In Visconti’s beroemde film Dood in Venetië (1971), gebaseerd op de gelijknamige novelle van Thomas Mann, sterft de protagonist Gustav von Aschenbach (Dirk Bogarde) op het strand tegenover het Hotel des Bains. Venetië wordt begin 20ste eeuw geteisterd door een cholera-epidemie, maar de autoriteiten lichten de vakantiegangers niet in omdat ze bang zijn dat ze allemaal zullen vertrekken.

Maskers en gel

Dat we niet gewaarschuwd werden voor de epidemie van de 21ste eeuw, kunnen we moeilijk beweren. Het oudste filmfestival ter wereld heeft er echt alles aan gedaan om het jaarlijks filmfeest live te laten doorgaan. Wat het vier jaar jongere Cannesfestival niet aandurfde — en niet was toegestaan — doet de 77-jarige Biënnale wel. Niet met toeters en bellen, niet met Amerikaanse superproducties zoals de Gouden Leeuwwinnaar Joker vorig jaar! Wel met maskers — niet die van het jaarlijks carnaval, maar met mondmaskers die overal, binnen en buiten de filmzalen verplicht moeten gedragen worden. En met gel, heel veel handgel. Of het allemaal verantwoord is, zullen we pas later, hopelijk niet postuum, te weten komen.

Drie secties

Dit betekent niet dat er nu minder kwaliteit geboden wordt. Integendeel. Venezia 77 heeft drie secties: de Officiële Competitie, de films Buiten Competitie en Orizzonti, films representatief voor de nieuwe filmesthetiek en trends in de internationale cinema. Van de 18 officiële competitiefilms heb ik er momenteel tien gezien. Bijna de helft van die 18 films werd geregisseerd door vrouwen.

Cate Blanchett is voorzitter van de jury en Claire Denis beslist over de reeks Orizzonti-films. De Lifetime Achievement Awards gaan naar actrice Tilda Swinton en cineaste Ann Hui. De hanen kraaien nog wel, maar het zijn de hennen die de eieren leggen.

In pijn kinderen baren

De 32-jarige Engelse actrice Vanessa Kirby, bekend van haar rol als Margaret Windsor in de Netflixserie The Crown, illustreert perfect hoe vrouwen hier de films domineren. Haar eerste hoofdrol Martha speelt ze in Pieces of a Woman, waar ze in een 23 minuten durende beginscène voor de camera thuis bevalt. In een ononderbroken opgenomen bevallingscène wordt duidelijk wat God na de zondeval zei tegen Eva nadat ze van de appel had gegeten: ‘In pijn zult gij kinderen baren’ (Genesis 3:16).

Wanneer de pasgeboren baby uiteindelijk niet overleeft, wordt de vroedvrouw beschuldigd van nalatigheid. De bijbelse appelsymboliek wordt doorheen de film verder uitgewerkt: de appelpitten die Martha teelt en de appelbomen in de eindscène. Martha’s moeder, vertolkt door de iconische Ellen Burstyn, krijgt de grote monoloog ‘I know what it’s like to start over.’ [‘Ik weet wat het is om opnieuw te beginnen.’] Het is ook zij die als schoonmoeder ervoor zorgt dat echtgenoot Sean (Shia LaBeouf) met een cheque het verhaal wordt uitgeschreven.

Feminiene Brokeback Mountain

Even onbelangrijke echtgenoten vinden we in het ontluikend lesbisch liefdesverhaal The World to Come, gesitueerd in 1856 aan de Amerikaanse rurale oostkust en geregisseerd door de Noorse cineaste Mona Fastvold. Abigail (Katherine Waterston) en haar man Dyer (Casey Affleck) hebben hun dochtertje verloren aan difterie. Door het harde werk op hun boerderij hebben ze niet veel tijd om te rouwen.

Hun nieuwe buren maken het boerenleven wat aangenamer: Finney (Christopher Abbott) en zijn echtgenote Tallie, opnieuw een fantastische rol voor Vanessa Kirby. De romantische, poëtische relatie tussen Vanessa Kirby en Katherine Waterston is duidelijk het antwoord op Ang Lee’s Brokeback Mountain waarin twee cowboys, vertolkt door Heath Ledger en Jake Gyllenhaal, op elkaar verliefd worden in Wyoming tijdens de jaren 60.

Miss Marx

In 2017 maakte Susanna Nicchiarelli haar biopic Nico, 1988 over Christa Päffgen (1938 –1988), beter bekend onder haar artiestennaam Nico, Duits fotomodel, actrice, zangeres en lief van onder andere Jim Morrison, Alain Delon, Lou Reed, Bob Dylan, Brian Jones, Iggy Pop en Leonard Cohen. En van Philippe Garrel, die twee films met haar heeft gemaakt.

In Nicchiarelli’s nieuwe biopic Miss Marx heeft de jongste dochter van Karl Marx maar één geliefde, en dan nog de verkeerde: Edward Aveling, met wie ze nooit is getrouwd omdat hij dat al was. Vandaar de Miss in de titel. Aveling was de auteur van talrijke boeken, de woordvoerder van de darwinistische evolutietheorie, atheïst en vooral profiteur van Eleanor Marx. Eleanor (Romola Garai) is feministe en strijdt voor de rechten van de arbeider en voor de afschaffing van kinderarbeid. Haar burgerlijk privéleven staat echter haaks op haar ideologische principes. Op een bepaald moment zal Eleanor, Edward eindelijk confronteren met zijn klaploperij. Blijken ze beiden in een toneelstuk van Tsjechov te acteren! Een ‘refreshingly rock ‘n’ roll take on history’ noemt Nicchiarelli haar biopic. Wie goed naar de soundtrack luistert, weet waarom.

Echt gebeurd

Mannen zijn ofwel profiteurs, onpoëtisch of lafaards in deze Biënnale waar heel wat films gebaseerd zijn op ‘true events’. Twee historische, notoire slachtingen, die van Novocherkassk en die van Srebrenica, worden gezien vanuit het standpunt van een vrouw: een moeder die haar dochter wil redden in Dear Comrades! en een moeder die haar twee zonen uit Srebrenica wil smokkelen in Quo Vadis, Aida?

Novocherkassk: officieel niet gebeurd

De 83-jarige veteraan Andrei Konchalovsky zocht zijn inspiratie voor zijn zwart-witfilm Dear Comrades! in een bloedbad van 1962. Tijdens een staking bij een fabriek in Novocherkassk, een stad in de Russische Sovjet-Unie werden 26 demonstranten omgebracht door Sovjet-legertroepen. Er vielen ook 87 gewonden. De rellen waren een direct gevolg van voedseltekort. Het protest begon op 1 juni toen Chroesjtsjov de prijs van vlees en boter verhoogde. Naar Russische gewoonte bleef alles tot in 1992 geheim.

Deze verschrikkelijke gebeurtenissen vormen het keerpunt in het leven van apparatchik Julia Vysotskaya, die de hele film op zoek is naar haar dochter. In het mortuarium waar zogezegd geen lijken liggen, op een geheime begraafplaats en in het hospitaal waar iedereen verplicht wordt een geheimhoudingsdocument te tekenen. Siberië voor wie weigert. ‘We zullen het in de toekomst beter moeten doen,’ is de conclusie van de film, die net zoals Leto en Beanpole probeert in het reine te komen met het verleden van de Sovjet-Unie. Of er nu echt wel veel veranderd is?

Akelig dichtbij

De slachtpartij van Srebrenica in juli 1995 ligt nog vers in het geheugen en is bovendien zeer goed gedocumenteerd. Het was immers de eerste genocide op Europees grondgebied sinds de Shoah. Hoewel Srebrenica werd bestempeld als veilige zone onder VN-bescherming, werden meer dan 8.000 Bosnische oudere en jonge mannen gedood door eenheden van het Servische leger, onder leiding van Ratko Mladić. De Nederlandse luitenant-kolonel Thom Karremans, knap vertolkt door Johan Heldenberg in Quo Vadis, Aida?, stond erbij en keek ernaar. Bekend is zijn verzoek aan Ratko Mladić: ‘Schiet niet op de pianist.’ En diens antwoord: ‘U bent een waardeloze pianist.’

Geen enkele documentaire, hoe goed gemaakt ook, kan ons laten participeren in wat de Bosnische cineaste Jasmila Zbanics meesterlijke film Quo Vadis, Aida? ons laat voelen. De brutale terreur zien we door de ogen van een lerares en VN- tolk Aida (Jasna Đuričić), de moeder van twee zonen die wanhopig vecht voor het leven van haar gezin. Hoe radeloos ben je wel als je smeekt: ‘Indien niet beiden, kies dan een van mijn twee zonen’? En de vader die zijn zonen niet alleen wil laten gaan? De beroemde vraag ‘Quo Vadis?’ van apostel Petrus aan Christus wordt duidelijk in het verrassend hoopvol einde. Een ernstige waarschuwing aan de wereld vandaag. En voor mij een Gouden Leeuw waard.

Susanna Nicchiarelli

Cinema is niet… dood in Venetië