Toen Charles Dickens in 1859 de historische romanA Tale of Two Cities uitgaf, was de onderliggende lijn de oncontroleerbaarheid van massaverdwazing. Hans Biedermann formuleerde het thema iets genuanceerder: het water dat het revolutionaire Parijs met zijn bloedraad en langdurige opsluitingen scheidt van het Londen waar dokter Manette na achttien jaar Bastille opnieuw gelijkmoedigheid kan vinden is een krachtig symbool van onbewuste vernieling. ‘It is the fundamental symbol of all the energy of the unconscious – an energy that can be dangerous when it overflows is proper limits. De opstand van de horden leidt tot verblinding en vernietiging, en vooral tot een onoverbrugbare kloof tussen geweld en redelijkheid.

Dat is net wat sinds de volksraadpleging over de onafhankelijkheid Spanje tegenover Catalonië zet. Het geweld zit in Madrid, niet in Barcelona, al zijn de massa’s in de straat omgekeerd evenredig. Op de dag dat in Madrid het overtijdse en betwiste proces begon tegen negen Catalaanse leiders, betoogde in het Europees Parlement de fractieleidster van de GUE/NGL (radicaal links), Gaby Zimmer, dat die twee steden ook de twee Europa’s zijn: Spanje, dat vasthoudt aan een voorbijgestreefde grondwet die in de naweeën van dictator Franco’s dood (1975) in een volksraadpleging werd goedgekeurd. En de beoordeling van die grondwetsinterpretatie door andere lidstaten, met name Duitsland, Denemarken, België en Schotland (dat zijn eigen rechtspleging heeft).

Zwijgende EU

De lezing van de Spaanse grondwet verdeelt ook de zwijgendederde: de Europese instellingen. In het parlement snijdt de aanwezigheid van een grote Spaanse afvaardiging (54 leden) vooral de Europese Volkspartij in tweeën. De huiver voor de fantasierijke interpretatie door de hoogste rechtsorganen in Madrid – met name de beschuldiging van ‘rebellie’ en ‘opruiiing’ – is duidelijk merkbaar bij individuele parlementsleden. Maar officieel krijgt Madrid de volle steun van Commissie en Parlement. Doordat ze zwijgen dat ze zweten. Of toch niet. Bart Staes (Groen) herinnert zich nog levendig de faux pas van vicevoorzitter Frans Timmermans van de Commissie toen hij reageerde op het buitensporige geweld van de Guardia Civil tegen vreedzame betogers bij het referendum. ‘Hij nam niet eens de moeite om het geweld te betreuren. Ouderen die werden neergeslagen, vrouwen gemolesteerd. En wat zei hij ? ‘Proportioneel geweld is gerechtvaardigd’. Zwak, zeer zwak’.

Daar moet Kathleen van Brempt (S&D; sp.a) even bij slikken. ‘Ik heb de grootste waardering voor Timmermans, zoals hij ingrijpt tegen onwillige landen als Polen, Hongarije, zelfs tegen Roemenië waar zijn socialistische partijgenoten aan de macht zijn. En ja, hij is onze Spitzenkandidaatvoor de Europese verkiezingen. Ik vond dat geweld toen ook gruwelijk, maar intussen werpt Timmermans zich wel op als een groot verdediger van de Europese waarden’. ‘Maar waarom biedt Europa zijn diensten dan niet aan om te bemiddelen ? Er is nu een socialistische (minderheids)regering in Spanje’. ‘Eerste minister Pedro Sanchez doet pogingen om de impasse te doorbreken. Hij riskeert zijn vel, want zelfs binnen de PSOE, zeker in het zuiden, zijn er heel wat die centralistisch denken. Maar tot nader order behoud ik het geloof dat Europa een rechtsstaat is, en Spanje ook. Als blijkt dat het gerecht faalt, dan moet de Europese Unie ingrijpen. Maar ik wil niet dat ze zich als schoonmoeder moet gedragen en overal tussenbeide komt. De Commissie heeft op dit ogenblik geen poot om op te staan. Welke regelgeving, welk verdrag laat tussenkomst toe ? Polen of Hongarije, dat is andere koek, daar zijn inbreuken vastgesteld tegen het beruchte artikel 7, daar is een rechtsgrond om tot strafmaatregelen over te gaan’.

Bart Staes (Groen) gaat daarin mee. Hij verwerpt wel de kritiek dat alle fracties oorverdovend zwijgen. Integendeel, zegt hij, er is een Europees standpunt, dat mee is uitgewerkt door een vertegenwoordiger uit Spanje en een uit Catalonië. ‘Vergeet ook niet dat ook de EVA, de Europese Vrije Alliantie waar vroeger de Volksunie deel van uitmaakte, bij de Groenen zit. Met twee afgevaardigden van de Esquerra Republicana de Catalunya (ERC), republikeins links dus, heeft Groen al de dag na de volksraadpleging gekozen voor een onderhandelde oplossing. Dialoog voor alles. En diepe afkeuring van geweld. Wij waren bijzonder ontgoocheld dat de EU het niet eens aandurfde het politie-optreden te veroordelen’.

Iedereen fout

Beiden zijn het eens dat langs beide zijden fouten zijn gemaakt. ‘Ook de Catalanen hebben wat te veel stappen gezet buiten de wetgeving met de organisatie van een bindend referendum. Maar het kan niet dat je voor een politieke overtuiging de nor in gaat, en nog minder dat een voorhechtenis van ruim een jaar wettig zou zijn’, zegt Van Brempt. Esquerra-gekozene Josep-Maria Terricabras schudt monkelend het hoofd. ‘Dat was helemaal niet bindend, toen het werd opgezet. Tot 2005 bestond er inderdaad een wet die verbood om tot referenda op te roepen. Maar die bepaling is weggehaald, en terecht’. Hij komt op dreef. ‘Wat heeft de corrupte voormalige premier van de Partido Popular, Mariano Rajoy gedaan ? Hij heeft artikel 155 van de grondwet ingeroepen, en dat op zijn eigen manier uitgelegd. Er staat letterlijk dat bij een conflict de centrale regering de regionale overheid zal oproepen om in discussie te gaan. Rajoy begreep dat als ontbinding van het Catalaanse parlement en afzetting van de regionale regering. Dat is ombuiging van de grondwet. Er zijn andere mogelijkheden, gaande van toestemming om een referendum te houden tot bemiddeling. En de socialisten zijn in Rajoys wetsverkrachting meegegaan. Al of niet met geheime afspraken over de Tweede Kamer, die politici kan berechten’.

Voor Terricabras liggen de kaarten duidelijk. ‘Je interviewt mij op 12 februari, dat is hoogst symbolisch’. Het was op die dag inderdaad juist 46 jaar geleden – Franco was nog niet dood, en de Baskische ETA had net Luis Carrero Blanco vermoord (20 december 1973), eerste minister en oud-admiraal van de nationalistische legers, die de tweede man van het land was na de Caudillo – dat de nieuwe regeringsleider, de beruchte massamoordenaar tijdens de Witte Terreur Carlos Arias Navarro, de politieke beleidslijn omschreef als ‘de geest van 12 februari’. Wat die geest inhield was zijn onverbiddelijk gebruik van de doodstraf. In 1974 liet hij nog de Catalaanse anarchist Salvador Puig Antich aan de garotte wurgen. Terricabras gnuift. ‘We leven nog altijd in diezelfde gruwelijke geest. Er is na Franco parlementair wel wat veranderd, maar de autoritaire kern is gebleven. Het leger, de ordediensten, het gerecht zijn nooit meegegroeid in de democratie. Ze worden politiek benoemd en blijven van die politiek afhangen’. ‘Dat gebeurt in België toch ook nog?’, werpt Van Brempt op. Terricabras, onverstoorbaar: ‘Tot nu hebben PP en PSOE netjes altijd alle macht onder elkaar verdeeld’. De conservatief Esteban Gonzalez Pons (EVP) pruttelt tegen: ‘Wij erkennen het recht op vreedzaam protest. Maar wie een onwettig referendum organiseert, dat is duidelijk rebellie’. ‘Alsof de manier democratisch is waarop de EVP-Spitzenkandidaat Manfred Weber ageert om de Griekse regering van Alexis Tsipras te doen afzetten en te vervangen door de notoir corrupte Nea Demokratia (ND) die een grote schuld draagt in de aanslepende ekonomische krisis in haar land?’, bijt Zimmer de EVP toe.

We dwalen af. Terricabras haalt me weer bij de les: het proces. ‘Het was nogal een teleurstelling voor de geest van 12 februari! Toen Carles Puigdemont werd opgepakt aan de Deens-Duitse grens, ging er gejuich op bij de klassieke politieke partijen én in de media: “we hebben hem!” Tot de Duitsers deden waar ze uitmuntend in zijn: een wettekst lezen en toepassen. Ik ken ze, ik heb er jaren gewoond en er mijn doctoraat behaald’ (grijnst). ‘Toch moet het recht zijn loop krijgen’, vindt Ivo Belet (EVP). ‘De bemiddeling die premier Sanchez zocht is stukgelopen op onmogelijke eisen van de separatisten, vooral de eis van een tweede volksraadpleging. Kijk, de wet dient gerespecteerd. Maar de politieke verantwoordelijken kunnen maatregelen nemen om de de rust te herstellen. Bij een veroordeling hebben zijn bij voorbeeld het recht om gratie toe te kennen. En zo de voorwaarden voor vreedzaam overleg te scheppen’.

Nieuwe verkiezingen

Dat het proces op een heel ongelegen moment komt staat buiten kijf. Sanchez had alle steun nodig om zijn begrotingsontwerp door de Cortes te krijgen. Maar de twee onafhankelijkheidsgezinde Catalaanse partijen (PdeCat en ERC) zagen geen heil meer in de weifelende politiek van de socialisten en besloten hun steun in te houden, als er geen nieuw referendum werd toegezegd. Met zijn 85 zetels op 350 kon Sanchez’ minderheidsregering het tij niet meer keren. Hij verloor de stemming in het Congres met 191 tegen 158 stemmen. Binnen de week wordt allicht het parlement ontbonden. Er komen dan nieuwe, vervroegde parlementsverkiezingen. Die zullen, volgens persagentschap EFE, al op 14 april plaatsvinden, Palmzondag, wat de regering voorlopig niet bevestigt. ‘Ach’, zegt Terricabras, ‘De regering-Sanchez was toch nooit meer dan een schaduwregering. De echte macht ligt nog altijd bij het leger en de rechters. Franco leeft’.

Rechts dacht de wind in de zeilen te hebben, en keerde de voorbije weken het dreigend uiteenvallen van het land gericht tegen Sanchez zelf. Op 10 februari liepen de kopstukken van rechts broederlijk naast elkaar op de eerste rij van een antiregeringsbetogijng in Madrid. Partido Popular, Ciudadanos en Vox sloten een monsterverbond tegen de ‘toegeeflijkheid van de regering om de eenheid van het land uit te verkopen’. Maar of ze daarmee scoren ? De peilingen zijn niet eenduidig. Zeker is wel, na de opeenvolgende corruptieschandalen, dat de PP zwaar terugvalt tot amper een vijfde van de stemmen. De socialisten kruipen opnieuw wat omhoog, de PSOE staat genoteerd op 24%. De aanhang van de twee grote partijen is op tien jaar tijd zo goed als gehalveerd. Er komen dus wellicht meer verschuivingen binnen de ideologische strekkingen zelf. Na hun succes in Andaloesië hoopt het uiterst rechtse Vox op een groot aantal overlopers. Ciudadanos, de liberaal-conservatieven, staan genoteerd op 18%, radicaal links (Podemos) op een kleine 16%. Dat ruikt meer en meer naar Belgische toestanden, en dus een zwakke meerderheid en een even zwakke levensvatbaarheid van een nieuwe regering. De nationalistische ijver in Catalonië lijkt niet af te nemen, mede een gevolg van de diepe economische crisis en de hoge jeugdwerkloosheid elders in Spanje.

Terricabras haalt de schouders op. ‘In Catalonië moet de PP niks meer verwachten. Nu heeft de partij nog amper 4 zetels, de kans groeit dat ze gewoon uit het (regionale) parlement verdwijnen. En je hebt de steun in de sterkere regio’s nodig om een stabiele regering in Madrid te installeren. Catalonië is onmisbaar om daartoe te komen’. En wat met het groene voorstel om een bemiddelaar aan te stellen? ‘Wij vragen niet liever. Maar niet zoals Sanchez. Die praat alleen met zijn eigen vrienden. Wij willen een internationale bemiddelaar die én prestige moet hebben én diskreet werkt, liefst achter de schermen. Ik vrees alleen dat Madrid geen pottenkijkers duldt’.

Europese verkiezingen

Nog drie maanden en er zijn ook Europese verkiezingen. Terricabras komt niet terug. ‘Dat was nooit de bedoeling. Ik had nooit aan politiek gedaan. Ik heb op aandringen van twee leiders van ERC erin toegestemd om een mandaat van vijf jaar te aanvaarden. Maar niet meer. De een zit nu in de gevangenis, de secretaris-generaal van de partij leeft in ballingschap (in Zwitserland)’. Heeft hij nooit angst om zelf ingerekend en vervolg te worden? ‘Nu geniet ik nog onschendbaarheid. Ik sluit niet uit dat ze me daarna oppakken. Maar het is tijd voor de jongeren om de fakkel over te nemen. En ik heb genoeg andere interesses’.

‘Bemiddeling kan alleen als beide partijen het willen’, bevestigt Van Brempt. ‘De gewelddadige voorgeschiedenis sinds de Spaanse Burgeroorlog bemoeilijkt de hele zaak. Als Spanje dus subsidiariteit eist als land, maar dat niet toepast in eigen land, dan is er nog geen draagvlak voor een hervorming. Ik geloof overigens niet in de natiestaten. Ooit zal Europa een heel andere vorm kennen, met een tweekamerstelsel, het huidige parlement en een kamer van steden en regio’s. Ik geloof in de rol die huidige deelstaten kunnen spelen, Catalonië, Baskenland, Vlaanderen, Schotland. Maar het blijft vooralsnog toekomstmuziek’.

Terricabras

Europese Parlementsleden: zowel Madrid als Barcelona gaan in de fout