De Fransen kennen Duitsland niet meer. De nadelige gevolgen van die slinkende liefde zijn niet alleen van culturele, maar ook van politieke aard. Hoe is het zover kunnen komen?

Zondag is het precies zestig jaar geleden dat de Franse president Charles de Gaulle en de Duitse bondskanselier Konrad Adenauer in het Elysée-paleis het Frans-Duitse Vriendschapsverdrag sloten. De oude erfvijanden beloofden nauwer samen te werken en in elkaars land de kennis van de taal en de cultuur van de andere te ondersteunen.

Vandaag ziet het er op dat vlak niet erg rooskleurig uit. Onder de geletterde Duitsers zijn er nog heel wat die met de Franse cultuur dwepen. De Duitse deelstaat Saarland ging zelfs voor tweetaligheid Frans-Duits. De Fransen daarentegen is de Duitse cultuur ‘vreemd’ geworden, zoals de Franse germanist Sylvain Fort in een recent interview met Die Welt tot zijn grote spijt moet vaststellen. Fort was tijdens de eerste ambtstermijn van Emmanuel Macron adviseur en woordvoerder van de Franse president. Vandaag werkt hij voor een PR-agentschap.

‘Vertalers tussen de culturen’

In Parijs is er geen enkele Duitse boekhandel meer. De meeste Franse professoren die ooit Duits en Duitse cultuurgeschiedenis doceerden, zijn boven de tachtig jaar en hebben geen opvolgers. Er trekken geen Franse jongeren meer naar Duitsland om er een taalcursus te volgen. Er zijn, zo vat Fort het samen, in zijn land geen ‘vertalers tussen de culturen’ meer, zoals Alfred Grosser (°1925) er een was, geen bemiddelaars meer tussen Frankrijk en Duitsland in het middenveld, in cultuur, onderwijs en onderzoek.

De oorzaak ligt volgens Fort in het feit dat de Franse schooladministraties enkele jaren geleden begonnen zijn het onderwijs in het Duits af te bouwen. Franse leerlingen die Duits volgden, behoorden tot de betere. Net zoals degenen die Latijn en Grieks studeerden, en dat mocht niet meer. Het zou immers tot elitevorming kunnen leiden. Het onderwijs in de klassieke talen is inmiddels stopgezet en vervangen door iets vaags als ‘beschavingskunde’. Fort verklaart dat als volgt: ‘Er is enkel nog belangstelling voor de bovenste culturele lak van de antieke wereld; grammaticale strengheid valt te vermijden.’

Intellectuele discipline

De beslissingsdragers houden niet zo van de intellectuele discipline die grammatica als een objectief evalueerbaar gegeven vereist. Dat geldt voor Latijn en Grieks, evenzeer als voor Duits. De manier waarop die verantwoordelijken in de administratie te werk gaan is heel eenvoudig: ze verminderen het aantal lesuren en leraarsposten voor Duits. De rampzalige gevolgen van dat beleid laten zich tot op het hoogste niveau gevoelen. Macron I liet zich omringen door adviseurs en ministers die Duits konden en Duitsland kenden, als ze al niet germanofiel waren.

In de regering Macron II zijn ze niet meer te vinden, gewoonweg omdat er geen ‘toevloed’ vanuit de maatschappij meer is. Dat zie je ook aan ‘details’, stelt Fort. Als er een Hollywood-filmster, hoe weinig bekend ook, overlijdt, volgt er uit het Elysée een persverklaring met condoleanties. Toen de gezaghebbende Duitse intellectueel Hans Magnus Enzensberger eind november overleed, bleef het stil in het presidentiële paleis.

De anti-Duitse trom roeren

Fort meent achter de veronachtzaming van het Duits niet alleen een afkeer van zogenaamde elitevorming te bespeuren, maar ook een politieke agenda die tegen het Europese integratieproces gericht zou zijn. Linkse en rechtse populisten zouden regelmatig de anti-Duitse trom roeren, ook met de bedoeling om stokken in de wielen van de Frans-Duitse tandem te steken. Fort nog: ‘Deze mensen hebben begrepen dat Frankrijk en Duitsland de kern van het Europese project uitmaken. Als de relatie kapotgaat, gaat Europa kapot. Hun anti-Duitse uitlatingen zijn daarom uitgesproken tactisch.’

De relaties van Frankrijk met Duitsland zouden van een andere aard moeten zijn dan bijvoorbeeld met China. Er is geen ‘Leidenschaft’ meer, geen passie meer. De relatie is puur diplomatiek geworden. Het persoonlijke engagement ontbreekt. Fort legt een deel van de schuld ook bij Angela Merkel, de vorige Duitse bondskanselier. Macron zou regelmatig de hand naar haar hebben uitgestrekt, maar ‘er kwam niets terug’, en daarom zou hij geen moeite meer doen. Met huidig bondskanselier Olaf Scholz is er zelfs geen sprake meer van vriendschap, wel van een machtsstrijd.

Sylvain Fort

De Fransen krijgen geen Duits meer voorgeschoteld