De klimaattop COP27 zal niet veel opleveren. Alle deelnemers weten dat, maar negeren het zoveel mogelijk. Alles draait om het geld voor het Mitigation Work Programme rond 1,5°C klimaatopwarming dat op deze top moet aangenomen worden, zoals besloten op de vorige top in Glasgow. Maar: groene NGO’s en politici eisen ook dat miljarden dollars worden gevonden om uit te delen aan de onderontwikkelde landen die zogezegd slachtoffer zijn van de klimaatverandering.

Dinsdag organiseerde Zakia Khattabi minister van Minister van Klimaat, Leefmilieu, Duurzame Ontwikkeling en Green Deal een stakeholder meeting in aanloop naar de klimaattop COP27 in de luxueuze badplaats Sharm El Sheik in Egypte. Zelf bleek de minister ‘verhinderd’ na de moeilijke Raad Milieu in Luxemburg de dag voordien. Khattabi stuurde haar kabinetsmedewerkster Liesbeth Goossens om haar beleid aan te kondigen.

Complexe portefeuilleverdeling

Alvorens verslag te doen over deze bijzondere briefing van de ‘stakeholders’ in de gebouwen van de FOD Volksgezondheid aan de Galileelaan 5 te Brussel is het belangrijk de complexe verdeling van de federale ministerportefeuilles uit te leggen. De FOD Volksgezondheid beheert sinds 1992 het klimaatbeleid. Binnen de FOD Volksgezondheid zijn er vijf verantwoordelijke federale ministers telkens voor bepaalde deelgebieden. Voor Klimaat en Leefmilieu is dat dus Zakia Khattabi (Ecolo). Dat betekent dat bijvoorbeeld in het overleg binnen de Raad Milieu van de Raad van de Europese Unie alle voorbereidend werk en alle implementatie van Europese regelgeving door de FOD Volksgezondheid gedaan wordt. De middelen voor het federale klimaatbeleid komen volgens de verantwoordelijke Peter Wittoeck niet uit de sociale zekerheid, maar uit de algemene middelen.

Het is trouwens nog ingewikkelder. Voor de klimaattoppen van het United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) binnen het VN-systeem is niet de FOD Volksgezondheid bevoegd, maar het ministerie van Buitenlandse Zaken dat door de staatshervormingen dus ook de gewestelijke regeringen moet betrekken. Op die manier trekken er binnen veertien dagen liefst 12 Belgische ministers naar Egypte en dan blijft de Vlaamse excellentie Zuhal Demir (N-VA) nog thuis.

Russische poppetjes

Het UNFCCC is onderdeel van het VN-systeem. Dat wil zeggen dat het geen hoofdinstelling van de Verenigde Naties is, zoals de Algemene Vergadering van de VN of de VN-Veiligheidsraad, maar een aparte organisatie op basis van een verdrag of conventie. Net als de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering (IPCC) dat de beruchte klimaatrapporten publiceerde. Dat IPCC doet overigens zelf geen wetenschappelijk onderzoek naar klimaat maar evalueert bestaande onderzoeken. Het IPCC werd opgericht door het VN-Milieuprogramma (UNEP) en de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO).

UNEP is een milieuprogramma dat een mandaat kreeg van de Algemene Vergadering. De WMO is ontstaan uit een overkoepelende organisatie van nationale weerdiensten zoals het Koninklijk Meteorologisch Instituut (KMI) in Ukkel en dus ondertussen een instelling die onderdeel is van het VN-systeem. UNFCCC baseert zich op de rapporten van het IPCC. De cascade van internationale klimaatorganisaties lijkt een beetje op een dominospel of op Russische poppetjes.

Eilandstaatje van 344 m2

De Conventie rond klimaatverandering (UNFCCC) telt 198 partijen (197 landen en de Europese Unie). De vorm van erkenning varieert van land tot land. Het gaat dan over goedkeuring, deelname, ratificatie enzovoort. 165 landen waaronder België hebben het verdrag (een conventie) getekend.

België stemt het buitenlands en ontwikkelingsbeleid af op dat van de Verenigde Naties en zijn gespecialiseerde programma’s, fondsen en agentschappen die samen het VN-systeem vormen. Veel van die programma’s, fondsen of agentschappen moeten apart gefinancierd worden door bijdragen van lidstaten en halen daarnaast geld op bij NGO’s, bedrijven en liefdadigheidsacties allerhande. Ze vallen immers niet onder het budget van de Verenigde Naties als verdragsorganisatie, maar maken deel uit van het VN-systeem. De invloed van kapitaalkrachtige NGO’s is daardoor ook erg groot. Elk van die VN-instellingen heeft een secretariaat. In het geval van het UNFCCC ligt dat in het Duitse Bonn en de secretaris is sedert 15 augustus 2022 Simon Stiell uit het eilandstaatje Grenada. Stiell is een voormalig milieuminister van een eiland van 344m2 met 113.000 inwoners.

Schadevergoedingen aan arme landen

De Belgische positie tijdens de COP27 in Sharm El Sheik is gebaseerd op de raadsconclusies van de Europese Unie van afgelopen maandag. Volgens Goossens concentreert de Belgische minister Khattabi zich op vier punten: mitigatie, adaptatie, loss & damages en financiën. Voor de groene minister ligt de nadruk op uitstoot van CO2 en de ‘wetenschappelijke input van het IPCC’.

Wat betekent dat allemaal? Met mitigatie bedoelt men het beperken van de door het IPCC in 2018 voorspelde klimaatopwarming tot 1,5° Celsius tussen 2030 en 2052. Adaptatie gaat over de maatregelen ‘om de kwetsbaarheid van de menselijke en natuurlijke systemen voor de gevolgen van klimaatverandering te verminderen’. Met loss & damages bedoelen ze de natuurrampen elders in de wereld (loss) en de schadevergoeding (damages) aan die arme landen ten bedrage van 100 miljard dollar. Die 100 miljard was aanvankelijk beloofd tegen 2020. Ondertussen zou (na correctie voor inflatie om het bedrag kleiner te laten ogen) al zo’n 23 miljard dollar uitgedeeld zijn aan de ontwikkelingslanden.

Wallonië is met Schotland en Denemarken één van de drie overheden die geld geven aan loss & damages. In 2021 gaf het Waalse Gewest 1 miljoen euro. Voor Khattabi zijn loss & damages geen taboe.

Privé-financiering

Het laatste punt ‘finance’ zijn de zogenaamde klimaatfinanciën. Voor de groene NGO’s is dat een fonds om klimaatbeleid te betalen. Volgens de EU is dat geld voor bestaande intergouvernementele organisaties om klimaatbeleid te betalen. Klimaatbelastingen of CO2-belastingen met andere woorden.

Peter Wittoeck meent dat privé-financiering cruciaal is. Vrij vertaald: bedrijven moeten gaan betalen om internationaal klimaatbeleid te financieren. Momenteel blijven de donoren de oude geïndustrialiseerde landen. China betaalt bijvoorbeeld niet mee.

Concrete gevolgen

De loss & damages zijn een netelige kwestie in Sharm El Sheik. Het stond niet op de agenda, maar China en de G77 (ontwikkelingslanden) lieten het alsnog agenderen tijdens de PréCOP27 in Kinshasa begin oktober. Khattabi speelde daar een faciliterende rol, volgens haar eigen website. In Parijs was nochtans besloten dat loss & damages nooit mocht leiden tot een wetgeving om schadevergoedingen te krijgen. De ontwikkelingslanden eisen nu de vorming van een ‘facility’ om geld te ontvangen voor schadevergoedingen. Die facility zou een soort internationale klimaatbank zijn die klimaatgelden verdeelt. NGO’s zoals Greenpeace en 11.11.11 eisen dat dit geen leningen zijn, maar giften.

De besluiten van een COP hebben wel degelijk gevolgen in het federale beleid. In België leidden de beslissingen van Parijs en Glasgow al tot het weigeren van bijvoorbeeld exportverzekeringen door Credendo aan bedrijven actief met fossiele brandstoffen.

De Jeugdraad

De stakeholders die aan het woord kwamen, waren Greenpeace, 11.11.11, ABVV, VBO en de Vlaamse Jeugdraad. Blijkbaar allemaal voorstanders van het klimaatbeleid en vragende partij om meer klimaatambities. In het geval van Greenpeace en 11.11.11 zelfs regelrechte oproepen om heel veel geld uit te delen en zeer ver te gaan in het bestrijden van fossiele brandstoffen. Op het stakeholder-event klonk geen enkele kritische stem, tenzij dat het te weinig en te traag gaat met de klimaatdoelstellingen.

Markant is dat de grote Belgische delegatie ook twee leden van de Vlaamse Jeugdraad meeneemt naar Egypte. Om de stem van jongeren te laten horen in politieke onderhandelingen.

Minstens 100 miljoen euro extra

Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken deelde zelfs mee dat de federale regering in het kader van de loss & damages minstens 100 miljoen euro bijkomend in het budget opnam. Er zouden toezeggingen gedaan zijn tussen de federale en de gewestelijke regeringen om tegen 2024 zelfs 138 miljoen euro te voorzien en dit zou de regering kunnen meedelen in Sharm El Sheik.

Of die allemaal het label loss & damages krijgen, hangt van de omstandigheden af. Projecten van ontwikkelingssamenwerking zijn nu reeds conform de afspraken in Parijs. Een groot deel gaat naar adaptatie, maar in de humanitaire samenwerking zitten zaken van loss & damages. Vanuit het departement is men voorstander om die te versterken. De federale overheid is ‘vrij voluntaristisch’ in het ondersteunen van loss & damages.

De conclusie zou kunnen zijn dat de hele COP27 helemaal niet over klimaatverandering gaat, maar over geld vinden voor ontwikkelingssamenwerking of geld kanaliseren van klimaatbelastingen in de Westers wereld naar arme landen.

Simon Stiell

COP28: de vossen hebben het kippenhok overgenomen

Federale regering wil geld uitdelen op COP27 in Sharm El Sheik