Hoewel niet langer premier, blijft Angela Merkel populair in Duitsland. Publieke zender ZDF maakt periodiek de balans op in de vorm van de ‘politieke barometer’. In de peiling van 11 februari stond zij nummer 1 in de top-tien van populairste politici.

Laagste resultaat

De Duitsers lijken de uitslag van 2017 vergeten: het laagste resultaat van de vier keer dat zij lijsttrekker was en het op een na laagste in de partijgeschiedenis van de christendemocratische CDU tot dan. Dit werd het begin van een trend. In 2019 behaalde de Vlaamse CD&V haar slechtste resultaat ooit, in maart 2021 gevolgd door het Nederlandse CDA. Afgelopen september werd de CDU kleiner dan ooit tevoren. In maart houdt Nederland gemeenteraadsverkiezingen. Voor het CDA wordt een nieuw dieptepunt verwacht.

Uitzondering leek Oostenrijk. In 2017 en 2019 won het christendemocratische wonderkind Sebastian Kurz de verkiezingen en werd de jongste premier ooit. Afgelopen najaar verliet hij ambt en politiek, nadat hij en zijn entourage verdacht werden van corruptie en vriendjespolitiek.

De christendemocraten verkeren momenteel in zwaar weer. Het weerhield drie denktanks – uit Nederland, België en Duitsland – niet om een geschrift uit te brengen getiteld Seeing Europe anew. Ondertitel: ‘Jonge politici en de toekomst van Europa’. Wat suggereert dat partijen die in eigen land verliezen de koers van Europa uitstippelen.

PG Kroeger

Een van de redacteurs is historicus PG Kroeger. In 1998 publiceerde hij De rogge staat er dun bij, een partijgeschiedenis tot 1994. Dat jaar belandden de Nederlandse confessionelen na zeventig jaar voor het eerst in de oppositie. Sindsdien staat Kroeger bekend als ‘CDA-chroniqueur’. Eind 2020 verscheen een nieuw boek, Tand des Tijds, over de (interne) ontwikkelingen sinds 1994. Twee nadelen: de feitelijkheid valt te betwisten en het boek is allesbehalve objectief. Hij becommentarieert alles en iedereen: partijgenoten, andere partijen, de actualiteit van de afgelopen kwart eeuw. Wat het boek minder geschikt maakt als naslagwerk voor studenten en journalisten.

Kroeger heeft een duidelijk standpunt: het CDA is een verbindende middenpartij. Samenwerking met populisten is voor hem een gruwel. Daartoe rekent hij LPF (Pim Fortuyn), PVV (Geert Wilders) en Forum voor Democratie (Thierry Baudet). Het CDA regeerde overigens in 2002 met de LPF en stapte in 2010 in een door de PVV gedoogde minderheidsregering. Dit maakt hem niet minder stellig.

Amerikaanse kijk op christendemocratie

In 2003 redigeerden twee Amerikaanse onderzoekers, Thomas Kselman en Joseph A. Buttigieg, de bundel European Christian Democracy. Historical Legacies and Comparative Perspectives. In de Engelstalige wereld bestaat christendemocratie niet. Hoe keken buitenstaanders aan tegen dit continentaal Europese verschijnsel?

De auteurs stelden vast dat confessionele partijen zelden middenpartijen zijn. In landen met een tweepartijenstelsel waren christendemocratische partijen telkens de rechtse volkspartij, eerder conservatief dan progressief. Zelfs in Frankrijk bevonden ze zich na de oorlog consequent in het rechtse kamp. Alleen in landen met een driepartijenstelsel werd middenpartij het streven, als schakel tussen socialisten en liberalen.

Geen eigen verhaal?

Ze constateerden tevens dat christendemocraten er zelden in slaagden positief te formuleren waar ze voor staan. In landen met tweepartijenstelsels werd hun houding vooral ingegeven door afkeer van het totalitaire communisme, dat weinig ophad met religie. Vervolgens verhieven christendemocraten kapitalisme en het recht op bezit tot principiële standpunten. Waardoor ze automatisch rechts van het midden belandden, tegenover sociaaldemocratie links. Na de Koude Oorlog ontbrak het totalitaire schrikbeeld.

In landen met een driepartijenstelsel, zoals Nederland en België, presenteerden ze zich ten koste van de coalitiepartner. In een regering met socialisten voorkwamen de christendemocraten dat te veel belastingheld werd uitgegeven. Regeerden ze met liberalen, hielden ze in de gaten dat de zwakkeren in de samenleving niet de dupe werden van bezuinigingen. In de jaren ’90 bleken socialisten en liberalen in staat samen een coalitie te vormen. Confessionelen stonden met de mond vol tanden.

Jonge christendemocraten

Terug naar Seeing Europe anew (‘Europa opnieuw bekeken’). Tien jonge christendemocraten komen aan het woord, ieder uit een ander land. Nou ja, ‘jong’. Wanneer houden mensen op jong te zijn? Meestal halverwege de dertig. Het geschrift kwam rond de jaarwisseling uit. Drie geportretteerden zijn geboren vóór 1986.

De tien vraaggespreken worden niet volledig weergegeven. Per hoofdstuk worden relevante passages geciteerd. De context van wat gezegd werd kan zo verloren gaan. Hoe weet de lezer of niet vooral aangehaald wordt wat de vragensteller(s) uitkwam?

Ongeacht politieke stroming: wat maakt één lid representatief voor een gehele partij? Voor België komt Sammy Mahdi aan bod. Herkent heel CD&V zich in hem? Het initiatief kwam van het CDA Europa Netwerk. Zijn christendemocraten werkelijk de uitzondering op de regel dat veel kiezers vooral het binnenland volgen?

François-Xavier Bellamy

Voor Frankrijk spreekt Francois-Xavier Bellamy. Diens partij, Les Républicaines (LR), maakt deel uit van de Europese Volkspartij (EVP) in het Europees Parlement, maar is niet confessioneel. Partijvoorzitter Laurent Wauquiez (2017-2019) koos de filosoof als lijsttrekker voor de Europese verkiezingen van 2019. Wauquiez was omstreden, omdat hij LR verder naar rechts wilde sturen. LR behaalde in 2019 een historisch lage score.

Bellamy is conservatief en vindt het vreemd dat het christendom door Europese instellingen niet formeel erkend wordt als een van de bronnen van de Europese beschaving. Hetzelfde werd in de jaren ’90 gesteld door de niet-religieuze rechts-liberaal Frits Bolkestein. Bellamy is een behoudende katholiek, maar is hij christendemocraat?

Jongeren rechtser dan ouderen?

Mahdi legt uit waarin christendemocraten verschillen van liberalen en conservatieven. Pas nadat hij heeft gesteld dat alle drie de stromingen geloven dat de overheid beperkt moet blijven, omdat mensen een eigen rol te vervullen hebben.

Daarin staat hij niet alleen. Mara Mares (Roemenië) is voor een zo klein mogelijke overheid (en ziet daarin verschil met de traditionele christendemocratische sociale-markteconomie). Volgens Silva Mertsola (Finland) versterken christendemocraten het individu, terwijl sociaaldemocraten individuele verantwoordelijkheid wegnemen. Nike Örbrink had als kind al moeite met verandering. Volgens haar broer moest ze wel christendemocraat óf conservatief zijn. CDA-Europarlementariër Tom Berendsen raakte politiek geïnteresseerd door Pim Fortuyn en CDA-premier Jan Peter Balkenende (2002-2010).

Redacteur Kroeger ziet christendemocratie als stroming van het midden. De geportretteerden doen rechtse uitspraken. Hij legde zijn eigen voorkeur niet dwingend op.

Gematigd rechts

Observatie van mijn kant. In landen met een sterke conservatieve partij ontbreekt doorgaans een christendemocratische partij. In landen waar confessionelen groot zijn, bestaat zelden een succesvolle conservatieve partij. Christendemocraten en conservatieven lijken elkaar electoraal te overlappen. Wat in Vlaanderen mogelijk de moeizame verhouding tussen N-VA en CD&V verklaart.

In de jaren ’80 en ’90 bepleitte de Duitse bondskanselier Helmut Kohl het opnemen van seculiere conservatieve partijen in de EVP. Uit machtspolitiek, EVP moest de grootste fractie blijven.

Christendemocraten bevinden zich aan de rechterkant van het politieke spectrum. Binnen rechts zijn ze doorgaans gematigd. Gematigd rechts is een verdedigbare positie. Niet iedere rechtse kiezer herkent zich in Trump of Zemmour.

De twintigers tot begin veertigers (Duitser Sven Simon, de ‘nestor’) die de Europese toekomst moeten belichamen lijken dit in te zien. Pieter Heerma (1977), fractievoorzitter in de Tweede Kamer, vindt echter dat het CDA ‘profiel moet krijgen als een echte middenpartij’.

Wat hebben lemmingen toch met de afgrond?

Sven Simon

Christendemocratie in Europa: de stroming van het midden