Met de politieke thriller in de Oost-Duitse deelstaat Thüringen hebben de centrumrechtse partijen – de ‘bürgerliche Mitte’ – in Duitsland als geheel een kuil voor zichzelf gegraven. Vanop de rand kijken de radicale partijen van rechts en links meewarig of met leedvermaak toe. De verkiezing van de liberaal Thomas Kemmerich (FDP) tot minister-president van Thüringen met de stemmen van de liberalen (FDP), de christendemocraten (CDU) én de rechts-radicale Alternative für Deutschland (AfD) afgelopen woensdag zette het politieke Duitsland op zijn kop.

Brandmuur

De liberaal Kemmerich had met zijn kandidatuur een signaal willen geven dat niet alleen kandidaten van de radicale partijen Die Linke en AfD verkiesbaar waren, maar ook iemand van ‘die Mitte’ . Daarmee trapte centrumrechts echter in de val die AfD had gespannen. De zogeheten rechts-populisten gaven hun eigen kandidaat geen enkele stem en hieven samen met CDU en FDP Kemmerich in het zadel.

De linkse partijen – de linksradicale Die Linke, de sociaaldemocratische SPD en Bündnis 90/Die Grünen – schreeuwden moord en brand. Het kon niet waar zijn dat een liberaal zich afhankelijk had gemaakt van ‘fascisten’, minister-president was geworden ‘von Gnaden der AfD’ (bij de gratie van de AfD). Dat deze het ambt aanvaardde, beschouwde het linkse Duitsland als de ridderslag voor die partij tegen wie alle anderen zoals afgesproken toch een brandmuur hadden opgetrokken. Het vuur van de AfD was doorgedrongen tot in ‘die Mitte’. Stefan Dittes, de vicevoorzitter van Die Linke in Thüringen, vatte het probleem kernachtig samen: Kemmerich was weliswaar legaal verkozen, maar niet politiek gelegitimeerd. Met andere woorden: op een formeel-democratische, maar niet ‘fatsoenlijke’ manier.

Druk van de straat

De dag voordien hadden drie linkse partijen eindelijk, drie maand na de deelstaatverkiezingen, een coalitieakkoord voor een minderheidsregering (met 42 op 90 zetels in het deelstaatparlement) gesloten. De verkiezing van Bodo Ramelow (Die Linke) tot minister-president leek een uitgemaakte zaak. De AfD gooide roet in het eten. Haar tactisch spel leverde Kemmerich één stem meer op dan Ramelow en verhinderde zo de installatie van een rood-rood-groene regering.

Of Kemmerich niet had kunnen voorzien dat de AfD hem zo aan de overwinning zou helpen? Het bleef niet alleen bij verhitte discussies en veroordelingen in politiek en media. In heel Duitsland kwamen linkse betogers op straat tegen het ‘regeren van de FDP met fascisten’. Het hielp Kemmerich niet dat hij zich uitdrukkelijk distantieerde van de AfD. Hier ontstond het eigenlijke probleem van de centrumrechtse partijen: ze hadden niet onmiddellijk en ondubbelzinnig – met uitzondering van enkele mandatarissen – het aantreden van Kemmerich afgekeurd. En een dag later riepen ze hem dan – onder druk van de straat, de media en de linkse partijen – toch op om ontslag te nemen. Vanuit het verre Zuid-Afrika klonk de weergalm van kanselier Angela Merkel (CDU) wat voor een slechte zaak het gebeurde voor de democratie was, hoe ‘onvergeeflijk’.

Leiderschap onder druk

Waar Christian Lindner, voorzitter van de FDP, woensdag nog zei dat niemand verantwoordelijk is voor het stemgedrag van de andere (dus van de AfD), reisde hij donderdag naar Erfurt, de hoofdstad van Thüringen, om Kemmerich om te praten. Die zwichtte voor zoveel druk en kondigde zijn ontslag aan. Dat kan ofwel door het parlement te ontbinden (met nieuwe verkiezingen tot gevolg) ofwel door de vertrouwenskwestie te stellen (die hij uiteraard moet verliezen).

Annegret Kramp-Karrenbauer (AKK), de voorzitster van CDU-nationaal, kwam eveneens naar Erfurt afgezakt om de CDU-Thüringen te doen instemmen met de idee van nieuwe verkiezingen. Die verzet zich daar voorlopig tegen uit vrees nog meer klappen van de kiezer te krijgen dan in oktober 2019. Het leiderschap van zowel Lindner als dat van AKK staat onder druk.

Sterkere randen

De thriller van Thüringen heeft zware gevolgen voor ‘die Mitte’ (die zich overigens niet eens centrumrechts durft te noemen omdat ‘rechts’ in Duitsland is uitgegroeid tot synoniem van extreemrechts). De Oost-Duitse afdelingen van CDU en FDP hebben altijd meer moeite met Die Linke gehad dan de West-Duitse.

Die Linke roept als opvolgster van de SED, de leidende partij van de communistische DDR, nare herinneringen op bij liberale en christelijke Oost-Duitsers die geleden hebben onder het vroegere regime. In Thüringen moeten ze nu de weg vrijmaken voor Bodo Ramelow (Die Linke). Als er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven, zullen zowel Die Linke als AfD weer nog meer stemmen halen. De randen links en rechts van ‘het midden’ worden nog sterker, en dat scenario kan zich ook in andere deelstaten voordoen.

Verdeeldheid

Nationaal hebben CDU en FDP zwaar imagoverlies geleden, zijn ze geblameerd door de Thüringen-thriller. Veel van hun kiezers zullen het niet nemen dat ze met betrekking tot Thüringen gezwicht zijn voor de druk van de linkse mainstream. Opiniepeilingen van de openbare omroep ARD tonen dat 40% van de ondervraagde Duitsers vindt dat CDU en FDP er slechter aan toe zijn dan voor de ‘zaak Kemmerich’.

De FDP likt haar wonden en vreest weer de kiesdrempel van vijf procent bij de deelstaatverkiezingen in Hamburg over twee weken. De CDU moet groeiende interne verdeeldheid vrezen. De ‘Werte-Union’, een vereniging van meer conservatieve christendemocraten, zal zich beginnen roeren. En de ‘zaak Kemmerich’ doet sommige christendemocraten in de Oost-Duitse deelstaat Sachsen-Anhalt al lonken naar de AfD bij de in juni 2021 geplande deelstaatverkiezingen. Grote winnaar van de politieke thriller is dus de AfD omdat ze het linkse project in Thüringen (voorlopig) heeft verhinderd en centrumrechts op nationaal vlak te kijk heeft gezet.

(Dit artikel verscheen ook op www.knack.be)

Stefan Dittes

Blamage voor centrumrechtse partijen