Op zondag 19 maart is het exact twintig jaar geleden dat de Verenigde Staten van George Bush Irak binnenvielen om het regime van Saddam Hoessein (1937-2006) omver te werpen, en er een democratie te installeren. Het heette dat Saddam een gevaar was omdat hij over massavernietigingswapens zou beschikken, en het terrorisme steunde. Maar die wapens werden nooit gevonden, en in plaats van een democratie kreeg Irak 20 jaren burgeroorlog en een groeiende invloed van Iran in het land. In 2003 waren de Verenigde Staten op het toppunt van hun macht. Anno 2023 is de situatie duidelijk anders.

Bij de invasie konden de Verenigde Staten rekenen op een coalitie bestaande uit onder meer het Verenigd Koninkrijk onder Tony Blair. Maar landen als Frankrijk (Jacques Chirac), Duitsland en België (Guy Verhofstadt) waren gekant tegen de invasie. Wat Frankrijk betreft was dat vooral omdat Saddam Hoessein nog heel wat schulden had te betalen aan de Fransen.

De westerse inval leidde tot chaos in Irak, gewapende milities kregen de overhand, en de Amerikanen werden gezien als bezetters in plaats van bevrijders. Duitsland en Japan werden op het einde van de Tweede Wereldoorlog door de Amerikanen gebombardeerd tot democratieën, en ze wilden dat nog eens overdoen in Irak, blijkbaar vergetend dat Irak toch een totaal ander soort land is qua cultuur, godsdienst, geschiedenis …

Neo-conservatieven

2003 was ook de tijd dat de zogenaamde neo-conservatieven de eerste viool speelden in Amerika. Die neo-conservatieven waren van mening dat het groeiende islamextremisme het gevolg was van het bestaan van zovele dictatoriale regimes in de Arabische en islamitische wereld. Door die dictatoriale regimes onder druk te zetten, en eventueel zelfs omver te werpen, zouden daar ook democratieën ontstaan, luidde het liberaal-kapitalistische messianisme van toen.

Het is uiteindelijk anders gelopen : de val van dictaturen leidde meestal tot chaos, burgeroorlog en meer vluchtelingen richting Europa, en in die Arabische landen waar (min of meer) democratische verkiezingen werden georganiseerd, kwamen niet zo zeer liberaal-democratische krachten aan de macht, maar reactionaire moslims van diverse pluimage. De Egyptische intellectueel Tarek Heggy stelt al decennialang dat het geen enkele zin heeft om democratische verkiezingen te organiseren in landen die niet democratisch zijn (dus waar geen vrijheid van mening, godsdienst, betogen, etc., bestaat), omdat je er dan enkel voor zorgt dat de ene elite die de dictatuur overheerst, vervangen wordt door een andere, die uiteindelijk geen haar beter is.

Islamitische Staat

In 2009 werd de Iraakse overheid terug verantwoordelijk voor de veiligheid van het land (in 2011 waren er zo goed als geen westerse militairen meer in het Irak), maar daarmee waren de problemen nog niet opgelost. In 2014 slaagde de Islamitische Staat (IS) er in om grote delen van Irak te veroveren, ze werden pas in 2017 verslagen.

Eén van de hoofdredenen voor het succes van het soennitische IS was de marginalisering van de soennitische minderheid -die almachtig was onder Saddam Hoessein-, en het geweld van sjiitische milities (al dan niet pro Iran) tegen de soennitische minderheid. Door de val van Saddam Hoessein kwamen de sjiieten aan de macht in Irak, en werd de zogenaamde sjiitische banaan in het Midden Oosten gecreëerd (dat is een term van de Jordaanse koning Abdoellah II), zijnde een sjiitische zone gevormd door Iran, Irak, Syrië (met de Alawiet president Bashar al Assad) en Libanon, dat in een wurggreep wordt gehouden door Hezbollah.

Israël

Israël bevindt zich in een lastige situatie. Het steunde in 2003 met veel enthousiasme de Amerikaanse inval in Irak, omdat het toen Irak als de grootste vijand beschouwde, en niet Iran, zoals vandaag. Tijdens de eerste Golfoorlog (de oorlog tussen Irak en Iran in de jaren ’80), steunde Israël overigens ook Iran, tegen Irak. Door de val van Saddam Hoessein kwamen echter de sjiieten aan de macht in Irak, en kon Iran haar invloed in buurland Irak vergroten. Israël kwam dus van de regen in de drup, en probeert nu de wereld een nieuwe oorlog op te dringen in het fragiele Midden Oosten, maar deze keer dan tegen Iran. De tweede Golfoorlog, zoals u zich herinnert was de oorlog in de jaren 90, toen Irak Koeweit binnenviel.

Anno 2023 is Irak een land met een sjiitische premier, een Koerdische president, en een soennitische voorzitter van het parlement. De macht zit wel degelijk bij de premier, en niet bij de president. De Koerdische regio is grotendeels autonoom, en economisch gezien de meest dynamische regio van het land. De uitdagingen in het land zijn groot: werkloosheid, corruptie, onveiligheid, ernstige milieuproblemen. De instabiliteit wordt grotendeels veroorzaakt door de onenigheid binnen de sjiitische meerderheid tussen pro-Iraanse milities, en nationalistische milities, die de bemoeienissen van Iran beu zijn.

Christenen

Was er onder Saddam Hoessein nog een bloeiende christelijke minderheid in Irak, door de diverse oorlogen nadien, en de chaos na Hoessein, is het aantal christenen sterk gedaald. Door radicale moslims mogen de Amerikanen dan al omschreven worden als de nieuwe kruisvaarders, het zijn altijd de lokale christenen die de prijs betalen van de Amerikaanse interventies in het Midden Oosten, net zoals de christenen in de door Israël bezette Palestijnse gebieden de prijs betalen voor de blinde solidariteit van de Verenigde Staten met Israël. De christenen hebben vijf parlementsleden in het Iraakse parlement, ze hebben recent geprotesteerd tegen een nieuwe wet die de import en verkoop van alcohol in Irak verbiedt. De wet is illustratief voor een verdere nadruk op islam in het tweestromenland.

Voor de Iraakse regering is het constant schipperen tussen de druk van Iran, de Verenigde Staten en de soennitische landen in de regio. De invloed van de Verenigde Staten in Irak en het Midden Oosten is duidelijk verminderd, en dat komt onder meer door de beslissing van de recentste presidenten van de Verenigde Staten, die zich meer willen concentreren op wat ze nu als de grootste uitdagingen beschouwen, namelijk de groeiende macht van China, en de agressie van Rusland in Oekraïne. Irak heeft recent overigens aangekondigd handel te zullen drijven met China in de yuan, en dus niet in dollar. Het is tekenend voor de tanende macht van de Verenigde Staten.

Voor wie de afgelopen 20 jaar nog eens wil ‘herbeleven’, raden we het boek A stranger in Your Own City van journalist Ghaith Abdul-Ahad aan.

Tarek Heggy

Irak, 20 jaar na de Amerikaanse invasie