Op 4 mei 415 wordt in het openbaar Hypatia, dochter van de astronoom Theon van Alexandrië, naakt gestenigd en vervolgens levend gevild en in stukken gehakt in een straat van Alexandrië. De daders zijn een troep christelijke relschoppers opgehitst door monniken die de bevelen van bisschop Cyrillus opvolgen. De bende wordt aangevoerd door Petros, een voorlezer in de kerk.

Hypatia was bekend om haar schoonheid en om haar cultuur. Na het voltooien van haar opleiding begon ze zelf wiskunde en filosofie te doceren. Volgens de Suda, de Griekse encyclopedie uit de Middeleeuwen, combineert ze retorisch talent met een zorgvuldige, doordachte aanpak. Ze krijgt een leerstoel filosofie in Alexandrië en publiceert werken over filosofie, wiskunde en astronomie, die helaas allemaal vernietigd lijken te zijn.

Sokrates van Constantinopel (niet te verwarren met de gelijknamige filosoof uit de Oudheid) meldt dat luisteraars van overal naar haar toe komen. Sommige van haar studenten zijn christenen. De bekendste van hen is Synesius van Cyrene (373-414), die in het laatste decennium van de 4de eeuw bij haar zowel filosofie als astronomie studeert. Damaskios (462-550) meldt dat Hypatia de mantel van de filosoof (tríbōn) droeg en zo door de stad trok. Ze geeft les in het openbaar over de leer van Plato of Aristoteles of welke andere filosoof dan ook aan iedereen die maar wil luisteren.

Het martelaarschap van Hypatia zal veel kunstenaars en schrijvers inspireren. In moderne tijden wordt ze gezien als de laatste verdediger van de klassieke rationaliteit in de antieke wereld, toen die werd overheerst door bijgeloof.

Opvallend is wel dat haar aartsvijand bisschop Cyrillus (375-444), patriarch van Alexandrië, die tot de gruwelijke moord op Hypatia heeft aangezet, nadien heilig wordt verklaard. Verschillende christelijke kerken vereren Cyrillus. Bij de oosters-orthodoxe en Byzantijns-katholieke kerken wordt hij gevierd op 18 januari en op 9 juni. De Koptische en Lutherse kerken vieren hem op 27 juni. Die laatste gedenkdag geldt sinds 1969 ook binnen de Rooms-katholieke Kerk.

Hypatia is nu in Vlaanderen de naam van een meldpunt voor slachtoffers van woke, cancel culture en andere vormen van poco-onverdraagzaamheid.

Synesius van Cyrene

Vandaag 415: de filosofe Hypatia naakt gestenigd, levend gevild en in stukken gehakt