Op 3 oktober eerstkomend gaat paus Franciscus in Assisi een nieuwe encycliek voorstellen, die Fratelli tutti zal heten. Nog voor we daarvan de tekst gezien hebben, kunnen we al enkele commentaren geven.

Franciscus, de sint en de paus

Zoals onder meer Etienne Vermeersch opmerkte, hield de naamkeuze van de nieuwe paus Franciscus in 2013 een verwijzing naar de heilige Franciscus van Assisi (1181-1226) in, en daarmee ook een ambitieus beleidsprogramma. (Het komt wel vaker voor dat aantredende pausen met hun naamkeuze een statement willen maken: Johannes-Paulus I wilde ingaan tegen het heersende contrast tussen zijn voorgangers, de hervormer Johannes XXIII en de gedoodverfde restaurator Paulus VI. Benedictus XVI verwees naar Benedictus XV die WO1 trachtte te beëindigen.) Te vrezen valt dat hij daarmee alleen naar de populaire, selectieve en sentimentele lezing van de heilige verwees, en dat zijn beleid op wezenlijke punten pal tegen diens voorbeeld ingaat.

In 1219 trachtte de heilige Franciscus de Egyptische sultan al-Kamil, een neef van Saladin, te bekeren. Het was intrinsiek deel van zijn mededeelzaamheid dat hij aan niemand ter wereld de christelijke heilsboodschap wilde onthouden. Wars van vooroordelen tegen de Arabieren wilde hij ook hen deelachtig maken aan wat voor hem de weg tot de eeuwige zaligheid was. Dat was katholiek bij uitstek, ‘universeel’.

Vijfde Kruistocht

Hij voegde zich bij de Vijfde Kruistocht. Indien geslaagd, zou het een resultaat van zijn missie geweest zijn, aan deze Botsing der Beschavingen een einde te maken. Er zou namelijk geen moslimvijand meer geweest zijn. Hij maakte gebruik van een tijdelijke wapenstilstand tijdens de belegering van de stad Damietta om zich toegang te verschaffen tot het hof van de sultan. Er is geen verslag voorradig over het gesprek dat Franciscus met de sultan kon voeren, behalve dat hij met eerbied ontvangen werd. Volgens hagiograaf Bonaventura, die veertig jaar na de feiten schreef, daagde hij de ‘oelama’ (islamitische schriftgeleerden) uit tot de vuurproef om de waarheid van hun dan wel zijn geloof te bewijzen, wat zij afwezen.

Hij zou de sultan tot ofwel diens bekering ofwel zijn eigen martelaarschap uitgenodigd hebben. Maar hij verkreeg noch het ene noch het andere. De sultan had ongetwijfeld al veel geëxalteerde geloofsijveraars zien komen en gaan, dus hij onthield zich van verdere dramatisering, en de context van de wapenstilstand weerhield hem ook van gewelddaden. Franciscus keerde ongeschonden in het christelijke kamp terug. Vandaar ging hij naar Accra (waar de jonge Franciscaner orde in 1217 al een vestiging had bedongen), en uiteindelijk keerde hij naar Italië terug. Onverrichterzake, maar hij had het tenminste geprobeerd. (Ook bij Raimundus Lullus en Nicolaus Clenardus zouden pogingen om de Arabieren te gaan bekeren, mislukken.)

Het groeiende heir der ex-moslims

Nergens wordt gerapporteerd dat hij moslims de voeten waste, de Koran kuste of Syrische asielbedriegers naar Italië haalde, niet christenen die er echt moeten vluchten, maar moslims, die tot de vervolgersgroep behoren. Het is niet aan Sint-Franciscus dat onze paus deze trendgevoelige gimmicks ontleend heeft. Sint-Franciscus leerde noch het weg-met-ons noch de islamofilie. Integendeel, hij trachtte de moslims op vreedzame wijze van de islam te bevrijden. Maak hem maar tot patroonheilige van het groeiende heir der ex-moslims.

Deze paus is de doodgraver van de Kerk. De teloorgang van de christelijke begoocheling is onafwendbaar, maar wie aanvaardt nu de eindverantwoordelijkheid van een instelling alleen om haar ondergang te bespoedigen? (Er zijn nog voorbeelden, zoals het IJzerbedevaartkomitee, maar alleen eerloze en beschamende.) Vrij naar Jezus: ‘Deze dingen moeten gebeuren, maar wee degene door wiens hand zij gebeuren.’ Hij zou zijn eer kunnen redden door zich toch nog naar het voorbeeld van de heilige te richten.

Latijn

De titel van de beloofde encycliek is geen Latijn maar Italiaans. In dit geval is dat onschuldig. Het is bedoeld als een citaat van de heilige Franciscus, die zo zijn predikingen tot mens en dier begon. Toch laat het zich inschrijven in een anti-Latijnse moderniseringspolitiek van de huidige paus. In 2014 bepaalde hij dat Latijn niet de officiële taal van de toenmalige synode zou zijn. Dat was een breuk met tweeduizend jaar Kerktraditie en met voorganger Benedictus XVI’s herwaardering van het Latijns als spreektaal in het Vaticaan.

Soms komt deze paus erg behoudsgezind uit de hoek, bijvoorbeeld waar hij het loslaten van het verplichte priestercelibaat weigert in overweging te nemen. Dat is nooit door Christus verordend. Het is uit bepaalde omstandigheden voortgekomen en mag gerust afgeschaft worden als nieuwe omstandigheden daarom vragen. In wezenlijker zaken plooit hij echter lichtzinnig voor de oekazen van de wereldse opiniehegemonen.

‘Broeders’

Een toemaatje. ‘Fratelli tutti’ wordt in de meeste media vertaald als ‘zusters en broeders allemaal’. Maar dat staat er niet. In praktisch alle talen ter wereld geldt hier het beginsel: ‘Het mannelijk omhelst het vrouwelijk’. Dus als je je zusters en broeders wil aanspreken, dan volstaat ‘broeders’. Daarom spreekt Paulus de geadresseerden van zijn brieven aan met Adelphoi, ‘broeders’.

Onze godsdienstleraar in de retorica noemde het nog ‘een onnozelheid van het Nederlands’ dat daar in vertaling ‘zusters en broeders’ van gemaakt werd. Maar intussen volgt men in vele talen de feministische ordewoorden. Als het aan deze paus gelegen had, zou het wél ‘zusters en broeders allemaal’ geworden zijn. Hij loopt immers elke heersende mode achterna.

Sint-Franciscus

Franciscus en de modernisering