Op zaterdag 23 januari 2021 werd in India in brede kring Subhas Chandra Bose (Engelse schrijfwijze van de Bengaalse uitspraak van Subhāśa Candra Vasu; spreek uit: Soebhaas Tsjandra Boos) herdacht, geboren 124 jaar eerder, maar volgens hindoetelling 125. Zijn verhaal zou een Vlaming moeten interesseren, ook al had u wellicht nog nooit van hem gehoord.

SC Bose was in de jaren 1930 een leider van de linkervleugel van het Indiaas Nationaal Congres, de vrijheidsbeweging in het gekoloniseerde India en werd er in 1938 ook tot voorzitter gekozen. Mahatma Gandhi gebruikte echter zijn feitelijke dictatoriale macht om hem tot aftreden te dwingen. Achteraf is gespeculeerd dat hij dat gedaan had omdat de Britse overheid hem gebriefd zou hebben over contacten tussen Bose en de Duitse ambassade, wat de Congresbeweging in diskrediet zou kunnen brengen.

Nadat het Verenigd Koninkrijk in september 1939 aan Duitsland de oorlog verklaard had, zag hij de kans om eerdere mislukte pogingen om de Britten via gewapende strijd te verdrijven, nu met de hulp van een machtige anti-Britse bondgenoot door te zetten. Hij had altijd al gevonden dat vrijheid niet gekregen maar genomen wordt.

Rabindranath Tagore

Aanvankelijk dacht hij aan de Sovjet-Unie, wat echter geen vijandigheid tegenover nazi-Duitsland impliceerde. In 1940 weten de communisten wereldwijd de omvorming van een plaatselijk en kort oorlogje met Polen tot een wereldoorlog aan de westelijke ‘koloniale bourgeois-regimes’, niet aan Duitsland.

Hij slaagde erin om uit huisarrest te ontsnappen en via Afghanistan naar Moskou te vluchten, een spannend mantel-en-degenverhaal op zich. Daar waren ze echter niet in oorlog met het VK, dus stuurden ze hem door naar Berlijn, begin 1941 nog hun bondgenoot onder het Molotov/Von Ribbentrop-pact. Uit Indiase krijgsgevangenen aan het Libische front vormde hij een legertje van 3000 man dat onder nazileiding kwam. In Hamburg 1942 werd Rabindranath Tagore’s lied Jana Gana Mana (‘(gebieder van) de geest van het volk’, nl. Krisjna) voor het eerst als nationaal lied gezongen, wat het in de Indiase republiek nog steeds is.

Netaji

Kort daarop bracht een duikboot hem naar het Japanse front, want het leek erop dat Japan na Maleisië en Birma ook India op de Britten ging veroveren. Met 50.000 krijgsgevangenen uit het Britse-Indiase leger te Singapore vormde hij het Azad Hind Fauz, ‘Vrij India leger’. Hij riep de onafhankelijkheid van India uit, waarvan hij alleen de noordoostelijke grensstrook en twee eilandengroepen in handen had. Bij de Japanse nederlaag vluchtte hij om zich in Mantsjoerije aan de Sovjets over te geven, maar in Taiwan zou hij in een brandend vliegtuig omgekomen zijn (‘zijn’ asse wordt bewaard in Tokio’s Renkoji-tempel). Britten die een krijgsgevangen overlevende ondervroegen, besloten echter dat Bose zijn eigen dood geënsceneerd had.

De processen wegens hoogverraad tegen zijn luitenants vormden de aanleiding tot sterke anti-Britse gevoelens en de opstand van de zeemacht begin 1946. Congresbemiddeling wist die nog voor één keer te bedaren, maar de Britten begrepen dat ze niet meer op de loyauteit van hun troepen konden rekenen. Daarom, zo blijkt uit de intern-Britse communicatie en is later ook door de toenmalige premier Clement Attlee bevestigd, vermeden de Britten een nederlaag door de overdracht van de macht aan te kondigen. Niet de Mahatma maar wel Netaji is de vader van India’s onafhankelijkheid.

Links

Het is niet als politiek denker dat hij zijn lauweren verdiende. Hij schreef in 1935 vol verwachting over de socialistische dictatuur die een onafhankelijk India zou moeten krijgen, een combinatie van het beste in fascisme en communisme. In 1934 had hij op reis in Europa Benito Mussolini ontmoet; zijn epitheton Netaji, eerbetuigende vorm van neta, ‘leider’, is een vertaling van Duce of Führer.

Als oprecht linkse collaborateur en vrijheidsstrijder voor ’s werelds grootste kolonie past hij niet in de zwart/wit-schema’s over WO2: een eminent geval van ‘brouiller les pistes’. In India zitten ze er echter niet mee: de luchthaven van Kolkata heet Netaji Airport. Zijn in 1939 opgerichte partij All-India Forward Bloc heeft in talloze bestuurscoalities gezeten, vooral in de deelstaat West-Bengalen, samen met de Communisten. Hij bleef hoe dan ook een icoon van de progressieve agenda: zijn leger was geïntegreerd daar waar het Brits-Indiase per kaste ingedeeld was, en het bevatte een vrouwenbataljon.

Corruptie vrij baan gegeven

Hij was een held, zeker, maar niet feilloos. Hij was een islamzoollikker, zoals je van een linkse nazicollabo tweewerf kan verwachten. Alle terminologie in zijn leger en voorlopige regering was Oerdoe, nu de officiële taal van Pakistan, bijvoorbeeld alle drie woorden in Azad Hind Fauz, of de naam van zijn regering, niet het gebruikelijke Hindi sarkār maar het Arabischstammige hukūmat. Verder wordt hij ervan beschuldigd, als bestuurder van de stad Kolkata daar de corruptie vrij baan gegeven te hebben.

Volgens onderzoeksjournalist Anuj Dhar heeft Bose de oorlog overleefd en kwam hij in Sovjet-gevangenschap terecht. Daar wordt het spoor onduidelijker. Dhar voert campagne voor het vrijgeven van de desbetreffende documenten in Moskou én in Delhi. De eerste premier, Jawaharlal Nehru, zou er namelijk bij Stalin op aangedrongen hebben om Bose niet vrij te laten.

India eerst

Een toemaatje: in 1937 trouwde hij met de Oostenrijkse Emilie Schenkl, en in 1942 werd hij vader van een dochter, Anita Bose (getrouwd Pfaff). Zij werd economieprof te Augsburg, sociaaldemocratisch politica, en moeder van drie. Toen zijn fans in India van haar bestaan hoorden, weigerden zij het te geloven: een man kan maar zoveel charisma hebben door zijn sperma op te sparen in plaats van het aan seks te verspillen.

Waarom wordt deze allervooraanstaandste collaborateur met het verliezende kamp door heel het politieke spectrum in India op handen gedragen (om nog maar van Indonesië te zwijgen, waar de zopas door David Van Reybrouck verheerlijkte Revolusi volledig het werk van collaborateurs was)? In India weet men goed dat nationalisten in 1939-45 verschillend op WO2 reageerden. Bijvoorbeeld, de hindoenationalisten namen op aangeven van hun leider VD Savarkar massaal dienst in het Britse leger om militaire training en ervaring te verwerven. Maar zij dienden naar eigen inzicht hetzelfde doel: India. De verzoening tussen die verschillende opstellingen volgde logisch uit de gemeenschappelijke vaderlandsliefde.

(volgende week: Waarom Vlaanderen geen Subhas Bose heeft)

Subhas Chandra Bose

Subhas Chandra Bose, vader des vaderlands