‘De Wagnerianen haalden een helikopter en een transporttoestel uit de lucht, en wegversperringen van overdwars geparkeerde vrachtwagens werden vrijwel achteloos opzijgeschoven.’ Zo lees ik in een DS-verslag van 25/6 over de ondertussen afgeblazen Prigozjin-revolte.

Wagnerianen dus. Een soort waartoe ik mezelf tot voor kort wilde rekenen. Naar het schijnt verwijst de naam van de Wagner-militie naar de gevechtsnaam van de oprichter, de voormalige Russische legerofficier Dmitri Oetkin, een onvervalste neonazi. Maar nu De Standaard over ‘Wagnerianen’ spreekt, voel ik me verplicht om de recente opstand van Poetins voormalige kok te lezen als een operagebeuren, en meer bepaald als een komische wending in het drama. Een drôle de guerre van een legertje dat ei-zo-na Moskou innam, maar dan toch weer rechtsomkeer maakte. De hoofdman, een frenetieke blaaskaak eerste klas die het in een Offenbach-operette heel goed zou doen, liet weten dat het een staatsgreep moest voorstellen zonder één druppel bloedvergieten, dat kan natuurlijk niet.

Droogkomieken

BBC

Allo! Allo! (1982-1992)

In een operafinale komen alle plotlijnen samen, en in een goede opera loopt het slecht af, overeenkomstig de wetten van de Griekse tragedie. Zo zag Richard Wagner het. Alles moet kapot. De Franse Opéra Comique, door Jacques Offenbach (van Duitse bloede) tot een toppunt gevoerd, heeft zeer slim én lichtzinnig die catastrofe geschrapt, en het geheel tot een licht verteerbare parodie herleid. Alles gebeurt terug, maar dan om te lachen. Het theater als karikatuur van het theater. Dat is een enorme vondst, die ook een politieke evolutie weerspiegelt, namelijk van de (oud-Griekse) democratie naar de drama- en spektakeldemocratie, en zo naar de Conneriaanse emo-kolder die zich vandaag ontrolt.

Dat Prigozjin in de Russisch-Oekraïense broedertwist voor een komische noot zorgt, met een vijand die ook al in een vorig leven tv-komiek was, doet ons vermoeden dat ook hier de karikatuur nooit veraf is. Terwijl de Dnjepr het uitzicht krijgt van de IJzervlakte in de Eerste Wereldoorlog, lijkt deze oorlog steeds meer op een Allo-Allo!-gebeuren, een parodische evocatie die nooit helemaal ernstig te nemen valt. Wél met echte doden natuurlijk, maar de tactische bewegingen en de begeleidende retoriek zouden in een Monty Python-film niet misstaan.

Anders gezegd: de Wagnerbaas zou beter iets leiden dat de Offenbachgroep noemt, hij is wreed tot in het merg én onweerstaanbaar grappig. Dat de man voor zijn ‘elitecorps’ volop in gekkenhuizen rekruteerde, maakt het nog iets hilarischer, met dien verstande dat de bevrijde psychopaten bij bosjes recht in de vuurlijn liepen en afgeknald werden. Wat niemand erg vond, ook wij niet, toekijkend vanaf de goede kant van de geschiedenis.

Het gezegde van Marx, dat de geschiedenis zich herhaalt, als een klucht die de oorspronkelijke tragedie parodieert, is in al deze gebeurtenissen zeer actueel. De filosoof Slavoj Žižeks publiceerde er in 2011 een boek over (‘First as Tragedy, then as Farce’). Noteer dat Marx de Belgische revolutie zelf opvatte als een farce die de Franse Revolutie naspeelde. Niks was hier nog ernstig, al namen de protagonisten van deze farce zichzelf natuurlijk wél au sérieux, want politici zijn onverbeterlijke droogkomieken.

Huis clos

js

La Muette de Portici, Parijs, 1828.

Zoals u weet is die Belgische natie uit een opera ontstaan, weliswaar van een lager allooi dan de Wagneriaanse drama’s. De Stomme van Portici (overigens in Parijs gecreëerd) heet een ‘revolutionaire opera’ te zijn, maar dat de hoofd- en titelfiguur geen noot zingt wijst ver vooruit in de geschiedenis: zij is een voorafbeelding van heel de komische scenerie die we vandaag meemaken. Dit land trekt onweerstaanbaar onzin aan.

We hoeven niet langer dan twee weken terug te gaan: de bekentenisvideo van Conner, het gevecht in de 16 tussen twee vicepremiers, ondertussen weer verzoend onder het motto ‘We hebben elkaar eens goed vastgepakt’ (?!), het gekrakeel rond de rode loper voor de slachter-van-Teheran na een deal met een terrorist, en uiteraard de onvermijdelijke George-Louis Bouchez die als een oppernar de scène op en af draaft. Geef toe: weinige scenaristen zouden dit kunnen bedenken.

De vaststelling dat de geschiedenis zich twee maal afspeelt, één maal als tragedie en één maal als klucht, impliceert dat het tragische afneemt en de komedies zich vermenigvuldigen. Iets als de wet van de entropie in de fysica. Een land als België, van meet af aan een operettenatie, speelt hier een voortrekkersrol. De Stomme reïncarneert zich permanent in nieuwe kolderfiguren. Zij duiken op in en en rond de Wetstraat, op een boogscheut van de Muntopera waar het allemaal begon. De hamvraag is, welke rol voor ons, het publiek, u en ik dus, in dit theater is voorbehouden. Het antwoord is dat we niet zomaar als toeschouwers kunnen toekijken en opstappen als het ons belieft. We zitten namelijk min of meer gevangen in dat toneelhuis, dat veel weg heeft van een Sartriaans Huis Clos.

Een theater met gesloten deuren. De narren houden ons in de greep met hun slechte moppen en eindeloze bisnummers. Het politieke circus speelt voor een publiek dat het stuk eigenlijk al lang beu is, maar de macht noch de goesting heeft om op te staan. Daar heeft zelfs Marx nooit durven aan denken: een regime van despotische clowns die de bevolking gijzelen, waarbij gaandeweg het fameuze Stockholmsyndroom sterker wordt.

Slechte lucht

De claustrofobie die hierdoor ontstaat, verklaart wat men doorgaans ‘verzuring’ of ‘antipolitiek’ noemt. Er ontstaat een mengsel van walg, hilariteit en berusting. Niemand neemt de politiek nog ernstig, zelfs de politici niet, maar de publieke verontwaardiging ontlaadt zich zelden of nooit in revolte, hoogstens in cynisme. Er is geen echte anti-politiek en er dient zich ook geen echt exit aan. Na 150 jaar Vlaamse beweging en na 30 jaar eigen verkiezingen voor het Vlaams Parlement, is autonomie, los van het Belgische staatsverband, verder dan ooit. Integendeel, het Vlaamse niveau vertoont opvallend veel gelijkenissen met het Belgische, qua politieke cultuur, discours en bestuurskwaliteit.

Dat is ook logisch: vermits de uitgangen van het theater vergrendeld zijn, of misschien zelfs dichtgemetseld, ademen acteurs en publiek steeds weer dezelfde lucht in, tot er hersenschade optreedt. Deze toxische cohabitatie van acteurs en toeschouwers, binnen een gesloten ruimte, is hét kenmerk van het Belgische politieke bedrijf. Burgers worden plat geluld, zeven dagen op zeven, krijgen een stortvloed van informatie en ‘duiding’ over zich heen, maar de apathie wordt alleen maar groter. Gelukkig kan op Twitter iedereen zijn gevoeg doen: de toiletten in de Opera Comique functioneren prima.

In dit land duurt de komkommertijd, het seizoen waarin narren hun kans ruiken en surrealistische verhalen de bovenhand halen, een heel jaar. Denk vooral niet dat er iets zou veranderen als alle ministers, alle parlementsleden van alle parlementen en alle partijvoorzitters ontslag zouden nemen. Vrijwilligers uit de zaal zullen, al dan niet onder zachte dwang, hun plaats innemen en dezelfde farce naspelen, eventueel nog iets flauwer.

Als ik u nu een quasi depressie heb bezorgd, verontschuldig ik me daarvoor, dat was helemaal niet de bedoeling. Niets van het voorgaande is serieus te nemen, het is namelijk… komkommertijd.

Luistertip: Daniel Auber, La Muette de Portici, ouverture (1828)

Slavoj Žižeks

ConConnertijd

Mark Zuckerberg: wanneer de realiteit de satire overtreft