De verkiezing van Robert Sesselmann, de kandidaat van Alternative für Deutschland (AfD), tot ‘Landrat’, een soort districtsbestuurder, in het kleine Sonneberg (Thüringen) afgelopen zondag, zet Duitsland op zijn kop. De gevestigde partijen maken zich grote zorgen over deze ‘dambreuk’ en geven elkaar de schuld voor de groeiende populariteit van de AfD onder de Duitse burgers. In recente opiniepeilingen haalt de rechts-nationalistische, in sommige delen als extreemrechts verklaarde partij 19%, één derde meer van wat ze bij de Bondsdagverkiezingen van september 2021 op haar rekening kon schrijven.

Het lijdt geen twijfel dat de kiezers in Sonneberg de staf hebben gebroken over de nationale politiek, over het beleid van de ‘Ampel’, de verkeerslichtcoalitie van sociaaldemocraten (SPD), liberalen (FDP) en Bündnis90/Die Grünen inzake klimaat, energie, migratie en binnenlandse veiligheid. Over hoe daarop te reageren verschillen de traditionele partijen van mening. ‘Weiter so’, luidt het onuitgesproken devies van de ‘Ampel’; de AfD zelfs verbieden, mocht het afhangen van Nancy Faeser (SPD), de federale minister van Binnenlandse Zaken. De christendemocratische oppositie (het kartel van CDU en Beierse CSU) denkt er anders over.

Polarisering

CDU-voorzitter Friedrich Merz had de laatste tijd rondgebazuind de AfD te willen ‘halbieren’ (‘tot de helft reduceren’). Die ambitie komt in het licht van de recente ontwikkelingen niet bepaald realistisch over. En dus verandert Merz het geweer van schouder en vuurt hij de volle lading af op de Groenen. Maandag vertoefde hij in Rostock (Mecklenburg-Vorpommern) op een vergadering van de fractievoorzitters van CDU en CSU in de Bondsdag en de deelstaatparlementen. De Groenen, aldus Merz, hebben met hun energie- en klimaatbeleid bijgedragen tot de polarisering onder de bevolking. Robert Habeck (Grüne), de federale minister van Economie en Klimaat, heeft voor heel wat onrust en woede gezorgd met zijn Heizungsgesetz – een wetsontwerp dat in de vervanging van verwarming op gas en stookolie door hernieuwbare bronnen, bv. met de warmtepomp, voorziet.

Ook toenemende migratie, het doorduwen van gendertaal en allerlei klimaatgerichte verbodsmaatregelen zouden heel wat burgers tegen de regering in het harnas jagen en de AfD de wind in de zeilen bezorgen. De Groenen spreiden een ‘Volkserziehungsattitüde’ tentoon, een attitude van ‘het volk te willen opvoeden’ en ook in hun buitenlandpolitiek treden ze moraliserend en met het vingertje wijzend op. Om de groei van de AfD af te remmen zou de CDU zich volgens Merz moeten ontpoppen tot het ware alternatief voor het beleid van de ‘Ampel’. De CDU moet dan ook de indruk tegenwerken, als zou ze ‘naar links lonken’ en na de volgende Bondsdagverkiezingen (in september 2025) een coalitie met de Grüne willen vormen. Vanaf nu zijn de Groenen voor Merz de ‘Hauptgegner’, de belangrijkste tegenstander.

Urbane bril

Het probleem is wel dat als de ‘Union’, het kartel van CDU/CSU, in 2025 niet in zee wil gaan met de SPD – een op zich al ongeliefde Grote Coalitie – dat ze dan haast niet buiten de Groenen kan. De FDP flirt immers vaak met de kiesdrempel van vijf procent en AfD en Die Linke komen als de uitersten van het partijenspectrum sowieso niet in aanmerking als coalitiepartner. Bovendien regeert de CDU nu al in zes deelstaten met de Groenen, namelijk in Noordrijn-Westfalen (NRW), Hessen, Baden-Württemberg, Sleeswijk-Holstein, Saksen en Brandenburg.

Merz moest zelf toegeven dat Daniel Günther (CDU), de minister-president van Sleeswijk-Holstein, goed samenwerkt met de Groenen, maar op deelstaatniveau zouden nu eenmaal andere thema’s spelen. Op het federale niveau zouden ze echter grote delen van de bevolking ‘boos maken’. Die kritische koers van Merz tegenover Grüne kunnen de CDU-politici in de Oost-Duitse deelstaten Brandenburg en Saksen wel zonder veel voorbehoud pruimen. Jan Redmann, de CDU-fractievoorzitter van het landelijke Brandenburg, zei letterlijk: ‘De Groenen hebben geen gevoel voor wat er leeft op het platteland, ze bekijken alles door de urbane bril.’

Hefbomen

Is er toch geen voorzichtigheid geboden? Nu al gooien linkse krachten Merz en CSU-voorzitter Markus Söder op een hoopje met de AfD. Allemaal zogezegd even ‘rechts’ (en in Duitsland is het begrip ‘rechts’ verwaterd tot synoniem met extreemrechts). Partijgenoot Günther waarschuwt Merz voor ‘populistisch erop los slaan’, want ‘die Leute gehen nahtlos zur AfD’ (‘de mensen stappen naadloos over naar de AfD’). Ook de politicoloog Timo Lochocki wijst op het risico dat de CDU loopt door te hard van leer te trekken tegen de Groenen: ‘Het probleem is dat zij (de CDU -red.) thema’s groot maakt, waarin ze de regeringslijnen niet kan beïnvloeden, omdat het haar aan de machtspolitieke hefbomen ontbreekt.’

Met andere woorden: als de CDU zich aansluit bij de ‘Kulturkampf’ van de AfD tegen het migratiebeleid en de genderpolitiek van de Groenen, zonder dat ze daarin kan leveren, bestaat de kans dat de burgers toch kiezen voor het ‘origineel’, namelijk de AfD. En intussen zou de CDU haar relaties verzuurd hebben met de Groenen, die voor haar in 2025 de belangrijkste ‘Machtoption’ (‘wissel op de macht’) vormen. Merz begeeft zich dus tactisch gezien op glad ijs. Toch wil hij zich niet de strategische vrijheid laten nemen om zogezegd uit vrees vergeleken te worden met de AfD ‘gevoelige thema’s’ niet aan te spreken.

Identiteit

Binnen de CDU zijn er heel wat mandatarissen die de nieuwe koers van hun voorzitter toejuichen. Ze vinden dat de partij onder gewezen bondskanselier Angela Merkel al genoeg van haar oorspronkelijke identiteit heeft verloren. Wanneer de partij stopt met een politiek van ‘merkeln’, een op Merkel geïnspireerd werkwoord, zou ze weer beter aanslaan bij de burgers. Nu is het nog de vraag hoe zich dit alles zal vertalen in het nieuwe Grundsatzprogramm (‘basisprogramma dat de waarden en doelstellingen omvat’) waaraan de partij werkt.

En zal Merz zich als kandidaat-kanselier kunnen doorzetten tegen zijn partijgenoot Hendrik Wüst, de minister-president van NRW? Laatstgenoemde houdt er een goede relatie op na met zijn groene coalitiepartner en wil zich ‘breder’ opstellen. De schaduw van Merkel is binnen de partij nog niet volledig vervaagd.

Timo Lochocki

Na het succes van AfD: de Groenen hoofdvijand voor CDU-kopman Friedrich Merz