Enkele academici riepen zopas op tot de creatie in de schoot van defensie van een ’territoriale reserve’. Onvergelijkbaar met de tijd van de dienstplicht, benadrukken experts. Maar het is wel een manier om de wisselwerking tussen samenleving en leger te vergroten, enkele praktische veiligheidstaken uit te voeren en de burgerzin op te krikken.

Dienstplicht

Quizvraag: in welk jaar werd in dit land de militaire dienstplicht afgeschaft? Men kan zich de fronsende voorhoofden van de diep peinzende spelers zo voor de geest halen. Ergens in de jaren negentig? 1994? Of eerder? Driewerf fout. In werkelijkheid is het immers nooit tot een formele schrapping gekomen. Wel een opschorting, inmiddels al bijna drie decennia geleden onder toezicht van defensieminister Leo Delcroix, die de geschiedenis inging als de man die een ‘einde’ maakte aan de dienstplicht. Het technisch voordeel van een opschorting is alvast dat de dienstplicht in een handomdraai terug kan worden ingevoerd. Trekt men er resoluut een streep door, dan moet alles terug van nul opgebouwd worden. Erg onhandig mocht zich een acute nood voordoen.

Maar goed, gedaan met de miliciens. Gedaan ook met fatsoenlijk te investeren in defensie. Het begrotingsaxioma dat een euro slechts één keer uitgegeven kan worden is nu eenmaal onverbiddelijk. En met het einde van de Koude Oorlog leek ook imminente bedreiging van het avondland van de baan. Eerder zou men de strijdkrachten gebruiken voor kleinere operaties, specialistenwerk waar geen groot landleger voor nodig is. En toen kwam Oekraïne, de Russen en de vraag of misschien niet het een en ander herzien moet worden.

Reserve

Interessant in dat verband is een vrije tribune van enkele academici, verschenen in De Tijd, waarin opgeroepen wordt tot het creëren van een ’territoriale reserve’. Bedoeling is die reserve deel te laten uitmaken van een breder project ‘om de veerkracht van ons land te vergroten’. Ze zou gekoppeld worden aan een burgerdienst die jongeren de kans biedt stage te lopen in verschillende domeinen van de samenleving: veiligheid, zorg, onderwijs, natuurbeheer, maar ook het militaire. Concreet zou deze reserve belangrijke taken, zoals de verdediging van het grondgebied en de bescherming van de kritische infrastructuur, voor zijn rekening nemen. Er bestaan verschillende manieren om reservist in het leger te worden maar, zo merken de ondertekenaars op, ‘we missen een reserve die zich toelegt op de verdediging en de weerbaarheid van ons eigen territorium’.

Professor Sven Biscop, verbonden aan het Egmont Instituut, was een van de ondertekenaars. ‘Op zich was er geen specifieke aanleiding om met dit standpunt naar buiten te treden’, merkt hij op. ‘Maar er is wel een context. Er beweegt heel wat op het vlak van defensie. Een territoriale reserve is een manier om tegemoet te komen aan de uitdagingen van morgen. We zijn 2023, volgend jaar zijn het verkiezingen. Onze tribune is ergens ook een boodschap naar de politiek. Een piste die we aanreiken. Goed beseffend natuurlijk dat het tijd vergt dit uit te bouwen. Je moet je als defensie aantrekkelijk opstellen, maar ook de juiste profielen vinden.’

Kanttekeningen

Voormalig kolonel en militair deskundige Roger Housen is het principe wel genegen, maar plaatst er onmiddellijk enkele kanttekeningen bij. ‘Een eerste bedenking die ik me maak is wat nu precies de territoriale bedreiging van ons land is’, stelt hij. ‘De grens met Rusland ligt op meer dan 2.000 km van hier. Tijdens de koude oorlog bevonden Russische troepen zich op 330 km van de Maas. Volgens sommige modellen waren ze zelfs in staat om op 48u tijd de Rijn te bereiken. Dat gegeven is natuurlijk fundamenteel anders; ze kunnen zelfs Kiev niet innemen (glimlacht). Dit doet geen afbreuk dat er andere vormen van bedreiging zijn.’

Op een aantal vlakken zou deze reserve vooral tot dubbelgebruik leiden, waarschuwt hij. ‘Neem nu de bescherming van de infrastructuur. Hiervoor heeft toenmalig minister van binnenlandse zaken in 2016 bij de federale politiek een Dienst Algemene Beveiliging opgericht. Binnen het leger heb je ook gespecialiseerde eenheden die een aantal taken voor hun rekening nemen. Waarom deze diensten niet versterken, eerder dan door parallel een territoriale reserve op te richten en zo versnippering in de hand te werken? Het principe ben ik anders wel genegen hoor. Men verwijst naar de Scandinavische landen, maar daar heb je nog wel een dienstplicht en projecten die, men zegt het letterlijk, gericht zijn op de integratie van moeilijke jongeren. Dat is nog iets anders dan waar men hier op aanstuurt. Maar een stage bij defensie als onderdeel van een maatschappijdienst, waarom niet?’

De dienstplicht staat er niet opnieuw aan te komen? ‘Absoluut niet’, lacht Roger Housen. ‘Wat hier op tafel ligt, berust op volledige vrijwilligheid, terwijl de dienstplicht een verplichting was, ook al waren er vele die de dans ontsprongen. Weet u, ik ben een kind van de koude oorlog en heb heel wat miliciens opgeleid. Los van de militaire competenties die ze meekregen, zat er ook een belangrijke sociaal aspect aan. Die sociale mix, in groep leren samenwerken, dat zijn vaardigheden die ze geleidelijk aan verwierven. Eén maand opleiding zal hiervoor niet volstaan. Doorheen de jaren werd de dienstplicht systematisch verkort, maar op het einde hadden we toch nog één jaar om iets op te bouwen. Maar nogmaals: als initiatief om de burgerzin te vergroten en defensie een maatschappelijk centralere plaats te geven, ben ik het zeer genegen.’

Sven Biscop

Kan een ’territoriale reserve’ het verschil maken voor de grote uitdagingen van defensie?