Al enige tijd is het onrustig bij verschillende Nederlandse politieke partijen. Ruzies hebben vaak meer te maken met botsende persoonlijkheden dan met ideologische geschillen.

Kerkscheuring

Zet twee Nederlanders bij elkaar en je hebt een kerk. Zet er nog een derde bij en je hebt een kerkscheuring. Zo ging het in het verleden, voordat de secularisatie toesloeg. De conflicten zijn daarmee echter niet verdwenen. Voor ‘kerke kan tegenwoordig ‘partij’ worden ingevuld.

Het succes van Forum voor Democratie bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 2019 leidde tot een scheiding van wegen tussen de voormannen Thierry Baudet en Henk Otten. Hier lijken zowel persoonlijke factoren als ideologische verschillen een rol te hebben gespeeld. Otten ging samen met een aantal bondgenoten verder onder de naam Groep Otten (GO). Hij lijkt vooral uit op het gestalte geven van een VVD 2.0. Een VVD zoals die bestond voor het leiderschap van mensen als Mark Rutte, die om maar te kunnen (blijven) regeren te veel water bij de rechts-liberale wijn hebben gedaan. Het huidige kabinet heeft geen meerderheid in de Eerste Kamer en daarom al een aantal keren zaken gedaan met GO, waar FvD kiest voor de oppositie.

Ruziënde vijftigplussers

Grote onenigheid ook binnen ouderenpartij 50+, waar voorzitter Dales aangifte deed tegen het Tweede Kamerlid Van Brenk. Nu is het al jaren onrustig binnen deze partij, maar in de afgelopen maanden bereikten de ruzies een hoogtepunt. Reden voor fractievoorzitter Henk Krol om uit de partij te stappen en een nieuwe te beginnen: de Partij voor de Toekomst. Dat deed hij samen met Femke Merel van Kooten, die eerder de Partij voor de Dieren had verlaten, een tijdje alleen was doorgegaan en zich vervolgens had aangesloten bij 50+. Dat laatste was dus van korte duur.

Van Brenk werd na het vertrek van Krol de nieuwe fractievoorzitter. Zij had het al aan de stok met voormalig VVD-politicus Dales over diens ambitie om bij de volgende verkiezingen voor 50+ in de Tweede Kamer te komen. Ook stoorde zij zich aan het grote aantal juridische procedures dat de voorzitter namens de partij voerde. Naar aanleiding van dit laatste beschuldigde Van Brenk het bestuur van het plunderen van de partijkas, waarop Dales haar betichtte van smaad en laster en aangifte deed. Nadat ze uiteindelijk haar excuses aanbood werd de aangifte tegen Van Brenk ingetrokken. Inmiddels is voorzitter Dales afgetreden en heeft de grote man achter de schermen, de 80-jarige Jan Nagel, zich gemeld als kandidaat-voorzitter.

Waar de partij eerder bezig was aan een forse opmars in de peilingen door de aanhoudende verwikkelingen rond de koopkracht van de pensioenen in Nederland, heeft ze inmiddels een duikvlucht genomen. Waar de partij ideologisch voor staat is onduidelijk. In het Europarlement maakt 50+ uit van de christendemocratische fractie.

Nieuwe koers?

In de Partij voor de Dieren rommelt het al een tijdje. Klachten over de dominantie van voormalig partijleidster Marianne Thieme hielden jarenlang aan. Nadat ze een tijd was teruggetreden, wegens ziekte en diverse internationale activiteiten, stapte zij in oktober 2019 definitief op en zegde ook haar Kamerlidmaatschap op. Een maand eerder had Kamerlid Van Kooten de fractie verlaten, omdat wat haar betreft de aandacht teveel op dieren was gericht. In de tussentijd werd ook voorzitter Wolswinkel geloosd. Hij was eerder door de leden gekozen tegen de zin van het partijbestuur en bepleitte openlijk een nieuwe koers. Hij werd in oktober 2019 geroyeerd omdat hij stelselmatig bestuursbesluiten naast zich neer zou leggen.

Ongewenste intimiteiten

Ook bij DENK ging men rollebollend over straat. De partij waarvan de aanhang vooral bestaat uit kiezers van Turkse en Marokkaanse afkomst. DENK ontstond toen de Tweede Kamerleden Kuzu en Öztürk eind 2014 de PvdA verlieten. Verwacht dat soort afscheidingen van allochtone politici ook in België mocht de PS ooit een realistischer koers gaan varen, bijvoorbeeld in het Brusselse gewest.

Aanvankelijk boegbeeld en fractievoorzitter Tunahan Kuzu moest in maart 2020 plaatsmaken vanwege aantijgingen door een voormalig medewerkster van ongewenste intimiteiten. Hij kondigde aan uit de politiek te stappen na de volgende verkiezingen. Fractielid Öztürk nam het voorzitterschap van de partij van hem over en het derde fractielid Azarkan werd fractievoorzitter. Kuzu stelde door Öztürk twee jaar lang te zijn gechanteerd met zijn buitenechtelijke escapades.

Verzorgingsstaatcliëntelisme

Op 6 mei 2020 maakte het inmiddels tot twee leden gereduceerde partijbestuur bekend dat Azarkan was geroyeerd. Zonder daarbij duidelijke redenen te noemen, wat duidde op een machtsstrijd. Azarkan weigerde op te stappen. Dit leidde tot een splitsing tussen aan de ene kant het tweehoofdige partijbestuur onder leiding van Öztürk en aan de andere kant de Kamerleden Kuzu en Azarkan en alle lokale fractievoorzitters. Op zijn beurt riep Azarkan partijvoorzitter en fractiegenoot Öztürk op om op te stappen. De ruzie werd ook via Twitter in het openbaar uitgevochten. Op 17 mei was iedereen weer dikke vrienden. Duizelt het u? Een tijdlijn vindt u hier.

DENK bedrijft politiek gezien een soort van verzorgingsstaatcliëntelisme, wat maakt dat het stemgedrag van de DENK-Kamerleden het meest overeenkomt met dat van GroenLinks. Ook vaart de partij een sterk op Turkije georiënteerde koers. Dit leidt herhaaldelijk tot botsingen met andere partijen, vooral met de PVV. In de korte tijd van haar bestaan was de partij al diverse keren in opspraak. Op 13 maart 2019 werd een motie van het CDA-Kamerlid Van der Molen, over het afwijzen van intimidatie van Kamerleden vanwege hun afkomst, door vrijwel de gehele Tweede Kamer ondertekend. Inclusief de voorzitter, hetgeen de afgelopen honderd jaar niet was voorgekomen. De motie was als signaal geadresseerd aan DENK, waarvan de drie Kamerleden als enigen de motie niet steunden. Aanleiding voor de motie vormden de vele persoonlijke aanvallen op sociale media op Kamerleden van Turkse komaf.

Gebrek aan checks and balances

Ruzies en afsplitsingen doen zich vaker voor binnen jonge partijen. De Groningse hoogleraar Voerman wijst er op dat grote gevestigde partijen vaker mechanismen hebben om conflicten op te lossen. Bij (relatief) jonge partijen ontbreekt het volgens hem nogal eens aan “checks and balances”, waardoor de partijleider meestal verschillende functies kan vervullen en een dominante rol kan spelen binnen de partij.

In Nederland bestaat geen kunstmatig hoge kiesdrempel, waardoor je met landelijk circa 70.000 stemmen verzekerd bent van een zetel in de Tweede Kamer. Een kiesdrempel is volgens Voerman niet nodig, aangezien verreweg de meeste afgesplitste partijen sneuvelen bij de eerstvolgende verkiezingen. Slechts vier afgesplitste partijen bleven overeind in de afgelopen zeventig jaar (waaronder DENK en de PVV). Zetels behoren toe aan Kamerleden en niet aan partijen in de Nederlandse politiek en dat vormt volgens hem een nuttig tegenwicht tegen de al te grote druk tot discipline in een fractie. Hij ziet afsplitsingen als een stukje zelfreinigend vermogen van de politiek.

Hoe het ook is, het levert naast bedenkelijke taferelen veel en soms vermakelijk theater op.

Thieme

Nederlandse partijen rollebollend over straat