Door het tijdschrift Time werd ze uitgeroepen tot Persoon van het Jaar 2019. Voor velen is zij een ecologisch icoon, de Jeanne d’Arc van het klimaat. Voor anderen is ze een opportunistische onheilsprofeet, een apocalyptische goeroe. Kan deze documentaire uw visie op de Zweedse milieuactiviste Greta Thunberg veranderen? Of worden de fans nog enthousiaster en de Thunberghaters nog vernietigender?

De Jeanne d’Arc van het klimaat

Er zijn heel wat overeenkomsten tussen de jonge Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg en de Franse Jeanne d’Arc (1412-1431). Zo maar uit het niets zetten beide jonge meisjes zich ten volle in voor hun missie. Bereid om hun leven te geven voor de goede zaak. Die van Jeanne nationaal, die van Greta globaal. Beiden zijn zeer eloquent en zitten om een publieke schoffering niet verlegen. Jeannes ‘Leven zonder een overtuiging is een lot erger dan de dood’ en ‘Ik heb geen schrik, ik ben zonder angst geboren’ tegenover Greta’s ‘Ik wil niet dat jullie wanhopen, ik wil dat jullie panikeren’ en haar ‘How dare you’ speech voor de VN.

Beiden worden verketterd als demonische heksen die alle realiteitszin verloren hebben. Jeanne moest als katholiek opgevoed meisje strijden tegen de kerkelijke hiërarchie. Greta tegen wereldtopleiders als Poetin, Bolsonaro, Trump en de Europese bureaucratie, die haar kruistocht op hoongelach onthalen. In de documentaire wil Macron wel wat tijd vrijmaken voor een foto. Maar enkel de paus moedigt haar aan verder te strijden. Ondanks de doodsbedreigingen die ze krijgt. Want ‘opgeven is geen optie’!

Zowel Jeanne als Greta verpersoonlijken de wensdroom dat een jonge onschuldige maagd kan verwezenlijken waartoe mannen niet in staat zijn. Namelijk de miraculeuze en pijnloze oplossing — althans voor de aanhangers —van een immens nationaal en globaal probleem. Jeanne werd de patroonheilige van rechts. Greta van links.

Stemmen versus doembeelden

Het boerenmeisje van Domrémy — tegenwoordig Domrémy-la-Pucelle genoemd, ter ere van Jeanne — was dertien toen ze voor de eerste keer de stem van God hoorde in de tuin van haar vaders boerderij. Daar woonde ze met haar drie oudere broers en jongere zusje. Die stem droeg haar op het beleg van Orléans te breken. De 15de-eeuwse Maagd van Orléans slaagde daar ook in.

Greta daarentegen was nog piepjong toen ze op school films te zien kreeg over verhongerde ijsberen in een plastic oceaan. Beelden die ze maar niet uit haar hoofd kreeg. Ze begreep hoegenaamd niet dat politici er niet zwaar aan leken te tillen. Greta groeide uit tot een symbool voor milieubewuste jongeren, want, zo stelt ze: ‘Volwassenen reageren als kinderen en dus nemen de kinderen hun verantwoordelijkheid op’.

Dat was niet de enige reden waarom Greta depressief werd. Net zoals haar jongere zus Beata, werd Greta gediagnosticeerd met het Aspergersyndroom. Dat is een vorm van autisme waarbij sociale contacten moeizaam verlopen, maar waarbij je kan uitblinken in een bepaald interessegebied. In de documentaire somt ze alle chemische elementen van de tabel van Mendeljev op en dat binnen één minuut. Greta’s verbetenheid en engagement zijn dan ook ten dele vanuit haar autisme te verklaren. Zelf zei ze ooit: ‘I wouldn’t say I suffer from Asperger’s syndrome. I have it.’ Een aandoening als zegen?

Puppet on a string

Greta’s moeder, Malena Ernman, een internationaal vermaarde operazangeres, komt nauwelijks aan bod in de documentaire. Haar vader des te meer. Dat Malena deelnam aan het Eurovisiesongfestival 2009, paste blijkbaar niet in het familieportret. Haar vader is acteur Svante Thunberg, genoemd naar Svante Arrhenius, die in 1903 de Nobelprijs voor Scheikunde won. Is Svante een vader zoals Mitch Winehouse in Amy (2015), de Britse biografische documentaire van Asif Kapadia uit 2015 over de overleden zangeres Amy Winehouse (1983-2011), die met haar fenomenale stem behoort tot een van de grootste iconen van deze eeuw?

Of is hij zoals Ziauddin Yousafzai, de vader van Malala, de jongste Nobelprijswinnaar ooit, en de ‘he’ uit He Names Me Malala, ook gemaakt in 2015 door Davis Guggenheim, regisseur van An Inconvenient Truth? De Pakistaanse Malala was 15 toen ze in de bus op weg naar school in het hoofd geschoten werd door de Taliban. Een aanslag die ze overleefde, de helft van haar gezicht verlamde, maar haar strijd voor gelijkheid wereldwijd bekend maakte. ‘A puppet for her father and a product of the media,’ werd ze toen (ten onrechte?) genoemd.

Het lampje in de koelkast

Vaders die hun jong, frêle dochters beschermen, of uitbuiten? Vaders die net zoals het lampje in de koelkast zijn: je ziet ze niet, maar zijn er wel. Vaders die van dat lampje een schijnwerper willen maken? Dat de vader in I am Greta dit laatste zeker niet is (of net wel?), mag blijken uit Greta’s reactie via een videoconferentie vanuit haar school op de première van haar documentaire in Venetië. ‘Sommige mensen zeggen dat ik niet voor mezelf denk of dat iemand anders mijn toespraken schrijft. In de film kun je zien dat dat echt niet waar is. De documentaire toont mij als mijzelf en niet als de persoon die de media mij doen lijken: het boze, naïeve kind dat in de algemene vergadering van de Verenigde Naties de wereldleiders op hun verantwoordelijkheid wijst. Dat is niet de persoon die ik ben.’

Pipi Langkous

Om de koolstofvoetafdruk te verminderen, overtuigde Greta haar gezinsleden om veganistisch te eten en niet meer te reizen met het vliegtuig. Het idee van een schoolstaking kwam voor het eerst bij haar op na de schietpartij op Stoneman Douglas High School op 14 februari 2018, toen een aantal jongeren weigerden nog naar school te gaan. Alleen en tegen de wens van haar ouders in, zat de toen 15-jarige Greta Thunberg te staken, als een vastberaden Pipi Langkous die er nog jonger uitzag dan ze al was. Elke dag voor het Zweedse parlement met een met de handgeschreven boodschap: ‘Skolstrejk för klimatet’. Zonder enig succes. Geleidelijk sloten andere leerlingen zich aan. En het werd vanaf de eerste dag opgenomen door de nu 30-jarige Zweedse regisseur Nathan Grossman, die bijzonder goed gegokt heeft op de toekomstige populariteit van zijn hoofdpersonage.

Te voet, per trein en per boot

Grossman studeerde af in 2015 aan de Stockholm University of the Arts. In zijn kortfilm The Toaster Challenge stelt hij zich de vraag of de bekende trackfietser Robert Förstemann in staat is voldoende energie te genereren om in een 700w toaster een goudbruine toast te produceren. Zijn documentaireserie Köttets lustar van 2018 lokte heel wat discussie uit over de toenemende vleesconsumptie in Zweden.

In I am Greta volgt Grossman een jaar lang zijn protagoniste lijfelijk met een soort cinema-véritéstijl, te voet, per trein en per boot. Vanaf het begin van haar schoolstakingen in Stockholm tot haar controversiële reizen over de hele wereld, bekend uit de nieuwsberichten. Met als hoogtepunten haar 32 uur durende treinreis op 23 januari 2019 naar Davos, waar 1500 deelnemers arriveerden met… privévliegtuigen. Op 22 februari 2019 kwam Greta Thunberg naar Brussel om met Anuna De Wever, Kyra Gantois en Adélaïde Charlier, de Belgische boegbeelden van Youth for Climate, samen deel te nemen aan de klimaatmars in Parijs, waar ze werden ontvangen door Emmanuel Macron. En natuurlijk de 15-daagse reis van Plymouth naar New York voor de klimaattop. Per zeiljacht uitgerust met zonnepanelen en onderwaterturbines, aangekondigd als een CO2-neutrale trans-Atlantische oversteek, maar waarbij bemanningsleden uit Europa moesten worden overgevlogen om de boot terug te brengen.

Doublespeak

Toch vind ik I am Greta een interessant portret dat meer verdient dan de povere 3.4/10 quotering op imdb. Geen hagiografie, maar een eerder tragisch portret van een tiener die de last van de wereld meent te moeten torsen. Vanwege haar scherpe uitspraken wordt ze door velen verguisd als een milieu-Taliban die ons voorschrijft hoe we moeten leven. Maar het is eerder een wanhopig jong meisje dat moet vaststellen dat hypocrisie hoogtij viert. Politici doen straffe uitspraken, maar doen niets of net het tegenovergestelde. Kortom, ze illustreren wat mijn oom altijd zo diepzinnig en eloquent verwoordde: ‘Ze dronken een glas, pisten een plas en alles bleef zoals het was’. Het huidige coronavirus bewijst dat de wereld nochtans snel kan reageren op een crisis!

Orwelliaanse ‘doublespeak’ is weer in: met manipulatief taalgebruik wordt de waarheid door middel van eufemismen verdoezeld, met de Trumpiaanse term ‘alternatieve feiten’ als ultieme voorbeeld. Zo zijn er dus klimaatactivisten versus klimaatspijbelaars, jongeren voor het klimaat versus klimaatgekken, vluchtelingen versus mensen zonder papieren, illegalen en zelfs ‘illegal aliens’.

Luister naar de wetenschappers

Ja, maar naar welke? Als je naar dit filmpje van vier minuten kijkt waarin vier klimaatwetenschappers — nu niet bepaald vileine, ‘na ons de zondvloed’ klimaatnegationisten — de global warming-mythe vernietigen, weet je het helemaal niet meer.

Voor mezelf doe ik dan maar wat mijn boerenlogica me ingeeft. Als verstokt zwemmer ben ik wel erg bekommerd om de propere ecologische toestand van ons oppervlaktewater en gruwel ik van plastic vervuiling. 35 jaar geleden wilden mijn 4 kinderen een boswandeling maken zonder zeurende ouders maar met proviand. De trommeltjes waren leeg bij terugkomst en de bloedjes werden teruggestuurd om hun weggeworpen afval te recupereren. Ik heb er een manie aan overgehouden om mensen terecht te wijzen wanneer ze hun plastic flesjes zomaar wegwerpen.

Hoe? Door het plastic dan maar ostentatief zelf op te rapen zonder een woord van commentaar. Wekelijks rijd ik met mijn — ja, elektrische — fiets van Hasselt naar Genk of Maastricht via het jaagpad langs het Albertkanaal. Al lang een openbaar stort van plastic en de laatste maanden van gebruikte mondmaskers. Zie ik iemand een plastic fles op de grond gooien, dan raap ik die op. Maar wordt die in het kanaal gegooid, dan ben ik nog steeds niet de diehard die het kanaal induikt om de fles eruit te halen en de dader te laten blozen van schaamte!

Svante Arrhenius

I am Greta: Stap nu of zwem later

We leven rijk maar piekeren ons arm