Op 23 mei dwong Wit-Rusland een vlucht van Ryanair een noodlanding te maken. Journalist en oppositiefiguur Roman Protasevitsj en zijn Russische vriendin Sofia Sapega werden vervolgens gearresteerd op de luchthaven van Minsk. De vorming van een Noord-Korea op Europees grondgebied lijkt een voldongen feit.

Opnames van gearresteerden

Op 24 mei verscheen op een Telegramkanaal van de regering een opname waarin een zichtbaar aangeslagen Protasevitsj zegt dat het goed met hem gaat. Onder de opname, die 30 seconden duurt, staat de beschrijving: ‘Roman Protasevitsj, hoogstpersoonlijk. In leven, gezond, fit en praatgraag’.

De gearresteerde activist: ‘Goedendag, ik ben Roman Protasevitsj, gisteren werd ik gearresteerd door medewerkers van het ministerie van Binnenlandse Zaken op de internationale luchthaven Minsk. Ik bevind mij in detentiecentrum nummer 1 van de stad Minsk. Ik heb geen problemen met mijn gezondheid. De omgang door de autoriteiten is meer dan correct en in overeenstemming met de wet. Ik ga door met mijn samenwerking met de onderzoekscommissie en geef verklaringen over mijn aandeel aan de organisatie van massale ongeregeldheden in Minsk.’

Russische mode

Dit soort opnames kenden we in Europa tot voor kort alleen uit de niet-erkende Volksrepublieken Donetsk en Loegansk. Opgepakte ‘Oekraïense spionnen’ van amper 18 jaar bekennen met bevende stem schuld aan misdaden tegen het volk en betuigen betering en oprechte spijt. Om daarna voor altijd van het toneel te verdwijnen in de folterkelders van de ‘volksrepublieken’. In zeldzame gevallen worden ze tegen Russische militairen of opstandelingen uitgewisseld.

Voormalige politieke gevangenen in Rusland berichtten eveneens over de noodzaak bij het aantreden van hun gevangenisstraf een verklaring af te leggen voor lopende camera. Ze moeten daarbij met de bezem in de hand beloven zich goed te zullen gedragen en de gevangenismedewerkers te gehoorzamen.

Hamas en het Delphi-forum

De ‘geruststellende video’ is niet de enige manier waarop de Wit-Russische staatsmacht zich in alle mogelijke bochten wringt om een plausibele verklaring te vinden voor de gedwongen landing. Op 24 mei verscheen op de regeringsgezinde nieuwssite belta.by een artikel met een mail van het Palestijnse Hamas — volgens de site toch — aan de luchthaven van Minsk (in het Engels).

‘Wij soldaten van Hamas eisen een staakt-het-vuren in de Gazastrook. Wij willen dat de Europese Unie haar ondersteuning aan Israël onmiddellijk stopzet. Het is ons bekend dat deelnemers aan het Delphi-forum naar huis vliegen met vlucht FR4978. Als onze eisen niet worden ingewilligd, zal de bom op 23 mei boven Vilnius tot ontploffing worden gebracht.’

Een woordvoerder van Hamas liet via Reuters weten niets te maken te hebben met het incident: ‘Wij nemen geen toevlucht tot dergelijke methodes. Zij zijn het werk van verdachte groeperingen die erop uit zijn Hamas te demoniseren en de sympathie van de wereld voor ons Palestijnse volk en zijn legitiem verzet in diskrediet te brengen.’ Aldus worden zelfs trouwe bondgenoten van de door Loekasjenko zo bewonderde Sovjet-Unie schaamteloos misbruikt in de bloeddorstige en mensonwaardige strijd van het regime tegen de oppositie.

Noord-Korea tussen EU en Oekraïne

Dat die oppositie al lange tijd veruit de meerderheid vormt in de voormalige Sovjetrepubliek, is sinds augustus 2020 geen geheim meer. De voormalige presidentskandidate Svetlana Tichanovskaja ging nog een stap verder. Vanuit Litouwen verklaarde ze dat niet alleen Roman Protasevitsj als een van de 406 politieke gevangenen een gegijzelde van het systeem is.

‘Het Wit-Russische volk van meer dan 9 miljoen mensen bevindt zich in zijn geheel in gijzeling. Tussen Oekraïne en de Europese Unie is een nieuw Noord-Korea ontstaan. Het regime heeft zich tot paria verklaard. Wij zullen alles in het werk stellen om hem niet toe te staan ons Wit-Rusland mee trekken in deze bodemloze afgrond.’

Grootste nieuwsportaal gesloten

Ondertussen nam Loekasjenko op 24 mei een nieuwe wet aan die allerhande nieuwe regelingen rond ‘niet-geaccrediteerde samenscholingen’ omvat. Zo krijgen de autoriteiten de vrije hand om ‘in het belang van de nationale veiligheid’ verkeer te stoppen en winkels en horeca te sluiten. Ook is het niet langer toegestaan ‘online enquêtes over politiek’ te houden of verslag te doen over demonstraties.

Tut.by, de grootste onafhankelijke nieuwssite van het land, werd op 18 mei door het ministerie van Informatie al officieel uit de lucht gehaald. 13 journalisten werden gearresteerd. Ook vonden huiszoekingen plaats op de redactie en in woningen van medewerkers. Volgens het ministerie hadden de directeur en de boekhouder van het nieuwsportaal zich schuldig gemaakt aan belastingontduiking. De bejaarde weduwe van de oprichter van tut.by verdween eerder spoorloos. Ze werd enkele dagen later in zware shocktoestand opgenomen in een ziekenhuis, waar ze wordt bewaakt door politie.

Dood in de gevangenis

Vitold Asjoerok, een lid van het Wit-Russische Volksfront (BNF), werd in januari 2021 in een gesloten rechtszitting veroordeeld tot vijf jaar hechtenis wegens deelname aan de protesten. Eerder schreef hij nog strijdlustig en vol optimisme aan zijn familie: ‘Vijf jaar vat ik op als het rapportcijfer “uitmuntend”. Ik weet zeker dat we dit jaar allemaal in vrijheid zullen zijn!’

Sinds twee weken hadden zijn verwanten echter niets meer van hem gehoord. Kortgeleden kwam uit de strafkolonie de mededeling dat de 50-jarige activist was gestorven aan een hartstilstand. Het stoffelijk overschot ontving de familie op 24 mei. Het hoofd van de overledene was compleet ingepakt in verband, alleen de mond was vrijgelaten.

Nieuwe veroordelingen

Andere politieke gevangenen werden tot nieuwe straffen veroordeeld. Zo kreeg Pavel Severinets, de leider van de verboden christendemocratische partij, zeven jaar strafkamp. In oktober 2020 sprak ik zijn echtgenote, Olga Severinets. Samen met andere veroordeelden scandeerde de politicus na het oordeel: ‘Wit-Rusland wordt vrij. Wij geloven, wij kunnen, wij overwinnen!’

Olga Severinets: ‘Pavel kreeg zeven jaar. Normaal gesproken worden dit soort hoge straffen niet uitgedeeld aan mensen met jonge kinderen. Maar er is hier natuurlijk geen rechtspraak. In het oordeel stond dat hij was veroordeeld voor massale ongeregeldheden, overvallen en brandstichtingen. Als bewijsmateriaal waren T-shirts en petjes met “extremistische opschriften” gevonden… het is compleet absurd. Veel gevangenen krijgen strafvermindering aangeboden in ruil voor een verzoek om amnestie aan Loekasjenko persoonlijk. De meesten gaan hier echter niet op in. Ze zitten liever jaren in de gevangenis, dan ook maar een strobreed toe te geven. Er worden geen deals gesloten met het regime.’

Het nut van sancties

Het vliegtuigincident zette de schrijnende mensenrechtensituatie in de ‘laatste dictatuur van Europa’ even weer in de schijnwerpers. Zal een vliegverbod naar Wit-Rusland en de uitnodiging van Svetlana Tichanovskaja op de G7 door Macron helpen om de Wit-Russische dictator eindelijk te doen opstappen?

Olga Severinets: ‘De mensen zijn vreselijk bang geworden. We hebben geen mogelijkheid meer om hier met vreedzame protesten iets te veranderen. Daarom zijn we dankbaar voor alle sancties en publiciteit. De burgemeester van Riga maakte een mooie geste door onze wit-rood-witte vlag van vrijheid te hijsen tijdens het wereldkampioenschap ijshockey. Het niet erkennen van de staatsmacht door democratische mogendheden is heel belangrijk. Wij zien dat er veel aandacht en ondersteuning uit Europa en de VS komt. Dat steekt onze mensen een hart onder de riem. Het geeft ons kracht.’

Lees ook Ardy Belds boek Een land om te leven: honderd dagen protest in Wit-Rusland. Uiteraard verkrijgbaar in de online boekhandel van Doorbraak.

Sofia Sapega

Riskeert Roman Protasevitsj de doodstraf?

Noord-Korea in Europa