Naarmate de oorlog vastloopt in Oekraine, nemen de dreigementen hand over hand toe. In de Europese instellingen nemen wraakgevoelens – en onmacht – een steeds vrijere loop. Ze stapelen de voorstellen op om de oorlogsstoker Rusland te doen bloeden: ekonomisch, politiek, militair. Van enige terughoudendheid is nauwelijks nog sprake. Een week lang heeft het Europees Parlement in Straatsburg tussenkomsten, verklaringen, resoluties en voorstellen besproken en goedgekeurd die onmogelijk vol te houden zijn.

Eén ding is duidelijk: er is eensgezindheid over alle overtuigingen heen dat Moskou een rode lijn heeft overschreden. Dat bleek al uit de stemming in de VN die Rusland als aanvaller aanmerkte: 141 landen stemden voor een veroordeling, amper vijf tegen – niet de meest propere landen sprongen Rusland bij: Wit-Rusland, Eritrea, Noord-Korea en Syrië. Geen Venezuela, geen Iran, geen Cuba, geen Kazachstan, geen China. Europa zelf is nooit zo eensgezind geweest.

Ongeloofwaardige verhalen

Maar er is een keerzijde: de verhalen uit het verkrachte Oekraïne nemen soms volstrekt ongeloofwaardige vormen aan. In een toespraak van de eerste minister van Estland Kaja Kallas (zelf oud-MEP) tot het (goeddeels lege) parlement, viel waarheid nog moeilijk van verbeelding of oncontroleerbaarheid te onderscheiden. De boeren van Oekraïne hebben naam gemaakt toen ze buitgemaakte tanks terug naar Rusland sleepten. Op de sociale media gaat een verhaal rond van een vrouw die een Russische drone neerhaalde. Vanop haar balkon had ze een pot pickles naar het tuig gegooid. (Zelf sprak ze dat tegen: ‘het was een bokaal met ingelegde tomaten’). Nu zijn er wel beelden van een Russische tank die bij gebrek aan brandstof was stilgevallen, waarop een voorbijrijdende auto stopt en voorstelt om ze terug te slepen naar de heimat. Maar dat is wat anders dan ‘de boeren’ of het vogelpikspel van een boze huishoudster.

Zoals altijd is de waarheid het eerste slachtoffer en de inzet van de woordenoorlog die de wapens vergezelt. Nu begrijp ik Kallas goed. Haar ouders werden als kind in een veewagen onder Stalin gedeporteerd naar Siberië. Ze overleefden het. Door de hulp van onbaatzuchtige vreemdelingen die melk gaven of de luiers onder hun eigen kleren lieten drogen.

Radioaktief afval van de Russen

Estland heeft nare ervaringen met de brutale beer naast de deur. ‘Vandaag was het 78 jaar geleden, dag op dag, dat het Rode Leger mijn thuisstad Tallinn platbombardeerde’, schrijft Kallas.Datzelfde leger liet een puinhoop kernafval achter bij zijn terugtrekking uit Estland in 1991. Bij de sluiting van de zeemachtbasis voor atoomduikboten in Paldiski werd radioaktief materiaal gedumpt in een meer dat vlakbij de Oostzee ligt.

Met de hulp van Finland werkte de kleinste Baltische staat zich op tot één van de digitaal snelst onderlegde staten van Europa. Maar het zat wel, net als Letland (en veel minder Litouwen) met een aanzienlijke groep Russen die Stalin had verplicht uit te wijken naar het land dat hij in 1944 op de nazi’s heroverde – 30 % bij de herwonnen onafhankelijkheid, vandaag nog zo’n 23 %.

Geopolitieke Unie?

Dat heeft tot vandaag voor spanningen gezorgd, taalkundig, ekonomisch, politiek. En het is begrijpelijk dat wantrouwen en NAVO-bescherming (ook met Belgische pîloten) tot boude uitspraken leiden. Kallas is blij met de strafmaatregelen tegen Moskou en wil een stuk verder gaan dan het bevriezen van tegoeden, kredietkaarten en geldreserves, afkoppeling van het SWIFT-bankensysteem, verhoging van de defensieuitgaven, sluiting van desinformatiekanalen (‘dat zijn geen media meer, maar Kremlinpropaganda’), voor het eerst inschakeling van het Europees Vredesfonds dat een half miljard euro heeft vrijgemaakt om defensieve wapens en hulp naar Oekraine te sturen. ‘We treden eindelijk op als een geopolitieke Unie’, besloot Kallas. Dat werd symbolisch bekrachtigd met de vervanging van de 27 traditionele vlaggen bij de ingang van het parlement door Oekraïense vlaggen.

Het Parlement dringt nu aan op een grondig onderzoek door het Internationale Strafhof, nu 39 staten, die het Statuut van Rome hebben ondertekend, daarom verzochten. Intussen verhoogt het Parlement de druk ook op de Europese Commissie. Het eist nog dit jaar een wetgevend initiatief van de Commissie om komaf te maken met de ‘gouden’ paspoorten en visa, en het toekennen van een verblijfsvergunning aan vreemde, hoofdzakelijk Russische investeerders. Verschillende kleinere landen, Malta, Cyprus en Bulgarije op kop, verkochten paspoorten aan oligarchen in ruil voor geld, veel geld. Daarmee kon de begroting worden opgesmukt, maar over de herkomst van dat geld is weinig tot niets geweten. Ze beloven wel komaf te maken met die praktijken.

Gouden visum

Schaduwrapporteur Saskia Bricmont (Ecolo) wijst erop dat corruptie of misdaad tot terreur toe hopen witwasgeld door een gebrek aan transparantie makkelijk in de reguliere economie kunnen pompen: ‘Dat willen we weg tegen het einde van deze ambtsperiode, in 2024. De banken zijn nu al verplicht grondig de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid na te trekken van investeerders. Wij eisen dat zo’n doorlichting ook gebeurt voor regeringen’.

Ze drukt ook op de etische dimensie: ‘Het gaat om het verwerven, het kopen van Europees burgerschap. Je betaalt voor een nationaliteit, soms langs een omweg in niet-Europese staten die overeenkomsten van vrij verkeer van kapitalen en personen hebben afgesloten met Europa, zoals Vanuatu. Die poort hebben we nu gesloten. Een gouden visum kost zowat 60.000 euro. Burgerschap kost minimaal een half miljoen euro, en kan oplopen tot 1.250.000 euro. Dat kan geen enkele gewone mens betalen, alleen superrijken wel. De nog bestaande dubbele nationaliteit opheffen zou wellicht vooral zwakkeren treffen, terwijl wij vooral het misbruik beogen”.

Oligarchen naar Zwitserland?

Een bevlogen rapporteur, de Nederlandse Sophia in ’t Veld, toonde zich erg strijdlustig. ‘Niet alleen de uitreiking van nieuwe paspoorten en visa willen we streng nagaan. Ook de al uitgegeven paspoorten zijn aan een grondige doorlichting toe. Kijk, dit rapport was al goedgekeurd voor de oorlog om Oekraine van start ging. Het geldt dus voor iedereen, niet alleen voor Russen. Regulering is onmisbaar. De Europese Commissie mag niet aan het handje lopen van de Raad, maar moet wetgevend werk verrichten. En is daar nu toe verplicht, omdat het Parlement initiatiefrecht heeft gekregen”. Op één vraag had ze geen antwoord: maar wat als de oligarchen hun nationaliteit verleggen naar de Europese ruimte, Zwitserland bijvoorbeeld dat ook de vier vrijheden heeft gekregen ? ‘Daar moeten we over praten’.

Sophia in 't Veld

Einde ‘gouden EU paspoorten’ voor oligarchen in zicht