Traditioneel werd de Belgische politiek gekenmerkt door drie breuklijnen: de levensbeschouwelijke (katholiek versus seculier), de economische (arbeid versus kapitaal) en de communautaire (Nederlandstalig versus Franstalig). Veel politieke strijd kristalliseerde langs die drie spanningsvelden.

In 1994 wees Mark Elchardus al op het verschijnen van een nieuwe breuklijn: die tussen mensen die wel varen bij de globalisering versus mensen die er last van hebben, al was het maar omdat ze financieel-economisch ter plaatse trappelen. *

Ravijn

Inmiddels is deze breuklijn uitgegroeid tot een ware ravijn: decennia van doorgedreven vrijhandel heeft een diepe kloof in de westerse maatschappij geslagen. Terug naar het ancien régime, als het ware. Het is de keerzijde van de economische ontwikkeling die door deze handel gefaciliteerd werd in, voornamelijk, Azië.

De politieke gevolgen zijn enorm. In zijn boek No Society. La fin de la classe moyenne occidentale (2018) stelt de Franse sociaal geograaf Christophe Guilluy dat de brutale opsplitsing tussen een bovenlaag en een onderlaag de klassieke middenstand goeddeels opgeslokt heeft.

Die bovenlaag heeft weinig of geen last van druk op de reële lonen, niet-selectieve immigratie, verminderde dienstverlening op het platteland, onbetaalbare woningen of wegsijpelende sociale mobiliteit. Zoals de hoge aristocratie van weleer, is ze onthecht van de natiestaat, hecht ze veel belang aan natuur en milieu en heeft ze weinig of geen interesse in de onderlaag. De band die nodig is voor een functionele democratie is volgens Guilluy doorgesneden. Meer nog: de nieuwe aristocratie stelt zich, alweer zoals haar voorgangers, moreel superieur en minachtend op tegenover de zogenaamde ‘deplorables’.

Van de weeromstuit wenden die laatsten zich in toenemende mate tot zogenaamde ‘populisten’ en keren ze zich af van de elite. Het succes van BBB in Nederland is trouwens precies wat Guilluy voorspelde: de ‘populisten’ zouden volgens hem in de toekomst meer mainstream worden.

Of ze komen gewelddadig op straat, zoals recent nog in Frankrijk: ja, het ging en gaat om meer dan om louter een verlenging van de pensioenleeftijd. Er broeit een politieke megavulkaan bij onze zuiderburen, zoals eind de achttiende eeuw. Dit was slechts een van de uitbarstingen ervan.

De EU

De Amerikaanse historicus Christopher Lasch windt er in zijn The Revolt of the Elites and the Betrayal of Democracy geen doekjes rond: de nieuwe, kosmopolitische elite is ‘gevaarlijk geïsoleerd’ van de natie en streeft haar eigen, vaak weinig democratische ofte aristocratische agenda na.

Ik stelde eerder al dat de EU fungeert als een heus bolwerk in die opstand. De vooraanstaande Britse politicoloog Peter Mair was daar heel duidelijk over in zijn Ruling the Void: The Hollowing of Western Democracy (2013). Hij omschrijft de EU zonder boe of ba als een politiek systeem dat opgericht werd door de elite als een soort van safespace ‘in which policy-making can evade the constraints imposed by representative democracy’ .

De leegte

Politieke mainstream partijen hebben zich teruggetrokken in instellingen als de EU of de VN waar ze zeer riante lonen krijgen en goeddeels beschermd zijn tegen de kiezer. Voor zover die zich van zijn kant niet heeft afgewend van de democratie. Vandaar de titel: ‘de leegte regeren’.

In Vlaanderen is dat zeer duidelijk. Of dacht U dat mainstream partijen, inclusief de N-VA, gezamenlijk ooit minder dan 50% van de uitgebrachte stemmen gaan halen? Ze doen met zijn allen zo ongeveer wat ze willen, waaronder ook zichzelf belonen met tientallen miljoenen euro’s. Verkiezing na verkiezing.

Een elitaire natuur

Een en ander uit zich dezer dagen in een bijzonder opmerkelijk, elitair en zeer gecontesteerd natuurbeleid, mede onder het valse mom van de strijd tegen de opwarming (neen, die hoeft niet zo nodig supergroen te zijn).

Zomaar wat natuur volstaat niet meer. De door ecologen geïnspireerde elite wil niet alleen veel meer natuur, ze moet ook nog eens autochtoon, ruig en superdivers zijn. Zoals de bossen van hun aristocratische voorgangers en ten koste van de landbouw en de eigen voedselvoorziening (ook ‘autarkie’ is een vies woord). Terwijl elke hectare landbouwgrond wellicht gaat tellen, in een deglobaliserende en meer conflictueuze wereld, en een deels verdrogend Europa.

Iemand als Tobias Ceulemans (KUL), bijvoorbeeld, haalt zijn neus op voor de ‘aangeplante exoten’ in een naburig bos. Veel van wat het plebs als mooie natuur beschouwt is voor hem ‘waardeloos voor biodiversiteit’. Vandaar ook dat Natuurpunt of het Agentschap Natuur en Bos massaal bomen kappen, tegen de wil van het plaatselijke plebs in.

Of dat een stikstofuitstoot die ongeveer even hoog ligt als 60 of zelfs 100 jaar geleden, plots niet meer kan. Ze is immers incompatibel met een maximale biodiversiteit in een paar stikstoffobe habitats (de meeste habitats hebben er geen last van, of floreren er zelfs bij).

Natuurherstel

Het jongste, absurde mantra is dat de natuur er zo slecht aan toe is dat ze dringend ‘hersteld’ moet worden, vooraleer het te laat is. Het moet ons warm maken voor de in de Lage Landen momenteel onhaalbare EU-‘natuurherstelwet’: een stikstofdossier in het kwadraat.

Terwijl het netelige stikstofdossier zelf nog niet eens opgelost is, wat de verantwoordelijke, communicatief sterke maar inhoudelijk onbekwame stokebrand-minister daar ook over moge rondbazuinen.

De simpele waarheid

De even simpele als onthutsende waarheid is dat de natuur het in de Lage Landen overwegend goed tot uitstekend doet, zeker wanneer je factoren als de grote bevolkingsdichtheid, gestage immigratie en economische groei en de klimaatverandering in acht neemt.

Zo gaat het goed met de Nederlandse bossen en gaat de biodiversiteit er al decennia op vooruit. Dassen, bijvoorbeeld, zijn nog altijd aan een opmars bezig, net zoals reeën en everzwijnen. De wolf amuseert zich, snuff-film-gewijs, meer dan ooit met onze huisdieren.

Het is enkel voor wie, even elitair als dwaas, droomt van de tijd van de achttiende eeuwse aristocraat Joseph de Ferraris, toen de bevolking, infrastructuur en welvaart een fractie was van wat ze nu zijn, dat de stikstofdepositie tot ver onder de 10 kg/hectare teruggebracht moet worden. Of dat zeer duur natuurherstel dringend aangewezen is.

Leve de plebs-natuur

Voor de meerderheid van de bevolking zou het voordelig zijn mocht natuur, veel meer dan nu het geval is, gecombineerd worden met wonen, landbouw en industrie. Geen akker zonder heg, en geen verkaveling zonder park of bos, zou het devies moeten zijn. Leve de plebs-natuur!

Ze moet inderdaad niet zo nodig superdivers en autochtoon zijn. Of, om het met de Nederlandse filosoof Bas Haring te zeggen: de natuur kan best wat soorten missen. En wij al helemaal.

Voorlopig wordt ons, mede via een ongezien web van eindeloos herhaalde leugens en halve waarheden, nog een elitair natuurbeleid door de strot geduwd. Guilluy is echter zeer stellig: de opstand van de nieuwe aristocratie loopt op haar laatste benen.

* Elchardus, M. (1994) ‘Gekaapte deugden: Over de nieuwe breuklijn en de zin van limieten’. Samenleving en politiek 1 (1), p. 20-27.

Tobias Ceulemans

Hebben we werkelijk een elitaire natuur nodig?

Jonge boer Pieter Arnauts: ‘Groene PAS-brief over vervuiling is geen garantie op toekomst’