Rudy Vranckx maakte met Breaking Europe een reportagereeks in de aanloop naar de jongste Europese verkiezingen. Uittredend Vlaams volksvertegenwoordiger Tine Soens (sp.a) beweerde in het afsluitend debat dat Nigel Farage het Brexit-referendum gemanipuleerd had. Immers, hij beloofde in de campagne 350 miljoen pond per week die nu naar de EU gaat in betere gezondheidszorg (NHS) voor de Britten te steken. Maar amper waren de stemmen geteld, of Farage zei dat die belofte een vergissing was. De overige deelnemers aan het debat knikten unisono alsof de evidentie van een ronde aardbol zonet bevestigd werd.

Enig probleem hiermee: deze belofte was helemaal niet afkomstig van de Leave.eu-campagne van Farage, maar was wel een centrale boodschap in de Vote Leave-campagne waaraan onder andere Boris Johnson meewerkte. Farage had daar dus helemaal niets mee te maken. Toch werd dit aangehaald als vaststaand bewijs dat de Britten misleid waren. Mochten ze niet in deze val getrapt zijn, hadden ze blijkbaar zonder twijfel voor EU-lidmaatschap gekozen gaat de redenering verder. Pikant detail: dit debat ging precies over fake news en hoe dit onze democratie ondermijnt. Wat dus ook meteen bewezen werd.

Minachting voor burgers

Op zich is het begrijpbaar dat mensen in deze valse berichtgeving trappen. Diverse media verspreiden het immers al jaren. Farage heeft gelogen. Professor Hendrik Vos wordt vervolgens als expert met de regelmaat van de klok opgevoerd om dit dan enige aura van geloofwaardigheid te geven. Verder dan gescheld komt deze man echter al enige tijd niet meer. Farage is een ‘charlatan’, Cameron een ‘lafbek’ en Johnson is ‘boertig’. Met dat soort duiding en analyse moeten we het dan doen van die man die zich presenteert als professor EU-studies. Beschamend.

Maar dit is helemaal niet onschuldig. Het discours dat achter dit fake news en scheldpartijen schuilt is een ongelooflijke minachting voor de competentie en intelligentie van burgers en de politieke soevereiniteit van de burgergemeenschap als geheel om politieke keuzes te maken. Het logisch gevolg is dat men eigenlijk liever wil dat dezen niet meer stemmen. In de 19de eeuw had men daar een oplossing voor. Het cijnskiesrecht. Enkel rijken en hoger opgeleiden mochten stemmen.

Nu doet men het subtieler. Het Europees Parlement investeerde 18 miljoen euro bij de laatste verkiezingen om precies die kiezersprofielen (bv. hoogopgeleide vrouwen) naar de stembus te krijgen die vatbaar zijn voor de Europese gedachte — zoals het eufemistisch omschreven werd. De anderen bleven maar beter thuis. Hun stem moest blijkbaar vooral niet gehoord worden.

Brexit

Dat is de les die ze onthouden hebben over brexit. Als te veel verkeerde stemmen in een democratisch proces geuit worden, zakt het EU-kaartenhuisje in mekaar. Of zoals Hendrik Vos het verwoordde: ‘er wordt te veel geluisterd naar de mensen (…) Als Europa een draagvlak zoekt, valt het mechaniekje stil.’ Als klap op de vuurpijl bleek de Britse regering nog eens de wil van de kiezer te willen respecteren. Theresa May, zelf een remainer, was duidelijk: ‘Brexit means Brexit’. Ze zocht met nieuwe verkiezingen in 2017 een versterkte parlementaire meerderheid om steviger in haar schoenen te staan bij de brexit-onderhandelingen. Dat plan mislukte.

Net zoals de onderhandelingen mislukten. Het Britse parlement stemde keer op keer de deal weg omdat dat natuurlijk geen goede deal was voor hen. Ze zouden uit de EU stappen, maar toch moeten gehoorzamen aan EU-regelgeving. ‘When you’re not on the table, you’re on the menu,’ zeg maar. Waarom stelde de EU zo’n slechte deal voor aan de Britten? Bij een gemakkelijke Brexit zouden weleens nog wat andere landen zoals Polen het voorbeeld zouden willen volgen. En dan stort de hele EU-constructie in mekaar. Of zoals voormalig Europees parlementslid Ivo Belet toegaf: ‘Het enige voordeel van Brexit is dat geen enkel ander land het nog in zijn hoofd zal halen om eruit te stappen’.

Boris Johnson wordt in onze media vaak als een vreemde clown afgebeeld, maar in wezen neemt hij erg logische stappen. Hij definieerde eerst het doel: brexit realiseren. Vervolgens zoekt hij hefbomen om dat te kunnen uitvoeren. Zonder goede deal schermde hij met een no-deal brexit. Hiermee op zak, wou hij een nieuwe deal onderhandelen. Dat viel op een koude steen bij Merkel en Macron, omdat ze goed wisten dat er geen meerderheid in het Britse parlement is voor een no-deal brexit. De keizer had dus geen kleren aan. Het logisch gevolg is dat Johnson op nieuwe verkiezingen aanstuurt om hem die meerderheid wel op te leveren, zodat hij die hefboom wel in handen heeft.

Nieuwe verkiezingen?

In Groot-Brittannië worden parlementsleden per kiesdistrict verkozen. Om verkozen te worden, heb je niet een meerderheid van de stemmen nodig, maar wel het meeste stemmen. Het zogenaamde first-past-the-post-systeem. Dat betekent dat een kleine verschuiving van stemmen grote gevolgen kan hebben op het aantal zetels.

De Brexit Party van Farage haalde dertig procent bij de Europese verkiezingen. De stemmen van deze partij zijn vooral te vinden buiten de steden en zijn op een vrij gelijkmatige manier geografisch verdeeld. Precies in vele gebieden waar de Britse conservatieven eveneens sterk staan, of in oude Labour-bastions. Door de verkiezingen in te gaan met de belofte van brexit, hoopt Johnson de Brexit Party de wind uit de zeilen te nemen en zo zijn eigen electoraat intact te houden en zelfs uit te breiden.

Kijken we naar de concurrentie, zien we dat de socialisten van Labour zakken in de peilingen ten voordele van de zeer eurofiele liberaal-democraten (LibDem). Zeker in het geval van LibDem zijn hun stemmen erg geconcentreerd in de steden. Met andere woorden, door zijn duidelijke belofte van brexit wil hij zijn eigen electoraat intact houden of zelfs uitbreiden, terwijl de oppositie van Labour en LibDem mekaar verdelen. Dit kan hem een stevige meerderheid opleveren.

De EU zal in dat geval tegenover een keizer staan die plots wel kleren aan heeft. Als de EU dan nog altijd geen faire deal wil maken, kan hij inderdaad zijn no deal brexit uitvoeren. Dat betekent dat de Britten het volledige arsenaal aan handels- en fiscale maatregelen ter beschikking krijgen om hun economie te beschermen. De EU kan en zal ongetwijfeld hetzelfde doen. Zo wordt een conflict opgepookt, in plaats van te beheersen. De gevolgen voor Vlaanderen zullen desastreus zijn. Wij worden het tweede hardst getroffen van alle landen in de EU en 32,000 banen staan op de tocht.

Waarom stapt de Vlaamse politieke elite, met Verhofstadt op kop, zomaar mee in deze politieke powerplay van Merkel en Macron? Was deze EU geen project dat ons vrede, welvaart en stabiliteit beloofde? Hoe fair is deze deal eigenlijk voor ons nog?

Tine Soens

Brexit: manipulatie en minachting