Syed Ali Geelani, de patriarch van de afscheidingsbeweging in Kasjmir, is woensdagavond 1 september in zijn woning in het Indiase Srinagar overleden. De zieke 92-jarige oud-politicus stond al meer dan tien jaar onder huisarrest. Hij was een sleutelfiguur binnen het al jaren aanslepende conflict, dat in het Westen nauwelijks gekend was. Al driemaal heeft het conflict aanleiding gegeven tot een oorlog tussen de grote kernmachten India en Pakistan.

Oorlog om Kasjmir

De inzet van dit conflict is de regio Kasjmir: een om zijn natuurlijke schoonheid vermaarde regio in de Himalaya. Met 500 000 Indiase veiligheidstroepen is Kasjmir een van ’s werelds meest gemilitariseerde zones. Tienduizenden mensen, voornamelijk burgers, zijn er omgekomen sinds er in 1989 een zoveelste opstand uitbrak.

In augustus 2019 hief de Indiase regering de semiautonome status van Kasjmir op en verdeelde ze de regio in twee centraal gecontroleerde gebieden. Dit leidde opnieuw tot grote woede in de regio. Uit veiligheidsoverwegingen legden de autoriteiten de internetdiensten voor meer dan een jaar plat en hielden ze tientallen politieke leiders gevangen.

Na de onafhankelijkheid

Al voordat Groot-Brittannië in augustus 1947 India en Pakistan onafhankelijkheid verleende streden beide landen om dit gebied. Conform het verdelingsplan waarin de Indiase onafhankelijkheidsregeling zou voorzien, stond het Kasjmir vrij om te beslissen of het zou toetreden tot India dan wel Pakistan. Aanvankelijk koos de maharadja van Kasjmir, Hari Singh, voor een onafhankelijk Kasjmir. Vanuit Pakistan vielen er echter stammen het gebied binnen, dus in ruil voor militaire hulp van India koos Hari Singh in oktober 1947 ervoor om het gebied bij India te laten aansluiten. Dit liep echter niet zoals gepland en er volgde een regelrechte oorlog.

India zag zich uiteindelijk genoodzaakt de Verenigde Naties (VN) te benaderen met het verzoek om in te grijpen. De VN adviseerden om de inwoners bij plebisciet te laten kiezen of Kasjmir zich bij India of Pakistan moest aansluiten. Het plebisciet kwam er echter niet omdat de twee landen het niet eens konden worden over de demilitarisering van de regio.

Gedeeltelijke controle voor beide staten

In juli 1949 tekenden India en Pakistan een overeenkomst om, zoals aanbevolen door de VN, een staakt-het-vuren tot stand te brengen. Hierdoor raakte de regio verdeeld en volgde er in 1965 een tweede oorlog. Nog in 1999 voerde India een kort maar hevig gevecht tegen door Pakistan gesteunde troepen. Tegen die tijd hadden India en Pakistan zich allebei tot kernmachten verklaard.

Vandaag de dag maakt zowel New Delhi als Islamabad aanspraak op geheel Kasjmir, terwijl zij in werkelijkheid slechts delen ervan controleren. Deze gebieden worden internationaal erkend als ‘door India bestuurd Kasjmir’ en ‘door Pakistan bestuurd Kasjmir’. Omdat beide landen aanspraak op Kasjmir maken, woeden er aan de kant van het door India bestuurde deel al 30 jaar lang separatistische gevechten. En daar heeft Geelani een prominente rol in gespeeld.

Aanvoerder van radicaal separatisme

Geelani werd op 29 september 1929 in Kasjmir, in het dorp Zurmanz geboren. Hij zou uitgroeien tot de meest representatieve vertegenwoordiger van het militante separatisme in Kasjmir. Onder het toeziend oog van Maulana Mohammad Sayeed Masoodi, de voorman van de regionale regerende Nationale Conferentie (NC), werd hij al als onderwijzer politiek actief. Maar algauw stapte hij over naar het radicalere, sociaal-islamitische Jamaat-e-Islami, dat zich tegen de NC-regering verzette. Geelani beschouwde Kasjmir als deel van de ‘onvoltooide agenda’ van het in 1947 ingezette Indiase en Pakistaanse onafhankelijkheidsproces.

Jamaat-e-Islami bepleitte autonomie voor de regio, maar achter de schermen ijverde hij voor aansluiting bij Pakistan. Binnen enkele decennia groeide de organisatie uit tot de grootste politiek-religieuze organisatie in het gebied. In 2019 werd ze door de Indiase regering officieel verboden.

Begrafenis onder streng toezicht

Meteen nadat bekend raakte dat Geelani was overleden, zetten de Indiase autoriteiten door de gehele regio massaal veiligheidstroepen in. Op strategische plekken zetten zij wegblokkades en prikkeldraadversperringen op. Ze sneden mobiel internet en telefoons af, en de bewoners van Srinagar kregen te horen dat ze in hun huizen moesten blijven.

Geelani had begraven willen worden op de Martelarenbegraafplaats in zijn woonplaats: de laatste rustplaats van veel van zijn medestanders. Maar de autoriteiten vreesden opstootjes. Geruggensteund door de massaal aanwezige ordestrijdkrachten haalden ze in het holst van de nacht het stoffelijk overschot uit de woning en begroeven ze het in een begraafplaats nabij Geelani’s huis. De familie kreeg een officieel verbod om de begrafenis bij te wonen.

De Pakistaanse premier Imran Khan was een van de eersten die hulde bracht aan Geelani. Geelani had het grootste deel van de afgelopen elf jaar onder huisarrest gestaan en leed al enkele maanden aan zware hart- en nierproblemen. Khan zei dat Geelani ‘zijn hele leven gevochten had voor zijn volk en het recht op zelfbeschikking. Hij werd opgesloten en gemarteld door de Indiase bezetter, maar bleef resoluut.’ Khan riep een dag van nationale rouw uit in Pakistan, waar alle openbare gebouwen halfstok werden bevlagd.

Geen compromis

Vanaf begin jaren zestig begon Geelani campagne te voeren voor de incorporatie van Kasjmir in het door Pakistan gecontroleerde stuk van Kasjmir. Sindsdien was hij de Indiase autoriteiten een doorn in het oog. Na 1962 moest hij bijna tien jaar gevangenisstraf uitzitten, waarna zijn bewegingsvrijheid door huisarresten meestal erg beperkt zou blijven.

Vooral bij de Indiase media had hij de reputatie van oorlogsstoker en havik verworven. Hij bleef alle rechtstreekse gesprekken met de regering in New Delhi verwerpen, tenzij deze formeel ‘Kashmir als betwist gebied zou erkennen‘. India moest ophouden de regio als een ‘integraal onderdeel van India’ te omschrijven. Geelani leverde ook felle kritiek op de geïsoleerde, mislukte pogingen van India en Pakistan om het eens te worden over de toekomst van het gebied. Hij was daarnaast de énige separatistische leider die zich openlijk tegen de opeenvolgende Pakistaanse presidenten kantte wanneer zij zich bereid verklaarden tot een compromis.

Standvastig en vasthoudend

Zijn harde standpunten werden, voor alle duidelijkheid, lang niet door iedereen in Kasjmir gedeeld. Opvallend was echter dat ook zijn critici lovende woorden spraken. Mehbooba Mufti, een voormalige minister-president van Kasjmir, zei bijvoorbeeld op Twitter: ‘We zijn het misschien niet over de meeste dingen eens, maar ik respecteer hem voor zijn standvastigheid en het vasthouden aan zijn overtuigingen.’

Het lijkt er niet op dat er nu al een opvolger voor Geelani klaarstaat, dus de toekomst is nog onzeker.

Syed Ali Geelani

Syed Ali Geelani (1929-2021) – de dood van een havik