Aimen Dean is een voormalig lid van Al Qaeda. Nadat hij de beweging wou verlaten, omwille van de bomaanslagen op Amerikaanse ambassades in Oost Afrika in 1998, werd hij gerekruteerd door MI6. Hij fungeerde gedurende acht jaar als spion binnen de jihadistische beweging tot hij werd ontbloot door onzorgvuldige communicatie van de CIA. Sindsdien is hij actief als veiligheidsconsulent en publiek spreker. Hij is, samen met zijn vriend en Midden-Oosten-kenner Thomas Small, de gastheer van de podcast Conflicted, die de conflicten in het Midden-Oosten behandeld.

Conflicted wijdde recent een speciale aflevering aan de situatie in Afghanistan. Small en Dean laten hun licht schijnen over de complexe situatie in dit land en geven een overzicht van wat ons tot de huidige stand van zaken heeft gebracht. De inzichten van Dean, die zelf gedurende jaren als jihadist en lid van Al Qaeda door het land trok, geven een aparte inkijk in de bevreemdende wereld van stammen, jihadisten en hun belang voor het geopolitieke spel. Met zijn toestemming brengen we een samenvatting van zijn kijk op Afghanistan en waarom het voor het Westen zo fout loopt in de regio.

Ontstaan Taliban

‘Na de terugtrekking van de Russen en het einde van het mislukte communistische experiment in 1989, brak een burgeroorlog uit in Afghanistan. De moedjahedien, die voorheen de Russen bevochten, gingen nu elkaar te lijf, samen met lokale krijgsheren. Vele strijders keerden zich af van dit conflict en besloten zich te wijden aan religieuze studies over de grens in Pakistaanse madrassa’s die behoren tot de Deobandi-beweging. Die beweging baseert zich op de Soennitische Hanafi-school. Deze studenten – taliban genaamd in het Pasjtoe – zijn de basis van de huidige Taliban.’

‘Je hoort steeds dat Pakistan achter de oprichting van de Taliban zit, maar de groepering is organisch gegroeid. Ik hoorde destijds verschillende versies over het ontstaansverhaal van de Taliban. Ik geef de variant die ik het meest hoorde vertellen door verschillende leiders. In het jaar 1994 studeerde Mullah Mohammed Omar in een madrassa in Peshawar. Hij was een oud-strijder uit de oorlog tegen de Sovjets. Op een bepaald moment krijgt hij een brief van zijn oom uit de provincie Uruzgan. Zijn dochter was ontvoerd door een plaatselijke krijgsheer. De brief was een bede om hulp.’

Enige ordehandhavers

‘Mullah Omar sprak met zijn medestudenten en ze besloten met negen op te trekken om het nichtje te bevrijden. Ze leenden wapens bij een plaatselijke wapenhandelaar in Kandahar, die het best amusant vond dat een groep religieuze studenten wapens wou kopen. Aangekomen in het dorp van de oom, verzamelden ze 50 man en overvielen ze het kamp van de krijgsheer. Ze namen hem en zijn kompanen gevangen, bevrijdden de meisjes en namen de buit in beslag. Ze onthoofden en kruisigden de krijgsheer en zijn bende, waarna ze de omliggende dorpen opriepen om hun geroofde bezittingen terug te nemen.’

‘Hun eerlijkheid, bereidheid om de sharia te implementeren en wraak te nemen op de bandieten maakte indruk op de inwoners. Zij besloten hen te vragen niet terug te keren naar de madrassa, maar bij hen te blijven als rechters en behoeders. Al snel kwamen andere stammen hun hulp vragen tegen andere roversbendes. Zo ging de bal aan het rollen. Binnen zes maand stonden vier provincies — Kandahar, Helmand, Ghazni en Uruzgan — onder hun controle, omdat de stammen besloten dat deze studenten – taliban – hun beste garantie op wet en orde waren. Zo groot was de nood bij de bevolking.

Enter Pakistan

‘De eerste zes maanden groeide de taliban dus organisch, maar al snel merkte Pakistan de verandering. Het eerste wat opviel was het terugvallen van de drugstrafiek. In Pakistan heerste toen een ware drugsepidemie. De toevoer van gesmokkelde wapens viel eveneens terug. Daarbovenop merkten ze dat Afghaanse vluchtelingen, die een zware last betekenden voor het ontvangende land, terugkeerden naar hun provincies. Ook de reguliere handel kwam terug op gang. Welke krachten maakten deze veranderingen, die beide landen ten goede kwamen, zo plots mogelijk? Wie bleek eindelijk die grensregio onder controle te krijgen?’

‘De Pakistaanse inlichtingendienst ISI maakte een rapport op en trok hiermee naar Benazir Bhutto, de zittende Pakistaanse premier. Zij was als sjia-moslim en wereldse liberaal zeker geen grote vriendin van de Deobandi en soennitische extremisten, maar ze had een land te regeren. Zij concludeerde dat wanneer deze taliban in staat waren om de drugs- en wapenhandel terug te dringen, de vluchtelingen lieten terugkeren en de handel stimuleerden, zij best met hen kon samenwerken. Na zes maanden organische groei in de zuid-oostelijke provincies, kregen de Taliban plots bezoek van de Pakistaanse inlichtingendienst die hen vroegen om samen te werken. De Taliban waren initieel wantrouwig en vroegen zich af vanwaar die plotse bereidwilligheid kwam. Dat was dus omwille van de bovengenoemde redenen.’

Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE)

‘Saudi-Arabië en de VAE merkten ogenblikkelijk dat de drugstrafiek vanuit Afghanistan, die ook bij hen voor een ware plaag zorgde, afnam. Na wat lobbywerk van Pakistan schaarden ook zij zich achter de Taliban. Samen hebben die landen bij de VN gelobbyd om een programma op te starten en te sponseren voor de reductie van de opiumteelt en -handel. De Taliban ging hiermee akkoord. Dit vijfjarige programma culmineerde in april 2001 in de bijna totale uitroeiing van de drugtrafiek.’

‘Zo komt het dat de Taliban hun intrede konden doen op het internationale toneel. Zij speelden een belangrijke rol in het brengen van orde en veiligheid in de regio. Landen als Pakistan, Saudi-Arabië, de VAE, maar ook nog anderen die gebukt gingen onder een heroïneplaag, profiteerden hiervan. Daarom werd besloten met hen samen te werken, ondanks het feit dat het soennitische extremisten zijn, ondanks hun harde toepassing van de sharia, ondanks hun middeleeuwse kijk op de maatschappij. Voor Pakistan kwam daar nog het bijkomende voordeel bovenop dat de Taliban, die geen vrienden zijn van India, de Indiase invloed in Afghanistan terugdrongen.’

Al Qaeda in Afghanistan zorgde voor internationale wrevel

‘Na een tijdje nam de steun voor de Taliban af bij de Afghaanse bevolking, net door hun rigide toepassing van hun vorm van sharia. Buiten de eerder genoemde landen, bleef de internationale erkenning van de Taliban uit. De VS nam aanstoot aan de jihadistische kampen die zij tolereerden op Afghaans grondgebied. Vooral de aanwezigheid van Al Qaeda was hen een doorn in het oog. Gedurende jaren werd er een spel gespeeld. De Amerikanen wilden de Taliban erkennen, indien ze eerst de jihadisten buiten zetten. De Taliban redeneerden omgekeerd: zij wilden de jihadisten pas verwijderen na internationale erkenning.’

‘De Arabische jihadisten waren voor de Taliban geëerde gasten. Hoe dat komt, heb ik zelf aan den lijve ondervonden. Ik was in 1996 als Al Qaedastrijder gelegerd aan de dam van Jalalabad, toen onze leider plots in paniek het kamp binnenliep met de boodschap dat de Taliban Jalalabad hadden ingenomen en binnen twintig minuten bij ons zouden staan.’

‘Wij waren stomverbaasd, want we hadden niets gemerkt van oorlogsgewoel. Geen raketinslagen, niets. Wij vernielden ons kamp en het materiaal dat we moesten achterlaten en vluchtten naar Surobi bij Kabul, want we waren overtuigd dat de Taliban ons zouden overleveren aan de Pakistani’s, de Saudi’s en zo aan de Amerikanen. Daar zouden we stand houden en vechten.’

Godsvrees

‘De eerste verdedigingslinies sloegen onverklaarbaar zonder slag of stoot op de vlucht. En toen zagen we de Taliban, een zicht dat ik nooit zal vergeten. In de eerste linie liepen jonge ongewapende studenten, in het wit gekleed, met een witte hoofdband en grote exemplaren van de Koran tegen de borst gedrukt. Achter hen volgden gewapende strijders met groene en zwarte hoofdbanden. Ondertussen weerklonk het melodieus scanderen van de takbir, ‘Allahu Akbar’, begeleid door trommels. Een overweldigend beeld, recht uit de middeleeuwen. Zo trokken de oude moslimlegers ten strijde.’

‘De boodschap was duidelijk: ‘Onderwerp je aan de Koran, anders rekenen de kerels achter ons wel met je af.’ Wij keken elkaar aan en konden hier niet op schieten. Sommigen begonnen spontaan de takbir mee te scanderen. Eindelijk begrepen we waarom iedereen wegliep: het was zuivere godsvrees. De Taliban hebben simpelweg Afghanistan veroverd met de vrees voor God!’

‘We trokken ons uiteindelijk terug in Bala Hissar, het fort van Kabul. De taliban stuurde ons een jonge boodschapper, die ons vroeg wat we in godsnaam van plan waren en waarom we zo nerveus waren. We vertelden hem dat we dachten dat ze ons aan de Amerikanen zouden overleveren. Hij gaf ons zijn woord dat we niets te vrezen hadden.’

Erewoord

‘Toen we onze wapens wilden inleveren, beleefde ik een van de meest emotionele momenten uit mijn leven. De Taliban duwden de wapens terug met de boodschap dat wij ons niet moesten overgeven, dat we hun broeders en geëerde gasten waren. We mochten teruggaan naar ons oorspronkelijk kamp in Jalalabad om onze bezittingen op te halen. Ik heb toen de enorme grootmoedigheid van de Pashtun leren kennen. Wij hadden hun vredesvoorstel aanvaard, de oorlog was voorbij en daarmee was de kous af. Maar er zijn uitzonderingen op die grootmoedigheid. De toenmalige president en zijn broer werden na een kort proces opgehangen. Zij kregen de schuld van alle onheil dat Afghanistan had getroffen.’

‘Dat gegeven woord, waarmee ze ons als broeders verwelkomden, is de basis waarom de Taliban zo weigerachtig waren de Arabieren in de jihadistenkampen te verdrijven. In hun eeuwenoude erecode is dit gegeven woord onschendbaar. Binnen de Taliban was er ook tweestrijd. Sommigen wilden de kampen opdoeken en de Arabieren ongewapend onderdak verlenen zonder hen uit te leveren, de anderen wensten de internationale jihad te ondersteunen. Daarmee hebben ze zich in een moeilijke positie gemanoeuvreerd en het onbegrip van de Amerikanen op de hals gehaald.’

Taliban groeide buiten de steden

‘Door het heen en weer gebikkel over de kampen van de buitenlandse strijders, waarbij de Amerikanen, noch de Taliban wilden toegeven, kon Al Qaeda rustig groeien. Zo krijgen we in 1998 de aanslagen op de Amerikaanse ambassades in Nairobi en Dar-Es-Salaam, de aanval in 2000 op de USS Cole en uiteindelijk de climax op 9/11. In 2001 vallen de Amerikanen Afghanistan binnen, verdrijven de Taliban en maken zo een einde aan de internationale jihadistische droom die in Afghanistan was ontstaan. Onder VN-mandaat vangt een project aan om een nieuwe natie op te bouwen. Dit project is nu abrupt beëindigd. Door de terugtrekking van de Amerikanen hebben de Taliban, die nooit verdreven werden van het platteland en uit het gebergte, zonder slag of stoot het hele land terug ingenomen. Op negen dagen…’

‘De Taliban zijn terug van nooit weggeweest. Ze hebben zich tijdens de laatste twintig jaar als een schaduwregering teruggetrokken op het platteland en in het gebergte. Daar konden zij verder blijven bestaan, mede dankzij het innen van de zakat, de islamitische vermogensbelasting zoals voorgeschreven door de sharia. De Taliban beschikte heel de tijd over de lijsten van grondbezitters en gefortuneerden.’

‘Door de welig tierende corruptie binnen het nieuwe staatsapparaat waren de burgers ook eerder geneigd hun belasting te betalen aan de Taliban die voor herverdeling zouden zorgen. Afghaanse burgers hadden geen vertrouwen in het door corruptie geplaagde rechtstelsel van de nieuwe republiek. Zij wendden zich voor gerechtigheid tot de shariarechtbanken van de Taliban.’

Westerse fouten ondermijnden natievorming

‘Het Westen heeft vier fundamentele fouten gemaakt waardoor het hele natievormende experiment is mislukt. De eerste is het niet correct implementeren van de sharia. Het is een fout te denken dat de sharia door de Taliban werd opgedrongen. De overgrote meerderheid van de Afghanen wil de sharia als basis voor hun rechtssysteem. Uit alle bevragingen blijkt dat meer dan 80% van de bevolking voor de sharia is, met uitschieters boven de 95%. (Pew Research 2013: 99%, WM).’

‘Traditioneel willen de Afghanen dat de islamitische wetgeving de basis vormt van hun maatschappelijk bestel. Dat gaat dan niet enkel over strafrecht, met het afhakken van hoofden en handen. Dat behelst ook familie- en erfrecht. Sharia regelt huwelijken, scheidingen, allerlei soorten transacties.’

‘De tweede fout is dat er nooit werk werd gemaakt van het innen van de zakat door een specifiek orgaan binnen de overheid. Dat maakt ook deel uit van de sharia. Om vrede en stabiliteit te krijgen in Afghanistan is de sharia een onmisbaar element. Voor die eerste twee fouten waarschuwde ik de Britse geheime diensten al in een lezing op 27 november 2006. Met die waarschuwing hebben ze niets gedaan.’

‘Een derde fout is dat ze nooit hebben ingestemd om terug een koning aan te stellen. Nochtans was de bevolking daar voor te vinden. Vooral de Amerikanen hebben daar nooit van willen weten. Diezelfde Amerikanen zijn ook verantwoordelijk voor de vierde fout: de inval in Irak. Daardoor werd de aandacht afgeleid en zijn er ook geldstromen ontstaan naar de tegenstanders van het door de VN gesteunde regime. Al Zarqawi stuurde tientallen miljoenen naar Afghanistan om daar de strijd gaande te houden.’

Totaal onbegrip

‘De laatste fout is het tolereren van de verregaande corruptie in het nieuwe bestel. Ik haalde al aan dat de bevolking geen vertrouwen had in de seculiere rechtbanken omdat de rechters corrupt waren. Maar de corruptie gaat veel verder. Zo beweerde president Biden dat het Afghaanse leger over 300 000 manschappen beschikte. Dat leger telde slechts 80 000 man. De overige 220 000 ware spooksoldaten, namen op lijsten waarvoor plaatselijke commandanten de soldij opstreken. Het Westen heeft decennia lang gewaakt over het rottend corpus van een natie die nooit heeft bestaan.’

‘Uiteindelijk is het totaal onbegrip voor de Afghaanse ziel die het Westen heeft doen falen. Een Talibanleider vertelde me ooit wat voor een Afghaan de definitie was van overwinning: jouw geduld moet groter zijn dan dat van de tegenstander. Na twintig jaar is het geduld van de VS op. De Afghanen zijn een geduldig volk…‘

Thomas Small

Aimen Dean, ex-Al-Qaeda, ex-MI6: ‘Afghanen zijn een geduldig volk’