Afgelopen weekend een interview gelezen met Pieter Jan Kleiweg de Zwaan, de Nederlandse ambassadeur in België. Volgens hem hebben Belgen vaak meer belangstelling voor wat er in Nederland gebeurt dan andersom. ‘Daar kunnen wij als Nederlanders nog een inhaalslag maken.’

Vervolgens haalde hij de Nederlandse hoogleraar Geert Hofstede aan. Die zei iets wat Bart De Wever nog droeviger kan stemmen dan het onverwachte vertrek van Loryn Parys. ‘Het verschil tussen Nederlanders en Vlamingen is veel groter dan tussen Vlamingen en Walen.’

Algemeen-Nederlands Verbond

Het interview stond in het jongste nummer van Neerlandia, het kwartaalblad van het Algemeen-Nederland Verbond (ANV). Dit bevatte ook een artikel over opgeheven treinverbindingen tussen Nederland en België. Tegenwoordig gaan die enkel via Antwerpen of via Maastricht-Luik-Leuven, vroeger bestonden er meer mogelijkheden. Al lijkt herstel van het personenvervoer tussen Gent en Terneuzen mogelijk.

In de zomer van 2020 ben ik ANV-lid geworden. Vanwege corona heb ik nog geen andere leden ontmoet. Alhoewel… Tijd en afstand laten zelden toe deel te nemen aan een activiteit in het andere land. Nu er noodgedwongen enkel digitale lezingen werden georganiseerd, volstond het de computer aan te zetten.

Een cultuurverschil viel op. Activiteiten van de Nederlandse afdeling werden doorgaans live gestreamd, inloggen niet nodig. Vlaamse vonden plaats via Zoom, vooraf aanmelden. De Nederlanders plaatsten de lezingen na afloop op internet, de Vlamingen niet.

Bronzen Uil

Het ANV organiseert samen met het Willemsfonds de Bronzen Uil, de aanmoedigingsprijs voor debuterende schrijvers. Vóór ik ANV-lid werd, kende ik die niet. Wat aan mij kan liggen. Lezen doe ik graag, toch kijk ik geen boekenprogramma’s en lees ik zelden interviews met fictieschrijvers. Die gaan veelal over het schrijfproces, mijn belangstelling betreft het eindproduct.

Dit is ook om een praktische reden. Auteurs kunnen ook minder sympathiek blijken. ‘Hoe groter geest, hoe groter beest’, leerde de lerares Duits. Van muzikanten, acteurs of cabaretiers weet ik ook liever niet hoe ze buiten het podium zijn. Liever persoon en functie gescheiden houden.

Afgelopen najaar vond een tournee plaats van kanshebbers van de Uil van 2021. Daarbij werd het Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond, gevestigd in een zijstraat van de Dam in Amsterdam, aangedaan. Dit was in het weekend dat Nederland de coronapas invoerde. Mijn papieren QR-code (hecht aan privacy) was aangevraagd, nog niet bezorgd. Gokken dat het gele vaccinatieboekje volstond? Indien niet, is het zonde van het humeur en de reistijd. Toch maar thuisgebleven.

Afgelopen zondag herkansing. De winnares van de publieksprijs van de Bronzen Uil (Sholeh Rezazadeh met haar boek De hemel is altijd paars) deed de Brakke Grond aan. Ondanks het mooie weer de trein gepakt.

Bodem

Onderweg naar Amsterdam stopt de trein in Weesp. Tot enkele jaren geleden bevond Weesp zich aan de ene kant van het station, de andere kant keek uit op weiland. Nu is daar een woonwijk. Tot genoegen van de bewoners, ongetwijfeld.

Het schoolvak aardrijkskunde omvat fysische geografie. Op land is het doorgaans warmer dan op het water. In de bebouwde kom is het warmer dan in onbebouwd gebied. Op asfalt of tegels is het warmer dan op onbedekte grond. Bij bestrating wordt regenwater direct afgevoerd naar putdeksels en het riool, waardoor het niet de kans krijgt de bodem in te trekken. Nederland heeft veel water drooggelegd en veel land bebouwd. Ondanks de regen daalt het grondwaterpeil.

Gebeurt het ooit dat een uit gebruik genomen bedrijventerrein volledig wordt ontmanteld, zodat de bodem weer wordt blootgelegd? Iedere extra woonwijk is vermindering van de hoeveelheid aarde waar regenwater in kan trekken. Ieder bouwproject, binnen of buiten de bebouwde kom, waarvoor extra wordt betegeld of geasfalteerd, stemt droevig. Het bewaren waard, geldt dat niet voor de grond waarop wij leven en waarvan wij eten?

Amsterdammers stemmen links. Linkse stadsbesturen gingen akkoord met de aanleg van kantorencomplex de Zuidas. Waar twintig jaar geleden nog gras was en tien jaar geleden nog bomen, staan nu hoge gebouwen. Vorige week ging Weesp op in Amsterdam. Tussen Weesp en Amsterdam ligt nu nog de gemeente Diemen. Indien die ook opgeslokt wordt, hoelang voor alles wordt volgebouwd? Een domper op iedere treinreis naar Amsterdam.

Denkfout

Aangekomen in de Brakke Grond bleek de opkomst laag. Het ANV had toch een mail gestuurd? Toen drong de denkfout door: wie belangstelling had, was afgelopen najaar al geweest!

Net op dat moment overhandigde een vriendelijke mevrouw mij een goederentasje en een muntje voor gratis consumptie. De activiteit begon een paar minuten eerder. Dan maar blijven.

De mevrouw was waarschijnlijk ANV-vrijwilliger. Een meneer met Vlaams accent vertegenwoordigde misschien het Cultuurhuis, of het Willemsfonds. Op het podium drie mensen: debutante Rezazadeh, gesprekspartner Joke van Leeuwen (schrijver, dichter, tekenaar, performer) en een gespreksleider. Ondergetekende meegerekend zeven bezoekers.

‘Neoliberalisme’

Mijn beide grootvaders waren middenstander. Die onthielden zich in de zaak van meningen. Sowieso van meningen over politiek, maar ook over sport of cultuur. Iedere mening kan klanten aanleiding geven voortaan elders te kopen.

Misschien heeft Van Leeuwen geen middenstandsachtergrond. Het boek van Rezazadeh heeft al een negende druk. Volgens Van Leeuwen een zeldzaamheid, ‘sinds het neoliberalisme’. De gespreksleider — cultuurhistoricus, nu programmamaker — beaamde dit.

Nog geen vijf minuten en het eerste politieke statement was al gemaakt. Met een vanzelfsprekendheid die suggereert dat de twee zelden tot nooit andersdenkenden ontmoeten. Geeft te denken over de door kunstenaars en intellectuelen beleden voorkeur voor ‘diversiteit’.

Hoe belangrijk economie ook is, moet die altijd voorrang krijgen boven al het andere? Er bestaan andere vormen van vrije markt dan de variant die onder Reagan en Thatcher gemeengoed werd. En iets wat rond 1980 effectief was, hoeft dat vier decennia later niet te zijn.

Wie ‘neoliberalisme’ in de mond neemt, begint echter zelden een economische analyse. De bedoeling is blijk te geven van overtuigingen. Nemen rechtse mensen termen in de mond, noemen anderen dat ‘hondenfluitjes’. Bestaat zo’n term voor links? ‘Kattenfluitjes’?

Frankrijklei

Van Leeuwen herkende in een passage uit het boek van Rezazadeh, waarin getreurd werd om het verdwijnen van bomen. Ze woont aan de Frankrijklei in Antwerpen. Omwille van de tram werden daar de bomen verwijderd, ook de platanen die ze zag vanaf haar woning op de negende etage.

Heb je iets gemeen, deert het niet als je in iets anders verschilt. Alleen: op een niet-politieke bijeenkomst begón ze met waarover we het niet eens zullen worden.

Liever lezen dan luisteren

De bijeenkomst vond niet plaats in de tuin van de Brakke Grond, maar in de behoorlijk warme ruimte ernaast. En ik had met mooi weer de trein genomen naar een voor mij te drukke stad om een activiteit bij te wonen die mij niet trekt om mensen te treffen die niet aanwezig bleken. Om binnen vijf minuten het gevoel te krijgen dat een specifieke politiek-maatschappelijke voorkeur werd verondersteld.

Bij vertrek het consumptiemuntje teruggegeven. Het perron bereikte ik een minuut voor vertrek. Tussen instappen richting Amsterdam en uitstappen op hetzelfde station zat net twee uur.

Wat literatuur betreft, laat ik het bij lezen.

Sholeh Rezazadeh

Naar de Bronzen Uil tournee in Amsterdam (met hindernissen)