Vanuit het standpunt van de internationaal erkende staat Brits-India was Subhas Bose in de Tweede Wereldoorlog de ultieme collaborateur met de vijand. Zoals we gezien hebben: hij had legers onder zowel Duits als Japans gezag. Hij richtte een tegenregering in ballingschap op. En hij oefende gezag uit over een (weliswaar heel klein) veroverd deel van zijn moederland. Britse veiligheidsrapporten noemen hem steevast ‘a black’, of wat wij ‘een zwarte’ noemen.

Toch draagt het volledige politieke spectrum in India hem op handen. Bij het Congres, zijn toenmalige rivaal, is dat weliswaar niet van harte. Maar het voelt zich omwille van zijn populariteit genoopt tot lippendienst. Ook Ahmed Soekarno in Indonesië en Aung San in Birma waren voluit collaborateurs met Japan doch behoren er tot het nationale pantheon. De gemeenschappelijke culturele erfenis rond het boeddhisme maakte het voor de bevolking van de Aziatische kolonies extra voor de hand liggend om de zijde van Japan te kiezen. Ook in Mongolië en Tibet werd op die grond een pro-Japanse stemming opgewekt die men echter niet militair wist uit te buiten.

Arm Vlaanderen

Waarom heeft Vlaanderen geen Subhas Bose? Het had toch flink wat collaborateurs in zijn volksrangen, dus er is keuze genoeg. Waarom zijn Vlaamse gemeenten niet fier op hun Cyriel Verschaevestraat? In plaats van ze om te dopen om die besmette priester-dichter beschaamd aan het zicht te onttrekken? Stel je voor dat het Vlaams Parlement eens dr. August Borms zou eren. Die collaboreerde niet één maar zelfs twee keer met de Duitse bezetter. En dat alles ‘voor Vlaanderen’, zoals hij op weg naar het voorpeloton als uitleg voor zijn doodstraf gaf. Of Staf Declercq.

Op gebied van lijfelijke heldhaftigheid komen ze als grijze muizen wel niet tot Bose’s enkels. Dan had je beter een Reimond Tollenaere kunnen kiezen, aan het Oostfront op het veld van eer gesneuveld. Maar hij was dan weer een ondergeschikte figuur. Bovendien werd hij geveld door een verdwaalde kogel van bevriende zijde. Hij is dus minder geschikt voor de rol van martelaar en nationaal boegbeeld. Dan deed Wallonië (onder Belgische vlag) het met Léon Degrelle toch beter. Een politiek leider, maar tevens oorlogsheld. En anders dan de meeste Oostfronters werd hij ook om een soort van overwinning bekend (de uitbraak bij Tsjerkassy). Bovendien overleefde hij het.

Vlaamse onafhankelijkheid

Dat Vlaanderen niet op de collaboratie kon voortbouwen, lag niet aan de Asmogendheden. Duitsland heeft weliswaar de oorlog verloren — wat ook de collaborateurs in het verliezerskamp plaatste —, maar Japan heeft evengoed als Duitsland verloren. Wat wel verschilde, was de eigen overwinning of nederlaag van het betrokken land. India, Birma en Indonesië werden enkele jaren na 1945 onafhankelijk. Zij konden voortaan hun eigen geschiedenis schrijven en bepalen wie als held of als schurk zou tellen. Was het Britse bewind gebleven, dan hadden Indiase schoolkinderen nog steeds over de ‘verrader Bose’ moeten leren. Dus omgekeerd: was Vlaanderen na de oorlog eveneens onafhankelijk geworden, dan zou ook Borms als een soort vader des vaderlands gegolden hebben.

Duitsland had nooit de Vlaamse onafhankelijkheid nagestreefd, noch zelfs wegens Vlaamse smeekbeden dan maar toegestaan (alleen onder militante belgicisten heb je er wel die beweren dat Vlaamse onafhankelijkheid ‘het programma van Hitler zou uitvoeren’). Het hield België en ander klein grut slechts als pasmunt voor een verhoopte compromisvrede met de Britten, en tot dan als deel van het Duitse rijk. Evenzeer hadden Indonesië en Birma in een zegevierend Japans rijk niet op volledige onafhankelijkheid moeten hopen. India misschien wel, en dat was ook het spel dat Japan met Bose speelde. Hij mocht de onafhankelijkheid uitroepen en een regering vormen, compleet met vlag en volkslied. Dat hebben Borms en Declercq nooit bedongen. Maar tenminste zouden ze in een Duitse provincie Flandern alvast niet gedemoniseerd geweest zijn.

Damnatio memoriae

Een ander tegenfeitelijk scenario is dat Vlaanderen, ongeacht de Duitse nederlaag, onafhankelijk geworden zou zijn. Of, nog tegenfeitelijker, dat een unitair België geen repressie tegen de Vlaamse collaborateurs zou georganiseerd hebben, noch zelfs een damnatio memoriae. Dan nog zou er vandaag meer op de reputatie van de prominentste Vlaamse collaborateurs afgedongen worden dan bij Bose het geval is. Zij het niet met de hysterische roeptoeter waaraan we vandaag gewend zijn. Denk eerder aan een gelegenheidsvraaggesprek met een geschiedkundige die zich interessant wil maken, maar die beetje bij beetje toch het aureool dat ze in een tegenfeitelijke Newsweek gekregen hadden, zou doorprikt hebben.

Bose vocht niet voor Duitsland of Japan, maar voor zijn eigen land. Hij bedong bijvoorbeeld bij de Duitsers dat zijn leger alleen tegen Britse vijanden zou ingezet worden, zeker niet tegen de Sovjet-Unie. Er is ook geen betrokkenheid van zijn troepen in de Holocaust of de Japanse wreedheden bekend. Maar of het Vlaams Legioen in Rusland voor de Vlaamse belangen ging vechten, is twijfelachtig. Borms en Declercq dachten wel dat de jonge Vlamingen die zij voor het Oostfront rekruteerden, nuttige pionnen aan de onderhandelingstafel tussen Vlaanderen en Groot-Duitsland zouden zijn. Het leven van die jongens was een betere zaak waardig.

Schuldig aan onnozelheid

Van Borms is bekend dat hij aan zijn tevredenheid uiting gaf toen de Antwerpse Joden weggevoerd werden. Mogelijk wist hij niet dat ze hun dood tegemoet gingen (net zo min als de Nederlandse Jodenraad, die zelf de deportatie mee organiseerde). Maar dan was hij minstens schuldig aan onnozelheid. Op eigen verantwoordelijkheid geef ik hier volgend onverifieerbaar citaat. Wijlen Luc Dieudonné, beheerder van het Bormshuis, zei me zelf nog dat Borms ‘zich verschillende keren als een dwaas heeft laten gebruiken’. Alleszins niet het materiaal waaruit ze vaders des vaderlands maken.

Vlaanderen was gewoon te klein om een glorieus onafhankelijkheidsproces tegemoet te gaan. Zelfs bij een Duitse overwinning. De wil om onafhankelijk te worden was ook veel minder sterk dan in de Aziatische kolonies. En de associatie met de door velen gehate bezetter heeft daar ook geen goed aan gedaan. Die slinger keerde weer een beetje door de aperte onrechtvaardigheid van de Belgische repressie. Maar toen lag de flamingantische droom al aan gruzelementen. Vlaanderen had maar een waterkans, en heeft ze gemist.

Subhas Bose

Waarom Borms geen Subhas Bose werd