De kogel is door de kerk. Uiteindelijk werd Mia Doornaert door het bestuur van het Vlaams Fonds voor de Letteren voorgedragen als voorzitster en door de regering benoemd. Hopelijk is daarmee het ontluisterende voorzittersdebat voorbij en leert ook de literaire sector om te gaan met een verscheidenheid aan meningen.

Precedurefout

Sinds ze een half jaar geleden door de Vlaamse Regering als voorzitster van het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL) werd voorgedragen, werd de kroniek van het aangekondigde voorzitterschap een pijnlijk verhaal. Eerst was er de ongelukkige forcing van de Vlaamse Regering om de eerder conservatieve en Belgicistische oud-journaliste voor te dragen zonder rekening te houden met de vastgelegde procedure. Die bepaalt dat het de raad van bestuur van het VFL is die een voorzitter aan de regering voorstelt. Toen de regering Doornaert naar voren schoof, waren de vier onafhankelijke bestuurders nog niet aangeduid en kon er nog geen voorzitter worden aangesteld. Terecht reageerde het literaire veld tegen die procedurefout.

Naast deze gerechtvaardigde kritiek, begonnen enkele literaire tenoren zoals Tom Lanoye, Jeroen Olyslaegers en Stefaan Hertmans Mia Doornaert te bestempelen als ‘ongeschikt’. Doornaert had zich als feministe geregeld kritisch opgesteld tegenover de islam en diens relatie met mensenrechten en vrije meningsuiting. Blijkbaar is godsdienstkritiek een van de vele nieuwe taboes in het verkrampte literaire veld. Toen de essayist Bleri Lleshi haar met veel Orwelliaanse new speak bestempelde als ‘cultureel raciste’ en ‘islamofoob’, kreeg de auteur van Liefde in tijden van angst hiervoor van ‘verdraagzame’ collega’s zeer veel bijval.

Jos Geysels vs. Mia Doornaert

Toen een paar jaar geleden oud-VLF-voorzitter Jos Geysels op het podium van de Antwerpse nieuwjaarsreceptie van het VLF de toen net gekozen Amerikaanse president Donald Trump als ‘schurk’ bestempelde, werd dit in de toastende schrijversrangen op gegrinnik en instemming onthaald. Ik vond dat flauwe en gemakkelijke demagogie op een moment dat Trump nog aan zijn onbesuisde wildemansparcours moest beginnen. Maar dit weerhield mij er niet van om de linkse ideoloog Geysels een baanvast voorzitter van het VLF te vinden.

Wanneer een kandidaat-voorzitster door literaire alfamannen publiekelijk wordt aangevallen omdat ze gevoelige punten aansnijdt die de literaire wereld nog amper aandurft, wijst dit vooral op verkramptheid en verkalking. Waar is de zelfverklaarde openheid en de moed plots gebleven? Geeft dit aan waarom er in de Nederlandstalige letteren de laatste jaren weinig literatuur gepubliceerd wordt die ertoe doet? Als taboes en moraliserend engdenken een open onbevangenheid verdringen dan sterft de kunst. Dan rest er alleen begijnhofliteratuur met de voorspelbare indeling in goed en kwaad.

Nu wordt dus toch Mia Doornaert voorzitster van het Letterenfonds. Op de dagdagelijkse werking van het VLF zal dat weinig invloed hebben. Alle concrete beslissingen over subsidies worden door elkaar controlerende expertencomités genomen en niet door de bestuurders, laat staan door politici. En dat is maar goed ook. Maar wie weet wordt Doornaerts definitieve benoeming als VLF-voorzitster voor de verkrampte literaire kringen een stap uit het verstikkende zwart-wit denken dat de democratie kapotmaakt. Want zoals Louis Paul Boon ooit zei: ‘Er zijn veel koeien dus ook veel waarheden.’

Stefaan Hertmans

Een oefening in literaire openheid: Mia Doornaert voorzitster van het Letterenfonds