De federale regeringsonderhandelaars buigen zich over de oprichting van de ‘eenheidsrechtbank’. Volgens het voorstel worden de vredegerechten, rechtbanken van eerste aanleg, de ondernemings- en de arbeidsrechtbanken samengevoegd tot één rechtbank onder leiding van één voorzitter. Het arbeidshof zou ook geïntegreerd worden in het hof van beroep. Zo zou de gerechtelijke achterstand op sommige hoven en rechtbanken snel kunnen worden weggewerkt.

‘Ik ben helemaal pro’, reageert professor Frank Fleerackers (KU-Leuven), die onder meer gerechtelijk recht doceert. ‘Zo verdwijnen de eilandjes, waar vandaag een voorzitter als een keizer zijn beleid bepaalt zonder al te veel controle van collega’s, laat staan professionele managers. Eén voorzitter van een grotere rechtbank kan een strakker, correcter, transparanter en efficiënter personeelsbeleid voeren. De rechtbank kan ook werken met sterker gespecialiseerde magistraten. Net zoals de advocaten ook specialisten zijn, trouwens.’

‘Ik ben absoluut voorstander van één rechtbank voor zaken die nu elk apart door eerste aanleg, arbeids- en ondernemingsrechtbanken worden behandeld’, beaamt Bruno Luyten, ere-eerste voorzitter van het Antwerpse hof van beroep. ‘Het is goed management. Als een magistraat even uitvalt of als er een bepaald soort dossiers in een hoog tempo toeneemt, kan dat echt wel een probleem van achterstand creëren. Een voorzitter moet dan binnen de gepaste termijn nieuwe mensen kunnen inschakelen. Door het draagvlak te vergroten, kan die de werklast veel efficiënter en correcter spreiden.’

Hervorming Turtelboom

Al in 1966 wilde de koninklijke commissaris Charles Van Reepinghen een eenheidsrechtbank creëren, door de werkrechtersraden te integreren. De vakbonden gingen met succes in verzet. Toenmalig minister van Justitie Annemie Turtelboom (Open Vld) stelde in 2013 terug voor de arbeids- en de ondernemingsrechtbanken te fusioneren met die van de eerste aanleg.

Ze voerde uiteindelijk een beperkte hervorming in, door het beheer van de rechtbanken geografisch te bundelen op het niveau van de provincie of het hof van beroep en de toewijzing van de middelen aan de rechtbanken te koppelen aan de werklast.

Ook professor Stefaan Voet (gerechtelijk recht aan de KU Leuven en UHasselt) en ondernemingsadvocaat (DLPA), is principieel voorstander van de invoering van de eenheidsrechtbank. Op termijn althans. ‘Justitie is momenteel, na een eerste brede werklastmeting, volop bezig met de doorvoering en de evaluatie van de hervorming van Turtelboom. Geef die eerst een kans voor er met de nieuw verworven inzichten terug hervormingen worden ingevoerd.’

Voet wijst er trouwens op dat de gerechtelijke achterstand, zoals verhoopt, stilaan grotendeels werd weggewerkt. Dé uitzondering hierop is het hof van beroep van Brussel, waar het in een fiscale zaak tot zeventien jaar kan aanslepen voor een dossier wordt behandeld. Voet: ‘De achterstand van dat hof is een aanfluiting van de democratie’.

Lobby voor lekenrechters

‘Net als in 1966 werd ook in 2013 de invoering van de eenheidsrechtbank geblokkeerd door de vakbonden’, reageert Fleerackers. ‘Zij kregen trouwens steun van de werkgeversorganisaties.’ Beide benoemen in de arbeidsrechtbank elk een lekenrechter, naast de beroepsmagistraat. Er zijn ook twee werkgeversvertegenwoordigers in de ondernemingsrechtbank.

‘Louter principieel kan je een probleem hebben met de inschakeling van lobbygroepen in de magistratuur’, zegt Hugo Lamon, een ondernemingsadvocaat die op www.jubel.be een blogspot publiceert. ‘Het is een politieke keuze. Hét probleem is de verdeling van de werklast, welk niveau hierover ook beslist: een voorzitter of de centrale overheid.’

Ook nu verzetten de sociale partners zich via de Nationale Arbeidsraad tegen het invoeren van de eenheidsrechtbank. Die arbeidsraad drong er al in september op aan ‘niet te raken aan de onafhankelijkheid van de arbeidsgerechten en arbeidsauditoraten’.

Advocaten tegen hervorming

Ook de meeste magistraten en advocaten in die rechtbanken zijn voor het behoud ervan. ‘Het systeem van arbeidsrechtbanken en -hoven werkt momenteel goed’, reageert Chris Engels, van het in arbeidszaken gespecialiseerde topkantoor Claeys & Engels. ‘Mij lijkt het geen goed idee hieraan iets te wijzigen.’

‘Vandaag krijg je op de arbeidsrechtbanken of -hoven negen maanden na de dagvaarding een uitspraak’, zegt ook de gespecialiseerde advocaat Filip Tilleman (Agio). ‘In dossiers die de gewone burgers aanbelangen in een belangrijk, dus dringend, aspect van hun werk en leven is een snelle afhandeling cruciaal. De knowhow van lekenrechters over de praktijk op de werkvloer voedt de kennis van de beroepsmagistraten. Never change a winning team.’

‘Laten we eerlijk zijn: vooral in de arbeidsrechtbanken is er een groot aantal rechters in verhouding met de instroom van dossiers’, redeneert zijn confrater Lamon, voormalig lid van de Hoge Raad voor de Justitie (die magistraten benoemt). ‘De rechtbank van eerste aanleg wordt dan weer overstelpt door strafzaken. Justitie kan de achterstand op termijn ook wegwerken door te knippen in het personeel en de middelen van breed ondersteunde rechtbanken in het voordeel van onderbemande zetels.’

Lamon wijst er bovendien op dat er momenteel in de drie rechtbanken naast de voorzitter, telkens ook een extra afdelingsvoorzitter voor de operationele coördinatie werd ingevoerd. ‘Dat zijn wel erg veel bazen’, meldt Lamon. ‘Die vrijgestelde magistraten kunnen efficiënter worden ingeschakeld door hen recht te laten spreken. Doelgerichte hervormingen op Justitie zetten sneller zoden aan de dijk van de gerechtelijke achterstand dan de loodzware invoering van het Loch Ness van Justitie: de eenheidsrechtbank.’

Centrale toegang

Fleerackers, die zelf promoveerde op Harvard Law School, hanteert een rechtsfilosofisch argument: het concept van de ‘multi-door courthouse’ van deze rechtsfaculteit. ‘Eén centrale toegang voor een rechtbank met een breed gamma aan dossiers wijst rechtsonderhorigen sneller naar een bevoegde rechter’, verdedigt hij. ‘Zo moet de burger niet op meerdere deuren van het justitiepaleis kloppen om te weten of een familie- of vrederechter, bemiddelaar of zelfs ondernemingskamer zich bijvoorbeeld over bepaalde aspecten van een echtscheidingsdossier moet buigen. Er zijn minder bevoegdheidsconflicten, zelfs zonder de inzet van een advocaat. Dat creëert een lagere drempel tot Justitie, wat dus rechtvaardiger is.’

De meeste waarnemers juichen de fusie van de rechtbank van eerste aanleg, arbeids- en ondernemingsrechtbank dus toe (niet die van de vredegerechten, overigens). Bruno Luyten: ‘Ik ook, maar ik ben vrij zeker dat het niet zal lukken. De sociale partners blijven zich verzetten. De politieke tegenstand is te groot.’

Stefaan Voet

Eén rechtbank in plaats van drie is sneller én rechtvaardig