdwenen

Tenslotte werd, zoals in een eerder artikel vermeld, op de site van het Ministerie van Staatsveiligheid van de Volksrepubliek Loegansk op 22 september 2020 een video met een ‘bekentenis’ van de 21-jarige Vladislav Lilipoe gepubliceerd. De inwoner van Loegansk ‘bevestigde’ al sinds zijn zestiende onder de codenaam ‘Slava’ aan de geheime dienst van Oekraïne ‘staatsgeheimen’ door te hebben gespeeld.

Sinds deze laatste melding in 2020 is Vladislav Lilipoe compleet van het toneel verdwenen. Berichten over een veroordeling of andere tekenen van leven waren nergens te vinden. Zijn naaste familie reageerde niet op aanvragen via sociale media. Op de Oekraïense lijst voor gevangenenuitwisseling werd hij tot dusver niet geplaatst.

Sergej Sitsjkaroek

Een zwangere geheim agente?