Na vier jaar gesteggel ziet het ernaar uit dat de Zuid-Afrikaanse regering haar wens om land zonder vergoeding te onteigenen, kan waarmaken. Een parlementaire commissie ad hoc heeft onlangs groen licht gegeven voor de benodigde grondwetsherziening. Binnenkort is het parlement aan zet. Maar terwijl nieuwsmedia en waarnemers — ook de onze — de onteigeningsclausules presenteren als rechtvaardige manier om land van ‘witte’ boeren onder Zuid-Afrikanen te herverdelen, luiden belangenorganisaties en politici de noodklok. De clausules voorzien namelijk niet enkel in onteigening van land, maar van álle vormen van eigendom.

Grondwettelijke diefstal

Al jaren onteigent de ANC-regering land van blanken, maar tegen vergoeding. Via wetwijzigingen heeft ze geprobeerd daaronder uit te komen. Ze stuitte echter steeds op artikel 25 van de grondwet, dat eigendomsrecht bewaakt. Nu wil het ANC dus de grondwet herzien. Een parlementaire commissie zal binnenkort de herziening voorleggen aan het parlement. Daar is voor goedkeuring een tweederdemeerderheid nodig.

Sprak de regering tijdens de wetswijzigingspogingen nog van ‘onteigening zonder vergoeding’, de grondwetsherziening wordt ingekleed met ‘onteigening met nulvergoeding’. In beide gevallen gaat het om diefstal van blanken. Daarbij werpt de staat zich op als een soort Robin Hood die de buit onder de have- en landlozen zou verdelen.

Bezit wordt onteigend

Maar er is meer. Het ANC heeft bij de commissie grondwetswijzigingen doorgedrukt die niet enkel voorzien in onvergoede onteigening van land, maar in principe ook van bezit in het algemeen. Denk dan aan onteigening van auto’s, vakantiehuizen, pensioenen, investeringen en zelfs intellectueel bezit, zoals een patent op een product. Als de staat maar vindt dat die naar het volk overgeheveld moeten worden.

Om voldoende stemmen voor de grondwetsherziening te krijgen, heeft het ANC de stemmen van de extreemlinkse Economic Freedom Fighters (EFF) nodig. De EFF wil echter dat alle eigendom aan de staat toekomt. Dus zijn beide partijen achter de schermen overeengekomen dat de bezittingen niet per se onder het volk herverdeeld hoeven te worden, maar onder staatsvoogdijschap geplaatst kunnen worden. Zo kan de staat op geheel communistische (en corrumperende) wijze het vruchtgebruik van de buit genieten.

Landhonger?

Steeds legitimeert de regering de onteigening door te beweren dat Zuid-Afrikanen om landbouwgrond staan te springen. Er is echter heel weinig vraag naar land. Bovendien is er al land overgeheveld (vaak door corrupte ANC’ers naar ongeschikte lieden).

Waarom wil de regering dan nu de grondwet herzien? Ten eerste wil de radicaal-socialistische factie binnen het ANC dat de staat over land, middelen en productie beschikt. Socialisten erkennen persoonlijk eigendom niet: bezit is immers diefstal. En ten tweede heeft de ANC-regering gewoon meer geld nodig voor haar clientèle, beleid en handel. Eindelijk kan ze de pensioenen van de blanke Zuid-Afrikanen opeisen en burgers voorschrijven waar ze hun geld in moeten investeren. En ze zou zich de rijke grondstofmijnen en goud- en diamantvelden kunnen toe-eigenen. Daar is een bondgenoot als China wel in geïnteresseerd.

Enkele reis naar de afgrond

Het jarenlange gevecht om eigendomsrecht heeft diepe sporen in de Zuid-Afrikaanse economie achtergelaten. Nog voor diens aftreden in augustus had minister van Financiën Mboweni erop gewezen dat dergelijke beleidsonzekerheid tot dalingen in investeringen, werkgelegenheid in de particuliere sector en industriële productie leidt. Dat zal in het reeds noodlijdende land in hoge inflatie resulteren.

De Zuid-Afrikaanse Vereniging van Banken waarschuwt dat het bankwezen ontregeld zal raken als met leningen belaste onroerende goederen zomaar onteigend kunnen worden. Banken zullen bij leningen extra zekerheid vragen, hogere aflossing eisen, een hogere rente vragen om het risico te beperken, of helemaal afzien van leningverstrekking.

Er volgt een kapitaalvlucht en nationaal en internationaal zal het investeringsvertrouwen dalen. De economische gevolgen zullen niet te overzien zijn. Maar zeker is dat de prijs voor onteigeningen, net als in Zimbabwe en Venezuela, op de rekening van de bevolking komt. Allemaal onder het mom van ‘gerechtigheid’.

Zijn de plannen te keren?

Burgerorganisaties proberen investeerders en de internationale gemeenschap in te lichten over de plannen. Zelfs bezorgde parlementsleden van de commissie ad hoc doen hun verhaal bij parlementen in Europa. Maar de internationale gemeenschap en media zijn niet gealarmeerd, omdat dit al vier jaar loopt. Burgers mochten tot 13 augustus, voor de derde keer, bij de commissie hun zegje doen. Zij waren moegestreden, want na de vorige inspraakronden had de commissie de tienduizenden in overgrote meerderheid afwijzende reacties gewoon naast zich neergelegd. Het ANC, dat in de commissie de meerderheid uitmaakt, wil zijn partijbeleid doordrukken maar de indruk wekken de inspraakprocedures te hebben gevolgd.

Kan de herziening dan in het parlement worden afgeketst? De EFF zou tegen kunnen stemmen omdat de plannen wat haar betreft niet radicaal genoeg zijn. Maar dan verliest het voorstel zijn tweederdemeerderheid en komt er niets terecht van deze socialistische droom. Het is dus denkbaar dat de EFF toch voor zal stemmen.

En zo begint Zuid-Afrika wederom aan een mislukking in wording, waar vooralsnog veel te weinig aandacht voor is.

Tito Mboweni

Onteigening zonder vergoeding in Zuid-Afrika