Afgelopen zondag zouden we wel eens het begin van het einde van het tijdperk-Merkel kunnen hebben meegemaakt. Haar partij (CDU) én haar nationale coalitiegenoot SPD verloren samen een vijfde van hun kiezers.

SPD-voorzitter Andrea Nahles verklaarde diezelfde avond nog dat de GroKo (‘grote coalitie’, benaming voor samengaan van de twee grote partijen CDU en SPD) zich dringend over haar koers moet buigen. Geen gevechtjes en schijngevechten meer. Duitse zakelijkheid. Punt.

Duitsers zijn GroKo beu

De topkandidaat in Hessen voor haar partij, Thorsten Schäfer-Gümbel, gaf de schuld voor het barslechte resultaat onomwonden aan de toestand van de huidige Bondsregering.

Helemaal ernaast zit hij vermoedelijk niet. Ook tijdens de regionale verkiezingen in Beieren twee weken voordien, moesten de christendemocraten (hier de CSU) en de SPD een pak slaag incasseren. Toen gaf de Duitse minister van binnenlandse zaken en chef van de Beierse CSU, Horst Seehofer, zijn functie op als partijvoorzitter. Maar blijkbaar is de kiezer niet hem maar de christendemocraten tout court beu.

Reporters / DPA

Andrea Nahles (SPD)

De Duitsers zijn deze coalitie, deze twee historische partijen duidelijk moe. Volgens een peiling halen ze samen nog maar amper 40%. Dat is een slag in het gezicht. Dé twee volkspartijen van Duitsland hebben het land zolang ik leef geregeerd. Dan eens overhellend naar rechts (CDU met de kleine FDP), dan weer naar links (SPD met de kleine groenen) of samen. Toen ik in Duitsland woonde, (jaren ’80 en ’90) haalden beide partijen makkelijk 75 a 80%. Die tijd is voorgoed voorbij.

Terugkeer naar Sachlichkeit

Let wel, SPD-voorzitter Andrea Nahles geeft de coalitie niet op, maar wil dus een terugkeer naar de Sachlichkeit, de rustige vastheid zeg maar. Haar partij trad in de GroKo ferm tegen haar goesting en nadat coalitiegesprekken tussen CDU, Grüne en liberale FDP op niets uitdraaiden. Het Duitse plichtsgevoel overwon en de Duitse politiek wilde kost wat kost nieuwe verkiezingen of een minderheidskabinet vermijden. Zeer tot ongenoegen van de linkse achterban van de SPD, die met lede ogen aankeek hoe die GroKo hun partij op sleeptouw nam in nederlaag na nederlaag.

Maar waren die nederlagen tot nog toe vooral een probleem van de SPD, in perceptie althans, niet in cijfers, kwam deze nu ook op het bord van Angela’s partij terecht. Resultaat: Angela Merkel geeft het voorzitterschap van haar partij op en blijft gewoon kanselier.

Reporters / DPA

Friedrich Merz, Merkels opvolger?

Kantelpunt voor CDU

In Duitsland zijn beide functies nauw verweven met elkaar en is het doorknippen van die band niet niets. En toch. De voorzitter van de liberale FDP, Christian Lindner, reageerde quasi meteen laconiek en zei ‘Frau Merkel gibt das falsche Ambt ab’. Toch spreekt de Duitse pers van een Zäsur, een kantelpunt voor de CDU. Merkel had de partij 2 decennia lang stevig in haar greep en bepaalde de koers. Nu komt er dus een nieuwe kapitein. Een van de namen die genoemd wordt om Angela Merkel op te volgen is die van Friedrich Merz, een politicus die rechts van Merkel staat en volgens kenners de conservatief-nationalistische AfD op een veilige afstand kan houden. In december weten we meer.

Einde van het tweepartijen-tijdperk

Nu al is het zo klaar als een klontje dat de Duitse kiezer zijn oude kleren is ontgroeid. Er wordt nu zonder blikken of blozen gestemd voor Groenen, liberalen, communisten en autoritair rechts. Ook in Hessen gisteren. Niet alleen de AfD en de Grüne wonnen gisteren flink wat stemmen, ook de liberale FDP en de radicaal-socialisten van Die Linke. Twee weken geleden deed zich hetzelfde voor in Beieren waar de FWG (‘het vrije kiezersgenootschap’, verbond van doorgaans rechtse partijen) flink aan aanhang won en genoemd wordt als coalitiepartner van de CSU in de nieuwe Beierse deelstaatregering.

De Duitsers zijn dus, zij het met enige vertraging, de oude politieke machtsverhoudingen ontgroeid. De Groenen zijn even groot als de sociaaldemocraten. De AfD en de FDP knabbelen aan de CDU en Die Linke is, vooral in Oost-Duitsland, een geduchte concurrent voor de SPD. Nu al worden nog maar 5 van de 16 deelstaten geregeerd door een coalitie van SPD en CDU. In minstens evenveel deelstaten hebben bijvoorbeeld de Groenen een vinger in de pap.

Zeer benieuwd wat dit allemaal zal geven voor de Europese verkiezingen straks, maar misschien nog meer voor de deelstaatverkiezingen in september en oktober volgend jaar in de oostelijke deelstaten Brandenburg, Saksen en Thüringen. Eén zaak is zonneklaar: de Duitsers zijn de coalitie tussen SPD en CDU moe, die is versleten tot op het bot. En vanaf 2019 is het tijdperk-Merkel deels voorbij en zal ze voortaan als kanselier rekening moeten houden met de koers die de nieuwe partijvoorzitter uitstippelt. Doet ze dat niet, is de GroKo een lachertje en stevent het koersloos schip af op nog meer averij. Een nieuw hoofdstuk is geschreven.

Thorsten Schäfer-Gümbel

‘Das Mädchen’ lijkt signaal begrepen te hebben