Het door criminaliteit geteisterde treinstation Brussel-Zuid krijgt een ’taskforce’. Zelfs federaal premier Alexander De Croo (Open Vld) wil zich met het probleem bemoeien. Maar wie Brussel kent, weet dat de problemen onnoemelijk veel groter zijn dan het Zuidstation alleen. En al lang aanslepen. ‘Ik neem het beleid de laissez-faire-mentaliteit heel erg kwalijk.’

In de lente van vorig jaar trok Doorbraak Magazine met oorlogsfotograaf, drugsexpert en ex-Brusselaar Teun Voeten door Brussel. Toen al viel op dat het hele gebied tussen het Noord- en Zuidstation een pleisterplaats was geworden voor bedelaars, migranten en druggebruikers. Ondanks de heraanleg van de centrumlanen tot een van de grootste voetgangerszones van Europa.

Een jaar later is de situatie alleen maar erger geworden. Dat valt niet alleen ons op, maar ook een progressieve Brusselaar als Johan Leman. Hij viseert vooral het onvermogen van de Brusselse bestuursklasse om daar iets aan te doen. De toegenomen criminaliteit in het Zuidstation – meer dan 2.000 geregistreerde criminele feiten de drie laatste maanden van 2022, een record – is slechts het topje van de ijsberg.

WM

Rond Brussel-Noord is het al net zo erg.

Te ver laten komen

‘Ik zie al jaren druggebruik en drugstrafiek in Brussel toenemen’, zegt Leman, antropoloog, voormalig directeur van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding (CGKR) en voorzitter van het Molenbeekse wijkcentrum Foyer.

‘Vooral na de Coronaperiode is de situatie verergerd. Goedkope crack is er voor de armen. Cocaïne voor wie meer geld heeft. Het is geen verhaal meer van alleen het Noord- of Zuidstation. Overal in Brussel steken drugsproblemen de kop op. De Brusselse overheden hebben het gewoonweg veel te ver laten komen.’

Leman maakt zich kwaad. ‘Op alle vlakken heerst de laissez faire-mentaliteit in Brussel. Ik neem dat het beleid echt kwalijk. Je hoeft toch geen groot genie te zijn om te weten dat je tegen uit de hand gelopen druggebruik, geweld en verloedering moét optreden? Dat je niet mag laten betijen? Dat alle openbare plaatsen in Brussel veilig moéten zijn. Bijvoorbeeld door meer politie en degelijk opgeleide stadswachten in te zetten. Het is toch niet moeilijk om in alle grote stations politiekantoren te openen waar mensen altijd terecht kunnen als ze een probleem hebben?’

‘Hoe komt het dat in Brussel bouwpromotoren gronden braak mogen laten liggen? Gronden waar crackgebruikers hun roes kunnen uitslapen, met alle gevolgen van dien: vervuiling, overlast en een buurt die een slechte naam krijgt. Waarom treedt de Brusselse overheid daar niet tegen op? Bijvoorbeeld door die bouwpromotoren te verplichten minstens hun grond hermetisch af te sluiten? Nee, men laat liever betijen. Om vooral niemand kwaad te doen.’

Geen legalisering

‘Kijk, je moét dit probleem aanpakken’, zegt Leman. ‘Want het veroorzaakt conflict in de samenleving. Daarom moet men nu niet afkomen met de discussie over een legalisering van drugs. Als je die discussie voert, dan pas wanneer de meest prangende problemen met overlast en veiligheid opgelost zijn. Want de mensen pikken dit niet meer.’

Gaat Leman voorbij aan de angel in het verhaal van de verloedering, de olifant in de kamer: ongecontroleerde migratie? ‘Ik wil die discussie wel voeren. Maar ze is moeilijk. Neem nu de nieuwe eerste minister in Italië, Georgia Meloni. Ik stel vast dat Meloni waarschijnlijk de oprechte wil heeft om de migratie aan te pakken. Dat geloof ik echt. Maar er zijn nu dubbel zoveel migranten die naar Italië komen nu. Dat is de realiteit. Het is niet eenvoudig om migratie te stoppen. Ook bij ons niet. De oplossing zie ik niet onmiddellijk. Zeker niet door wat landen als Rusland en China momenteel in Afrika doen: het continent gebruiken om hun geopolitieke invloed te vergroten.’

Jonathan Holslag

Voor Leman is de Westerse samenleving mentaal erg arm geworden om vele problemen echt aan te pakken. Daarom ook het succes van drugs en de criminele economie. Het succes van balorigheid. Symptomatisch zijn incidenten zoals de rellen na de dood van de 17-jarige Naël in Parijs in juni – de Algerijns-Franse jongeman reed zonder rijbewijs als een dolleman door de straten en werd bij een politiecontrole doodgeschoten.

‘Tussen jonge mensen en de politie zitten we nu in een dynamiek die alleen nog over emoties gaat’, zegt Leman. ‘Beide partijen wantrouwen elkaar, en langs beide kanten kan je dat niet objectiveren. Er heerst bij sommige jongeren een zeer materialistische mentaliteit. Niet alleen bij jongeren, het gaat om een algemeen maatschappelijk probleem. Ik veralgemeen niet graag. Maar geld is toch voor iedereen ontzettend belangrijk geworden – op het irrationele af. Je mag nog de grootste idioot zijn die er rondloopt, maar als je geld hebt, dan tel je mee. Natuurlijk is dat aantrekkelijk voor jonge mensen. Daarom dat ik de boodschap van politologen als Jonathan Holslag wel apprecieer. Dat gaat opnieuw over jonge mensen waarden meegeven. En dat hebben we nodig. Hard nodig.’

CD

De hele zone tussen Zuid- en Noordstation gaat achteruit.

Bijproduct

Op dezelfde lijn zit Teun Voeten. Die woonde tot 2015 in Sint-Jans-Molenbeek, maar vertrok uit Brussel toen het hem duidelijk werd welke kant het opging. De Oorlogsfotograaf en antropoloog kent wat van de wereld. Voerde onderzoek naar de drugskartels in Mexico. Een visionair?

‘Wat in Brussel gebeurt is typisch voor het slotakkoord van onze beschaving’, zegt Voeten. ‘Ik neem dat de onderklasse veel minder kwalijk dan de elite. Want die laatste, die hoeft geen drugs te gebruiken om het goed te hebben. Crack is een korte roes, biedt armoezaaiers even een vlucht uit de wereld. Het is een bijproduct van cocaïne. Maar waar cocaïne wordt gesnoven, daar is veel geld en macht aanwezig. Daar zijn succesvolle mensen. Coke is dé drug van de elite.’

‘Ik noem dit daarom geen “crackcrisis”, zoals de problemen in Brussel nu door Vlaamse kranten worden omschreven. Alle drugs circuleren massaal. Brussel heeft gewoonweg meerdere crisissen: een bestuurscrisis, een migratiecrisis en een perfide gebrek aan verantwoordelijkheidszin. In Brussel culmineert het moderne Europese cynisme. De hoge klasse van eurocraten parasiteert op de betere wijken van de stad en kan het allemaal niet veel schelen. Met hun riante lonen zuigen zij het systeem langs boven uit, ondertussen het leven voor iedereen duurder makend. Aan de onderkant heb je de onderklasse die elke dag probeert te overleven. Zij nemen in aantal toe. De krimpende middenklasse zit daartussen gewrongen. En gebruikt van langsom meer en meer kalmerende of oppeppende middelen om de frustratie te vergeten.’

Ketje

Ook al kent hij de situatie door en door, Voeten maakt zich nog altijd kwaad. ‘Brussel is een schande. Het is de derde wereld geworden. Een stad die denkt relevant te zijn, maar niet meer is dan 19 nepotistische dorpjes. Waar met nieuwjaar auto’s in brand worden gestoken, en dat ook nog eens wordt toegelaten als een soort volksfeest. Brussel, waar men geen identiteit wil hebben, maar wel koketteert met het ketje-zijn, en men zichzelf altijd beter vindt. En o wee als je er iets van zegt tegen de Brusselaar, want dan heb je het niet begrepen. Dan valt men Antwerpen aan, waar ook een drugsoorlog heerst. Wel, dat klopt. Ik woon in Antwerpen, zelfs in een van de drugswijken bij uitstek: Deurne-Noord. Maar zelfs dat is nog honderd keer aangenamer dan Brussel.’

Voor Voeten is het verschil tussen beide steden, dat in Antwerpen burgemeester Bart De Wever (N-VA) wél optreedt. ‘Ook al weet De Wever dat het niet perfect zal zijn, hij doét iets. Hij gaat de strijd aan. Neemt het welzijn van zijn stad ter harte. Begrijpt de ontwrichtende werking van drugs. Maar in Brussel zijn we er net zoals in Amerika getuige van hoe een progressief beleid niet meer ingrijpt en de samenleving kapot maakt. Het leidt tot een dystopie. Met hulp van het harde neoliberalisme, al zullen de progressieven dat nooit toegeven. Zij begrijpen er in hun bubbel namelijk niets meer van.’

Havenots en havelittles

De nieuwe klassenstrijd speelt zich volgens Voeten niet meer af tussen de cartooneske dikke kapitalist en de hongerige proleet. ‘De nieuwe klassenstrijd speelt zich af tussen de havenots en de havelittles. Wie niets heeft, die leeft in Europa in een gratis-wereld waardoor het pure bestaan verzekerd is. Wie wel iets heeft, maar bijzonder weinig, de havelittles, die zijn bang om niets te hebben. Om havenots te worden. Dan is er nog een groeiend aantal jongeren dat geobsedeerd is door een materialistische blingblingcultuur. Alles draait er om status en geld. Zij leven in een wereld zonder veel verbeelding, zonder echte waarden.’

Voeten duidt de aanlokkelijkheid van criminaliteit antropologisch. ‘Omdat we in een platgereguleerde en overgeorganiseerde maatschappij leven, worden criminaliteit en drugs voor jongeren een rîte de passage. Anders gebeurt er maar weinig. Dat is aantrekkelijk voor de jeugd. Bij de onderklasse wordt de poel van slecht opgeleide en verstandelijk beperkte mensen ook groter. Ook de vele illegale asielzoekers dragen daartoe bij. Dat is ideaal materiaal voor de criminele economie. Mensen met een laag IQ en niet al te veel moreel besef.’

CD

Overal stinkt het naar urine en afval.

Europalia

Maar zien we het niet te zwart? Zijn we aan het overdrijven, ons mee aan het laten slepen door ons betoog? Toch niet. Dat leren een paar avonden rondwandelen in de buurt van het Zuidstation ons.

Wie in Brussel-Noord uitstapt, weet het al: neem niet de uitgang aan de Aarschotstraat. Al jarenlang kamperen daar asielzoekers, drugsdealers en allerhande vreemde figuren op straat. Dealen en druggebruik gebeurt er openlijk. Diefstal en geweld zijn er schering en inslag. De geur van uitwerpselen, afval en urine is alomtegenwoordig. De situatie wordt niet aangepakt. Hier stierf dit jaar nog de Brusselse agent Thomas Montjoie toen een moslimextremist hem zonder aanleiding neerstak.

Ook het Zuidstation is al jarenlang een ramp. De renovatie gaat tergend traag. En het geld is op. Je ziet er de laatste dagen weer politien dat wel. Wanneer het er rustiger is, doen ratten zich er tegoed aan het eten dat clochards, toeristen en forensen hebben achtergelaten.

O, en er staat een kunstwerk. Reizigers die aankomen krijgen te lezen: Migrating together. Het kwam er op bestelling van het kunstenfestival Europalia.

Thomas Montjoie

‘De teloorgang van Brussel-Zuid tot -Noord is het toppunt van Europees cynisme’