De presidents- en parlementsverkiezingen in de Verenigde Staten komen steeds dichterbij. De politieke campagnes komen langzaamaan op toerental. Het is evenwel de niet-verkozen, derde staatsmacht die door een paar arresten buitengewoon veel media-aandacht naar zich toetrekt. We nemen deze beslissingen van het Amerikaans Hooggerechtshof (‘Supreme Court of the United States’ of SCOTUS) onder de loep en gaan na wat het belang is (van de jurisprudentie) van het Hof voor de presidents- en parlementsverkiezingen later dit jaar.

Negen superrechters

Om de draagwijdte van de SCOTUS-beslissingen te begrijpen, is het belangrijk eerst de buitengewone macht van het Hof toe te lichten. De Verenigde Staten kennen, in tegenstelling tot België, maar één rechtscollege aan de top van de gerechtelijke piramide. In België zwaaien, afhankelijk van het geschil en de materie, het Hof van Cassatie, de Raad van State of het Grondwettelijk Hof de plak.

In de VS cumuleert het Federaal Hooggerechtshof de bevoegdheden van al de voormelde rechtscolleges. Net als het Hof van Cassatie heeft de SCOTUS het laatste woord over de correcte interpretatie van wetten en besluiten van parlement en president. De Supreme Court kan, net als de Raad van State en het Grondwettelijk Hof, regeringsbesluiten en wetten aan de kant schuiven wanneer die hogere rechtsnormen schenden. Negen superrechters hebben op die manier niet alleen een enorme impact op de politieke, maar ook op de socio-economische en culturele koers van het land.

Burgerrechten

In een arrest van 15 juni wijzigde het Hooggerechtshof de federale antidiscriminatiewetgeving door een nieuwe categorie van beschermde personen te creëren. Terwijl de Burgerrechtenwet (Civil Rights Act) discriminatie op de werkvloer op basis van geslacht verbiedt, spreekt zij zich niet uit over onderscheiden gebaseerd op seksuele geaardheid en (het van geslacht te onderscheiden) gender. Zes van de negen rechters besloten evenwel de bescherming tegen discriminatie op de arbeidsmarkt uit te breiden naar onder meer homoseksuelen en transgenders.

Op het eerste gezicht een lovenswaardige beslissing, maar onder conservatieve Amerikanen allerlei stootte het arrest op protest, en wel om drie redenen. Ten eerste gaat de beslissing in tegen het door conservatieve juristen voorgestane originalisme als interpretatiemethode. Dit komt, in een notendop, voort uit de vrees voor een gouvernement des juges. Een wijziging van de Burgerrechtenwet dient, zo luidt het, tot stand te komen via een wijzigingswet aangenomen door verkozen volksvertegenwoordigers en niet door een contra legem interpretatie door niet-verkozen rechters.

Grondrechten

Antidiscriminatiewetgeving impliceert daarnaast een inbreuk op individuele vrijheden zoals de rechten op vrije meningsuiting en vereniging. Dit soort regelgeving beperkt de mate waarin we zelf kunnen kiezen met wie we omgaan en (contractuele) relaties aangaan. Over dit onderwerp vloeide al heel veel inkt. In België vertolkte Matthias Storme, hoogleraar aan de KU Leuven, in zijn verzet tegen de Belgische antidiscriminatiewetgeving een zienswijze van grond- en mensenrechten die mutatis mutandis aan de grondslag ligt van heel wat Amerikaanse debatten.

Nu leeft onder sociaal-conservatieven en libertariërs de angst dat deze rechtspraak zal leiden tot een dambreuk aan rechtszaken waarin instellingen met een religieus-ideologische insteek voor de rechter komen. Van hun werknemers wordt immers verwacht dat zij de religieuze waarden van de instelling uitdragen.

Private relaties tussen de burgers

Het potentieel toepassingsgebied is bijzonder ruim. Zo kan men denken aan een door het katholicisme geïnspireerde familieonderneming die geen homoseksuelen aanneemt. Maar ook aan een politiek conservatief radiostation waarvan de bestuurders er een traditionele kijk op geslacht en gender op na houden en zo een vijandige werkomgeving voor transgenders creëren. De overheid mengt zich in de private relaties tussen haar burgers. Bijzonder gevoelige materie in de Verenigde Staten.

Het is evenwel de politieke impact van de rechtspraak die in de aanloop naar de verkiezingen aan belang wint. De man die de antidiscriminatiebeslissing neerpende was Neil Gorsuch. Rechter Gorsuch werd in 2017 door de nieuw verkozen president Trump voorgedragen en dankzij een Republikeinse Senaat geïnstalleerd als opperrechter.

Antonin Scalia

In het midden van de presidentscampagne van 2016 stierf Antonin Scalia, misschien wel de meest conservatieve jurist in het Hooggerechtshof en superster binnen de Republikeinse partij. De Republikeinse leider in de Senaat, Mitch McConnell, weigerde toenmalig President Obama’s vervanger in overweging te nemen, waardoor de winnaar van de presidentsverkiezing zou beslissen over de invulling van wijlen Scalia’s positie in het Hof. De Republikeinse vrees voor een president Clinton die een links-liberale jurist naar voren schuift en Trumps belofte dat hij een trouwe grondwetswaakhond naar voren zou schuiven waren geen onbelangrijke factor in de verkiezing van deze laatste.

Voor Republikeinse kiezers die hun twijfels hadden bij de vloekende, vreemdgaande New Yorkers deed diens toezegging dienst als electoraal glijmiddel. Trumps kandidatuur werd het vehikel voor aarzelende, traditioneel-conservatieve kiezers om de conservatieve meerderheid in het Hooggerechtshof veilig te stellen. Daarom zien waarnemers McConnells zet om na de dood van Scalia diens positie open te houden en Obama’s consensusfiguur te negeren als een van de meest risicovolle gokken met een uiteindelijk geweldige opbrengst. Dat net Neil Gorusch zich aan de zijde van de progressieve minderheid in het Hof schaart is een mes in de rug van de kiezers die in november 2016 met opgetrokken neus voor Donald Trump stemden.

The Notorious RBG

Daarmee komen we naadloos bij de impact van het Hooggerechtshof op de verkiezingen later dit jaar – en vice versa. Van de huidige rechters in het Hof hebben er vijf hun nominatie te danken aan een Republikeinse president en vier aan een Democratische. Van die vijf ‘Republikeinse’ rechters benoemde Donald Trump er twee: de eerder vernoemde Neil Gorsuch en Brett Kavanaugh, wiens nominatie gepaard ging met #metoo aantijgingen.

Hoewel felbevochten veranderden hun benoemingen weinig aan de balance of power in het Hof. Zowel Gorsuch als Kavanaugh vervingen eerder door Republikeinse presidenten genomineerde rechters: Antonin Scalia en Anthony Kennedy. Een Republikein voor een Republikein, een conservatieve jurist voor een conservatieve jurist.

Tijdens een hypothetische tweede ambtstermijn voor Donald Trump zou dit wel eens anders kunnen zijn. De twee oudste rechters in het Hof zijn Ruth Bader Ginsburg met 87 lentes en Stephen Bryer met 81. Beiden zijn progressieve juristen die een wel heel levendige interpretatie van de Amerikaanse grondwet voorstaan. Beiden werden genomineerd door de Democraat Bill Clinton. Ginsburg – door progressieve fans liefkozend The Notorious RBG genoemd – is een doorn in het oog van Conservatief Amerika. Haar vervangen door een Trump-rechter is de natte droom van menig Republikeins kiezer.

Abortus

Mocht Trump twee vacante posities invullen, dan zouden de aanhangers van een conservatieve filosofie over een comfortabele 7-2 meerderheid beschikken. De potentiële impact daarvan op de koers van de Verenigde Staten valt moeilijk te overschatten.

Het recht op abortus, om maar één voorbeeld te noemen, zou onder druk komen te staan. Dat is immers, in tegenstelling tot wat in België het geval is, geen recht dat voortkomt uit wetgeving, maar uit de rechtspraak van de Supreme Court. In de zaak Roe v. Wade bepaalde het Hof dat verregaande beperkingen op zwangerschapsafbreking ongrondwettelijk zijn. Roe v. Wade liet in menig Republikeinse mond een vieze nasmaak na. De case werd met een 7-2 meerderheid in het voordeel van de pro-abortus partijen beslist, dit hoewel Republikeinse presidenten zes van de negen rechters hadden voorgedragen.

Abortus was toen nog niet de partijpolitieke splijtzwam die het nu is. Maar de pro-lifers die de meer dan 50 miljoen abortussen sinds Roe v. Wade als dé mensenrechtenschending van de voorbije 47 jaar percipiëren beseffen wat verloren – en herwonnen – kan worden bij de rechterkeuzes.

Haat-liefde verhouding

Republikeinen hebben sinds jaar en dag een haat-liefde verhouding met de rechtbanken en hoven van het land. Enerzijds zijn zij het laatste bolwerk tegen door progressieven gezochte expansie van de federale overheid. Anderzijds blijft die bescherming soms beperkt tot een theoretische en blijken door Republikeinse presidenten genomineerde rechters op cruciale momenten een stuk progressiever te zijn dan verwacht. Zo redde John Roberts – voorgedragen door George W. Bush – het door Republikeinen gehate Obamacare, de gezondheidszorgwet van Donald Trumps voorganger.

Op 18 juni gooide diezelfde Roberts het immigratiebeleid van oud-president Obama, althans tijdelijk, een reddingsboei toe toen de huidige president het gedoogbeleid jegens illegale immigranten die als minderjarige het land binnenkwamen probeerde stop te zetten. Dat programma is, hoogstwaarschijnlijk, ongrondwettelijk. Maar de Supreme Court blokkeerde voorlopig Trumps poging het beleid van zijn voorganger stop te zetten en de miljoenen zogenaamde Dreamers het land uit te zetten.

Politieke motieven

De president verdenkt het Hooggerechtshof van politieke motieven wanneer het de verwezenlijking van zijn agenda afremt. Op Twitter vroeg hij zich luidop af of de rechters van het Hof hem misschien niet zo’n toffe peer vinden. De verkiezingen van november en de gevorderde leeftijd van consistent progressieve rechters bieden hem mogelijk de kans het Hooggerechtshof een beslissend conservatieve wending te geven. En een inschikkelijk Hooggerechtshof zou één obstakel minder betekenen voor de realisatie van Donald Trumps programma.

Daarvoor moet de president wel herkozen raken. Ook moeten de Republikeinen hun meerderheid in de Senaat behouden, iets wat kantje boord lijkt te worden. De Republikeinse Senatoren zijn de voorbije jaren druk bezig geweest met Trumps kandidaten door de upper chamber te loodsen. Met succes. 199 rechters werden zo sinds het begin van zijn presidentschap geïnstalleerd. 45 wachten nog in de coulissen. Daarmee is hij goed op weg om Barack Obama’s 329 geïnstalleerde rechters voorbij te steken. De stille nalatenschap van Donald Trump.

Stephen Bryer

Hooggerechtshof op het spel voor Republikeinen