Op zaterdag 8 november kreeg de Zuid-Afrikaanse politica Helen Zille (°1951) de Friedrich Naumann Friedenspreis toegekend in Frankfurt am Main. Twee dagen daarvoor was ze nog in Brussel om haar visie op de toekomst van Zuid-Afrika toe te lichten. Zille is de achternicht van Heinrich Zille (1858-1929), de schilder van het Berlijnse volksleven, en de dochter van Duitse joden die uit Nazi-Duitsland gevlucht waren naar Zuid-Afrika. Die biografische achtergrond verklaart al voor een groot stuk haar geloof in de vrijheid en de idealen van de verlichting. Als jonge journaliste van de Rand Daily Mail bracht ze in 1977 de waarheid over de dood van Steve Biko (1946-1977) aan het licht. De zwarte anti-apartheidsactivist was in de gevangenis niet aan de gevolgen van een hongerstaking gestorven, zo bleek, maar ten gevolge van slagen en verwondingen. Met haar artikel ‘No sign of hunger strike – Biko doctors’ zette de jonge journaliste de Zuid-Afrikaanse regering voor schut. Helen Zille sloeg later een politieke loopbaan in. Ze was van 2006 tot 2009 burgemeester van Kaapstad en sinds 2007 is ze ook nog eens de voorzitter van de liberale Demokratiese Alliansie/Democratic Alliance (DA). Op het ogenblik is ze ook premier van de West-Kaap, een van de negen provincies van Zuid-Afrika.

Rechtsstaat

Helen Zille schetste in Brussel het politieke landschap van Zuid-Afrika. Drie partijen strijden met elkaar om de macht: de regerende African National Congress (ANC), de Democratic Alliance (DA) en de Economic Freedom Fighters (EFF). ANC mag dan wel op nationaal vlak rond de 60 procent hebben, maar is intern zo verdeeld dat ze nooit echte beslissingen kan nemen. DA en EFF wedijveren met elkaar om een deel van die koek achter de kiezen te kunnen slaan. Wie van beide in deze strijd tussen liberalisme en links populisme het best slaagt, kan dan een coalitie vormen met het ANC die natuurlijk nog altijd de dominerende kracht in Zuid-Afrika is. De DA staat volgens Zille voor het geloof in de grondwet en de ‘rule of law’ (de rechtsstaat), de links-populistische EFF daarentegen zou met de nationalisering van de mijnen dan wel aantrekkelijk overkomen bij mensen die niets hebben, maar biedt geen structureel antwoord op de grote problemen van armoede en werkloosheid. Zille is optimistisch: de antwoorden van de DA slaan meer en meer aan bij de mensen, in de provincie West-Kaap bijvoorbeeld is ze de regerende partij. Hoewel de DA oorspronkelijk vooral door blanken en kleurlingen werd gekozen, vinden meer en meer zwarten de weg naar haar. Niet zonder trots zegt Zille dat de DA die partij in Zuid-Afrika is die het meest de nog altijd bestaande raciale scheidingslijnen overschrijdt. De liberalen van de DA hebben in het verleden ook verkiezingsnederlagen geleden, maar in de strijd om meer vrijheid en de verdediging van de rechtsstaat via de verankering in de grondwet hebben ze al wel successen geboekt.

Daadkracht

Dat geloof in de kracht van het liberalisme vertolkte ook Gwendolyn Rutten, voorzitter van de Open VLD, in haar openingstoespraak. Het succes van het liberalisme is volgens haar gebaseerd op drie ingrediënten, namelijk optimisme, werken aan oplossingen en uiteraard de vrijheid. ‘Als echte erfgenamen van de Verlichting zien we ook dan nog het licht wanneer onze ideologie onder vuur ligt’, zei Rutten nog. Geloven in de Open Society is ook geloven in een maatschappij die ‘opportunity’ biedt aan de mensen om zich te ontplooien. De avond van de Naumann Stiftung schonk de toehoorders het gevoel met Helen Zille een dame te hebben gehoord die visie en realiteitszin aan elkaar koppelde, geloof in de idealen van de Open Society en de daadkracht om ze in de praktijk om te zetten.

Steve Biko

Liberalisme versus links populisme