Woensdag 17 juli rijdt Charles III voor de tweede keer tijdens zijn bewind naar het paleis van Westminster. De koning leest er dan de troonrede voor, geschreven door zijn premier Sir Keir Starmer. De sociaaldemocratische politicus kreeg pas een riante meerderheid in het Lagerhuis.

De machtswissel in het Verenigd Koninkrijk maakt altijd wel enige indruk. Nadat de stemresultaten in de nacht van 4 op 5 juli binnenstroomden trok Rishi Sunak, de verliezende premier, naar Buckingham Palace om er ontslag te geven.

Korte tijd later arriveerde er de winnaar, Sir Keir Starmer. Dat ogenblik wordt ‘the kissing of the hands’ genoemd, wanneer de vorst de winnaar van de verkiezingen vraagt om in zijn naam een regering te vormen. Vroeger bezegelde een handkus van de nieuwe premier de aanduiding, vandaag worden vriendelijk handen geschud. Althans, daar gaat men vanuit. Starmer trok vervolgens met de officiële dienstauto naar Downing Street om er de ambtswoning te betrekken.

Strak geregisseerd

Dit strak geregisseerde ceremoniële scenario toont een vlotte democratische machtswissel en het is mogelijk dankzij het Britse kiesstelsel. Het ‘first past the post’-systeem zorgt ervoor dat de kandidaat met de meeste stemmen in een kiesdistrict de parlementszetel van dat kiesdistrict krijgt.

Het stelsel bezorgde Labour op 4 juli een riante meerderheid: 412 zitjes van de 650. De Conservatives moesten het stellen met 121 zitjes, ze incasseerden een verlies van 252 zetels. De derde partij, de Liberal Democrats, haalde 72 zetels, de Scottish National Party 9, de Ierse nationalisten van Sinn Féin 7, de Noord-Ierse unionisten van de Democratic Unionist Party 5, de Reform UK groep van Nigel Farage heeft er ook 5, de groenen 4, de nationalisten van Wales 4, dan nog drie Noord-Ierse partijen samen 4 en de ‘overige’ 7.

Die overige zijn onafhankelijken zoals de voormalige Labour-leider Jeremy Corbyn die opkwam in zijn kiesdistrict tegen Labour.

Representatieve regering?

Ondanks de imposante overwinning van Labour is er toch wat aan de hand met de zege van de partij. Corbyn merkte treffend op: ‘Het is een mijlenbrede overwinning, maar ze is maar duimdik.’ Ondanks het indrukwekkende zetelaantal kon Labour ‘maar’ 34 procent van de kiezers overtuigen. De LibDems wonnen flink, ook al stemde maar 12,2 procent van de kiezers voor hen. Reform haalde meer stemmen dan de LibDems, maar rijven nauwelijks zetels binnen.

Meteen barstte kritiek los op het kiessysteem. Die kritiek keert elke kiesstrijd terug, maar de discrepantie is nog nooit zo fel geweest als nu. Toch is de kans bijzonder klein dat er in de eerstkomende tijd ook maar wat verandert aan het systeem.

Het indrukwekkende aan het bestaande systeem is hoe de nieuwe machthebbers meteen aan de slag gaan

Labour en de Conservatives profiteren het meest van het kiesstelsel. Aangezien zij elkaar aflossen in Downing Street is er voor hen geen argument om het ‘first past the post’ af te schaffen. Daarnaast vond er in 2011 al een referendum plaats bij de Britten om het stelsel te vervangen, en de Brit stemde tegen die optie.

Mocht men een tweede referendum organiseren om het stelsel te veranderen, dan verzwakt dat het argument tegen een tweede referendum voor de Schotse onafhankelijkheid of een tweede Brexitreferendum. Daar zit men in Londen niet meteen op te wachten…

Meteen aan het werk

Het indrukwekkende aan het bestaande systeem is hoe de nieuwe machthebbers meteen aan de slag gaan. Op donderdag trok de kiezer naar de stembus en tegen zaterdag was het kabinet gevormd. Diezelfde zaterdag verklaarde premier Starmer tijdens zijn eerste persconferentie het beruchte Rwandaplan dood en begraven. Wat enkele jaren gekibbel veroorzaakte, verdween met één pennentrek.

Starmer bezocht vervolgens Schotland, waar de nationalisten ferme klappen kregen. Hij benadrukte dat het unionisme versterkt is dankzij de overwinning van Labour, maar dat hij Schotland niet zal negeren in zijn beleid. Later, in Noord-Ierland, sprak hij verzoenende taal. Maar hij bezorgde de unionisten wel de kriebels door te beloven dat veteranen voortaan vervolgd kunnen worden.

Een drukke agenda

Op zondag, tijdens zijn bezoek aan Schotland, verklaarde Sir Keir dat zijn regering al volop in gesprek is met de Europese Unie om de onderlinge relaties te verbeteren. Dat hij zoiets in Edinburgh zei is geen toeval. Alleen in Schotland bleken Brexit en de relaties met de EU nog een echt verkiezingsthema.

Inmiddels maakte vanuit Londen de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken, Yvette Cooper, de oprichting van een nieuwe grenswacht bekend. Het ‘UK Border Security Command’ moet de mensensmokkel naar het Verenigd Koninkrijk verhinderen. ‘Maandag beginnen we te rekruteren’, klonk het.

Veiligheidspact

De nieuwe minister van Defensie, John Healey, communiceerde dan weer vanuit Oekraïne dat het land binnen de honderd dagen extra middelen zal ontvangen van de Britten. In Polen waarschuwde David Lammy, de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, de Chinezen dat ze zich niet veel mogen verwikkelen in de Russische ambities in Oekraïne. De nieuwe minister trok op rondreis naar Duitsland, Zweden en Polen.

David Lammy legde ook de ambitie voor een VK-EU-veiligheidspact op tafel. Dat pact moet oplossingen bieden tegen mensensmokkel, pandemieën en klimaatverandering. Lammy sprak tegelijk over ‘een reset’ van de relaties tussen het VK en de EU.

Ten slotte vernamen de Britten het plan van de nieuwe minister voor Justitie, Shabana Mahmood, om het aantal gedetineerden drastisch te verminderen door de straftijd van heel wat gevangenen te verminderen. De premier had al gecommuniceerd dat de gevangenisproblematiek voor hem een perfect voorbeeld is van hoe ‘kapot’ het VK wel is.

Ommezwaai

’s Maandags annonceerde de invloedrijke minister van Financiën, Rachel Reeves, tijdens haar eerste persconferentie dat Labour een ommezwaai maakt in het woonbeleid. Binnen de vijf jaar moeten er in het Verenigd Koninkrijk vijf miljoen nieuwe woningen worden opgetrokken. Reeves wil daarnaast het uitgavebeleid stringenter maken om economische groei te verzekeren.

Een week na zijn zege sprak premier Starmer met de Amerikaanse president Joe Biden. De Brit bezocht Washington voor de NAVO-bijeenkomst, waar hij zei dat ‘de plaats van het VK’ op het ‘wereldtoneel’ is. Op donderdag 18 juli ontvangt premier Starmer vijfenveertig Europese regeringsleiders voor de European Political Community. Hij doet dat in Blenheim Palace, de geboorteplek van Sir Winston Churchill.

Een volle troonrede

Charles III moet dus vanop zijn gouden troon in het Hogerhuis een omvangrijke ‘King’s Speech’ voorlezen. Een Hogerhuis, waar Labour zinnens is met de borstel door te gaan. De laatste erfelijke Lords moeten er voor de regering verdwijnen.

Er wordt wellicht ook gewag gemaakt van de eerste stappen naar de stichting van ‘Great British Railways’, een staatsbedrijf voor de spoorwegen om op de lange termijn een renationalisering van het spoorwegennet te bewerkstelligen

Daarnaast komt er een verplichte pensionering vanaf 80 jaar. Op die manier probeert men de verhouding tussen conservatieve Lords en Labour Lords wat evenwichtiger te maken zonder dat het kabinet nieuwe edellieden moet benoemen.

Ingrijpende voorstellen

Er worden in de troonrede meer dan dertig nieuwe ingrijpende wetsvoorstellen verwacht ‘to rebuild Britain’. Lokale overheden mogen zich verwachten aan nieuwe bevoegdheden voor onder meer transport en ruimtelijke ordening. Er komt een strengere wapenwetgeving die de messenmisdaad de kop moet indrukken en ook een wet om antisociaal gedrag te beteugelen.

Het kabinet zal de antirookplannen van de vorige regering bevestigen. De Engelse kostscholen mogen zich verwachten aan hoge btw-tarieven en extra taksen. Ed Miliband, de staatssecretaris voor Energiebevoorrading en Net Zero, zal horen hoe ‘green king’ Charles III de oprichting van GB Energie declareert, een staatsbedrijf dat zich richt op groene energie.

Er wordt wellicht ook gewag gemaakt van de eerste stappen naar de stichting van ‘Great British Railways’, een staatsbedrijf voor de spoorwegen om op de lange termijn een renationalisering van het spoorwegennet te bewerkstelligen.

Wanneer de trompetten schallen en de koning wegrijdt van het parlement, krijgt de natie even de tijd om uit te blazen na de golf van vernieuwingsvoorstellen. Aan het einde van de maand gaat het parlement in reces tot begin september.

Shabana Mahmood

Premier Starmer kondigt grote ommezwaai aan