In Honduras zijn protesten uitgebroken nadat op 7 februari een studente verpleegkunde in onduidelijke omstandigheden stierf in een politiecel.

Overtreding avondklok

Keyla Martinez was een 26-jarige verpleegkundige in opleiding. Ze was op zaterdagavond (6 februari) uit eten met vrienden en familie in La Esperanza, de stad waar haar familie woont. Kort voor middernacht hield de politie de auto waarin ze met een bevriende arts naar huis reed, tegen. Beiden werden gearresteerd omdat ze de avondklok overtraden (die geldt in Honduras van 21.00 tot 6.00 uur, als maatregel in de strijd tegen de coronapandemie, nvda) en omdat iemand 911 gebeld zou hebben omdat ze dronken waren en de openbare orde verstoorden. (Familieleden die ook bij het etentje waren, spreken dat evenwel tegen. Bovendien moest de politie nadien zelf toegeven dat ze geen alcoholtest afnamen.) De twee werden ieder afzonderlijk in een cel gestopt. De volgende ochtend werd Keyla doodverklaard door het Enrique Aguilar Cerrato-ziekenhuis in La Esperanza.

Tegenstrijdige verklaringen

De politie publiceerde nog diezelfde zondag een verklaring waarin staat dat de agenten Keyla ‘s ochtends in haar cel aantroffen terwijl ze probeerde zichzelf op te hangen, en dat ze haar naar het ziekenhuis brachten. Adjunct-commissaris Melvin Alvarenga bevestigde die versie in een televisie-interview. Hij stelde voorts dat Keyla nog leefde toen de agenten haar rond half vier ‘s ochtends vonden en dat ze pas in het ziekenhuis overleed.

Het logboek van de spoeddienst van het ziekenhuis spreekt dat echter tegen. Daarin staat te lezen dat toen Keyla om 02.55 uur dood werd binnengebracht, ze al geen vitale functies meer vertoonde. Dat ze dus was overleden voor ze in het ziekenhuis toekwam. Het ziekenhuis bracht Keyla’s lichaam daarop naar het mortuarium en verwittigde het openbaar ministerie, volgens de normale procedure in dergelijke gevallen. Een woordvoerder van het ziekenhuis sprak de versie van de politie maandag dan ook openlijk tegen.

Woordvoerder Yuri Mora van het Openbaar Ministerie bevestigde dinsdag in een persconferentie dat de autopsie door de wetsdokter inderdaad had uitgewezen dat Keyla gestorven is door mechanische verstikking, en dat ze geen zelfmoord pleegde, maar vermoord werd. Er zou dus sprake zijn van een cover-up.

Intussen is een onderzoek geopend en alle agenten die tijdens die fatale nacht op het politiebureau in kwestie aanwezig waren of die bij de zaak betrokken zijn, werden intussen ter beschikking gesteld van het Openbaar Ministerie. Getuigen worden ondervraagd, beelden van bewakingscamera’s zowel op het politiekantoor als rond het restaurant en plaats van de arrestatie worden bekeken, en ook het logboek van de politie wordt bestudeerd.

Protesten leiden tot onderzoek

Naar aanleiding van de zaak Keyla braken in Honduras protesten uit. Die begonnen al op maandag in La Esperanza, waar familieleden en vrienden zich voor het politiebureau verzamelden en een onderzoek eisten naar wat volgens hen moord was. De politie zette al meteen de zware middelen in, inclusief traangas.

Het nieuws van het overlijden van Keyla verspreidde zich snel via sociale media, en de protesten breidden zich uit, zowel in de straten als op het net onder de hashtags #JusticiaParaKeyla en #NiUnaMenos. Ook Amnesty International gooide zich op de zaak en riep de Hondurese autoriteiten op dringend een grondig en onafhankelijk onderzoek te voeren. Van daar pikten ook internationale media het nieuws op.

Die media-aandacht is een belangrijke reden waarom er nu toch een onderzoek komt. Gewoonlijk worden dergelijke zaken immers snel in de doofpot gestopt. De protesten nu hebben trouwens meerdere oorzaken. Mensen klagen nu het politiegeweld aan, maar ook de totale straffeloosheid en het alomtegenwoordige geweld tegen vrouwen in het land. Keyla is immers maar één van honderden vrouwen die jaarlijks op gewelddadige manier om het leven komen in dit Centraal-Amerikaanse land. Honduras kampt immers met een explosieve cocktail aan problemen, waarvan met name vrouwen het slachtoffer zijn.

Machistische maatschappij

Ten eerste is Honduras nog steeds een erg machistische maatschappij. Veel mannen geloven dat ze vrouwen ‘bezitten’ en dat ze hun doen en laten kunnen en mogen controleren. Bovendien worden wapens, drugs en vrouwen gezien als een soort statussymbolen. Vrouwen worden geobjectiveerd, geseksualiseerd, tot zelfs gedemoniseerd. Als een vrouw verkracht, mishandeld of vermoord wordt, gaat men ervan uit dat ze het wel zelf gezocht zal hebben. En in ieder geval, ‘met vrouwen kan je doen wat je wil in Honduras’.

Ook binnen de instellingen die vrouwen moeten beschermen, zoals de politie — nu in het oog van de storm dankzij de zaak Keyla — of het gerecht, is machismo en onderdrukking van vrouwen alomtegenwoordig.

Bovendien zijn vrouwen nog steeds ondervertegenwoordigd in het openbare leven. Weinigen hebben formele, betaalde banen buitenshuis, waardoor ze volledig afhankelijk zijn van hun echtgenoot. Dat werkt het gevoel van ‘bezit’ bij mannen verder in de hand, en maakt het moeilijk zo niet onmogelijk voor vrouwen om op te stappen, zelfs al wordt de situatie gevaarlijk.

Wetgeving beschermt vrouwen niet

Ook is er nauwelijks wetgeving om vrouwen te beschermen. Hun seksuele en reproductieve rechten zijn niet bij wet gegarandeerd. Er is geen wetgeving rond geweld of verkrachting binnen het huwelijk of huiselijk geweld.

Het land gaat er zelfs op achteruit, want de wetgeving inzake femicides en verkrachting die er wél is, werd onlangs nog in het nadeel van de slachtoffers aangepast. Zo zijn de straffen voor femicide in 2017 nog verkort van 30 à 40 jaar voorheen tot 20 à 30 jaar nu. Hetzelfde voor verkrachting. Daarop stonden vroeger straffen van 10 à 15 jaar, terwijl het nu nog maximaal 9 à 13 jaar is. Ook heeft het land enkele weken geleden een nieuwe abortuswet ingevoerd. Hoewel, nieuw. Er verandert in se niets: abortus is en blijft illegaal. In alle omstandigheden. Inclusief na verkrachting of incest, bij jonge meisjes of als het leven van de vrouw in gevaar is.

Straffeloosheid

Tot slot is er nog de totale straffeloosheid, met name als het gaat om geweld tegen vrouwen. Femicide werd in Honduras pas in 2013 strafbaar gemaakt. Van alle femicides die sindsdien voor de rechtbank kwamen, leidden er tot nu slechts 15 tot een veroordeling. Sowieso komt trouwens slechts 35% van de oorspronkelijke aangiftes ooit voor de rechter. Ruim 90% van de aangiftes blijven onbestraft. En het reële aantal femicides ligt ongetwijfeld nog veel hoger dan wat aangegeven wordt. In bendeterritoria, arme wijken of op het platteland is het immers weinig waarschijnlijk dat de familie aangifte doet. Officieel ligt het aantal femicides in Honduras op gemiddeld 30 per maand, of 6,2 per 100.000 inwoners.

Slechts in uitzonderlijke gevallen wordt er veel ophef over gemaakt, en tot vervolging overgegaan. Wanneer de betrokkenen (slachtoffer of dader) high profile of rijke mensen zijn, bijvoorbeeld. Zoals Miss Honduras Maria José Alvarado en haar zus Sofia Trinidad, die in 2014 vermoord werden. Of Berta Cáceres, in 2016. Op zich misschien niet helemaal te kwalificeren als femicide (moord om het simpele feit dat je een vrouw bent), maar eerder als een politieke moord. Maar als voorvechtster van vrouwenrechten en rechten van de autochtone bevolking toch het vermelden waard. Sherill Yubissa Hernández Mancía, agente voor ATIC (de Hondurese FBI), in 2018. Vermoord door haar minnaar (hoofd van datzelfde ATIC, en gelinkt aan de MS13). Ook hier probeerde men de moord voor zelfmoord te doen doorgaan. De precieze omstandigheden blijven onopgehelderd.

En nu dus Keyla Martínez, 2021. Vermoord in een politiecel. En opnieuw een — stuntelige — toedekking. Zoals gezegd, dat zijn de high profile cases. De grote meerderheid is hoogstens een fait divers.

Honduras slaagt er niet in femicides te voorkomen

De Hondurese instellingen en maatschappij slagen er duidelijk niet in vrouwen te beschermen, en femicides te voorkomen. Bedenk ook dat femicide vaak pas de laatste stap is in een lang traject van onderdrukking en mishandeling. Jaarlijks worden er gemiddeld 20 000 gevallen van huiselijk geweld aangegeven (sinds het begin van de coronapandemie is hier trouwens nog eens sprake van een toename met 4,1% per week).

De helft daarvan wordt echter opnieuw ingetrokken omdat de vrouwen volledig afhankelijk zijn van hun mannen, dus ook financieel, en de kosten alleen niet kunnen dragen. Of omdat ze te bang zijn voor de repercussies. Zo slagen ze er niet in de spiraal van geweld te doorbreken. En hun angst is terecht. Recidive is immers heel gangbaar. Vaak wordt de vicieuze cirkel pas doorbroken als ze de weg vinden naar specifieke hulporganisaties voor vrouwen, of naar de VS vluchten, of — helaas — het slachtoffer worden van de laatste stap op deze lijdensweg: femicide.

Hopelijk kunnen de huidige protesten vóór gerechtigheid voor Keyla, tégen straffeloosheid, en tégen geweld tegen vrouwen eindelijk wat in beweging zetten in Honduras. Hopelijk zijn ze de aanzet voor een broodnodige ommekeer in de maatschappij, de mentaliteit, en de instellingen van het land.

Sofia Trinidad Alvarado

‘Met vrouwen kan je doen wat je wil’