Het stikstofdecreet is een feit. De onzekerheid erover blijft. Zo heeft de Boerenbond al aangekondigd dat ze naar het Grondwettelijk Hof trekt om het decreet aan te vechten. En sommige meerderheidsleden leggen openlijk de vinger op de wonde: juridisering en wetenschap maken het de politiek onmogelijk om te werken. Op de achtergrond kunnen Vlaams Belang en Groen zich profileren, elk op hun manier.

Na een bijzonder lange plenaire vergadering woensdagavond raakte het stikstofdecreet eindelijk goedgekeurd. Dit ondanks fundamentele kritiek van de Raad van State (RvS).

Zo zegt de RvS onder meer dat de nu toegelaten impactscore – de mate waarin stikstofneerslag van (landbouw)bedrijven weegt op de natuur – niet garandeert dat natuurgebieden er daadwerkelijk op vooruit gaan. Dat is een vereiste van de Europese Unie. Vlaanderen koos ervoor om het herstel van natuurgebieden aan te pakken door de stikstofneerslag te verminderen.

De meerderheidspartijen verkiezen dit te negeren. Twee zwaarden van Damocles hangen nu boven het decreet: de Boerenbond, die naar het Grondwettelijk Hof wil om het decreet te laten vernietigen. En het feit dat de volgende Vlaamse regering vrijwel onmiddellijk na de verkiezingen opnieuw aan het werk moet.

De huidige afspraken over hoe Vlaanderen hoge stikstofniveaus moet tegengaan, gelden immers maar tot 2030.

Vergunningenstop

De N-VA is een voorstander van het decreet. Volgens die partij dreigt bij het uitblijven van een decreet een zogenaamde ‘vergunningenstop’.

Concreet zou dat betekenen dat elk nieuw landbouw-, industrie- of woningproject in Vlaanderen door overheden, burgers of verenigingen kan worden aangevochten als blijkt dat de impact van stikstof die door die projecten wordt veroorzaakt, te zwaar zou wegen op de al hoge stikstofniveaus in Vlaanderen.

Naast de N-VA zijn ook Open Vld en in mindere mate CD&V bevreesd voor dit doemscenario. Daarom jagen zij het decreet nu door het parlement, ondanks de eerder aangehaalde onzekerheden.

Afwezige meerderheidsleden

Maar er was tijdens de stemming ook dissidentie in de meerderheidsrangen. Open Vld-parlementslid en bosbouwer Bart Van Hulle bleef weg, net als CD&V-parlementslid en burgemeester van het West-Vlaamse Ledegem Bart Dochy.

En dan was er de opmerkelijke tussenkomst van Tinne Rombouts van CD&V. Zij onthield zich bij de stemming. Volgens Rombouts worden in het stikstofdebat te veel dingen door elkaar gehaald. Zij hekelt de te sterke rol van wetenschap en juridische interpretatie.

‘De wereld van de wetenschap is bijzonder boeiend, maar wetenschap is niet de wet. Politiek heeft een eigen verantwoordelijkheid. Heel ons omgevingsbeleid is bijzonder gejuridiseerd en dus ook aanvechtbaar. Het aantal gevoerde juridische procedures stijgt gigantisch. Dat zet mij aan het denken. Het ondermijnt onze samenleving, het ondermijnt onze welvaart en het ondermijnt ook de democratische besluitvorming’, zei Rombouts.

Grenzen van de wetenschap

‘Om vat te krijgen op complexe zaken wordt heel vaak richting wetenschap gekeken. Dat is normaal want wetenschap heeft tot doel inzichten te verwerven over complexe situaties. Maar al snel wordt de overstap gemaakt naar een beleid waarin alles met wetenschappelijke zekerheid moet worden onderbouwd’, vervolgde Rombouts haar redenering.

‘Wetenschap heeft echter ook grenzen. Steeds meer modellen worden gemaakt met aannames en extrapolaties, in een poging om alles te kunnen omvatten. Hoe met die gegevens moet worden omgegaan, dat is een heel delicaat proces.’

‘Zo zijn bijvoorbeeld de foutenmarges op de modellen in dit voorstel van decreet bijzonder groot. Maar omgekeerd gaan we bijvoorbeeld vergunningen voor landbouw beoordelen met drie cijfers na de komma.’

Haalbaarheid

‘Wetenschappers zelf erkennen dat modellen helemaal niet zijn gemaakt om op microniveau bedrijven af te rekenen of om extra doelen op te leggen voor bedrijven in specifieke regio’s’, aldus Rombouts. ‘Ook de definitie en de positie van de kritische depositiewaarde (het virtueel maximum aanvaardbare niveau voor de natuur schade ondervindt, red.) en de impactscore in het hele proces zorgen voor een reële kans dat wat wij ook doen, nooit genoeg zal zijn.’

‘De politiek moet zich de vraag durven te stellen naar de haalbaarheid van een aantal aangemelde doelstellingen. We moeten de vraag stellen of de waarde die we hechten aan bepaalde doelen verantwoordbaar is ten aanzien van de sociaal-maatschappelijke impact’, besluit ze.

Natuur achteruit

Daarmee lijkt Rombouts naar de kern van de zaak te gaan: de fundamenten van het stikstofdecreet zijn wetenschappelijk wankel. En het is de vraag of de bijzonder strenge doelstellingen die Vlaanderen hanteert realistisch zijn. Samen met Nederland hebben we nu al het strengste stikstofbeleid ter wereld.

Oppositiepartij Groen wint in dit dossier, ook al keurt ze het stikstofdecreet af. De partij is er immers in geslaagd de meerderheidspartijen te doen geloven dat ‘de natuur in Vlaanderen achteruit gaat’, zoals leden van de meerderheid herhaaldelijk meegaven.

Een uitspraak die geen rekening houdt met het feit dat de algemene stikstofdepositie in Vlaanderen de jongste decennia achteruit is gegaan. En dat heus niet elk soort natuur in Vlaanderen achteruit gaat, maar vaak alleen zeldzame natuur die hier alleen voorkwam voor de industrialisering.

Degrowth

Groen-politica Mieke Schauvliege kent het dossier goed. Maar koppelt er uiteraard haar eigen ideologie van de degrowth aan: de landbouw moet kleinschaliger. Lees: het stikstofdecreet is eigenlijk niet streng genoeg.

Nochtans moeten de meerderheidsleden beseffen dat ze door de nu afgesproken strenge stikstofnormen meespelen in een spel dat ook op degrowth gericht is.

Zo namen leden van de meerderheid parlementsleden van Groen wel op de korrel over hun wens om meer in te zetten op circulaire landbouw en de korte keten. Vlaams minister Gwendolyn Rutten (Open Vld) verweet Groen-voorzitter Jeremie Vaneeckhout bijvoorbeeld dat die de Vlaming zijn biefstuk wil afpakken.

Rutten prees de kwaliteit van de Vlaamse landbouwproducten en sprak de vrees uit dat als de landbouw in Vlaanderen wordt afgebouwd, de consument slechtere kwaliteit uit verre landen op zijn bord zal krijgen.

Varkensstapel

Dat terwijl het stikstofdecreet nu openlijk pleit voor de reductie van de varkensstapel in Vlaanderen. En ondanks de notie dat het Vlaamse vlees van topkwaliteit is, en dat die kwaliteit ook het gevolg is van de schaalgrootte en de bijbehorende knowhow van de Vlaamse landbouw.

De schaalgrootte die de meerderheidspartijen nu dus ook in vraag stellen. Ze produceert immers te veel stikstof.

Vlaams Belang lijkt verder de grote politieke winnaar van dit stikstofdecreet. De partij gaat niet mee in het grote reductiemodel van de veestapel en toont zich weinig bevreesd voor een vergunningenstop.

Parlementslid Stefaan Sintobin deed wel een lange tussenkomst, maar slaagde er niet in juridische of wetenschappelijke oplossingen naar voren te schuiven om de uitstoot van stikstof terug te dringen. Tenzij gaan onderhandelen met de Europese Commissie over een minder strenge natuurherstelwet. En inzetten op technologische vooruitgang.

Tinne Rombouts

CD&V lust wetenschapsmodel stikstof niet (maar stemt wel voor het decreet)

3M in 2020 veroordeeld in VS