Een van de meest populaire televisieseries van het ogenblik is Babylon Berlin. Een historische serie over de onderbuik van Berlijn en de opkomst van het fascisme. Deze blitse reeks manipuleert echter al te graag historische feiten. Zo wil ze de kijker vaccineren tegen alles wat niet links is.

Grens tussen fictie en propaganda

Babylon Berlin is het paradepaardje van de Duitse en Europese filmindustrie en ook te bekijken op de VRT. Deze duurste niet-Engelstalige serie ooit wordt geregisseerd door Tom Tykwer — bekend van Lola Rennt. Het is een streling voor het oog, maar als voer voor de geest blijft de serie helaas bijzonder ontgoochelend.

Dat heeft niet alleen te maken met het erg op suspense gerichte scenario, waardoor de personages vlak blijven. Vooral het manipuleren van historische feiten is erg storend. Babylon Berlin staat stijf van politiek correcte clichés. Het lijkt naast oppervlakkig spektakel maar één doel te hebben. Namelijk de kijker ervan te overtuigen dat alles wat ook maar een beetje ruikt naar rechts of conservatief verwerpelijk is. Dat propagandakarakter van Babylon Berlin is zo markant dat dit ook in Duitse media vragen oproept.

Democratische trotskisten?

Het minst storende is nog de manier waarop in het eerste seizoen de communisten tijdens arbeidersmanifestaties in de ‘bloedmei van 1929’ zwaaiend met hamer-en-sikkel-vlaggen in volle Stalin-tijd worden voorgesteld. Ze worden namelijk opgevoerd als ietwat voortvarende democraten die voornamelijk uit zijn op betere arbeidsvoorwaarden en niet op het vervangen van de Weimarrepubliek door een niet-democratisch systeem.

Om die historische kunstgreep — of eerder manipulatie — ietwat verteerbaar te maken, beschrijft men de communisten in Babylon Berlin als trotskisten die de autoritaire ‘rode tsaar’ Stalin van de troon willen stoten. Daarbij doen de makers van Babylon Berlin de geschiedenis meermaals geweld aan. In 1929 waren er nog geen trotskistische cellen actief in Berlijn, iets wat aan Duitse linkerzijde ook grif wordt toegegeven.

Trotski was gekant tegen Stalins personencultus en brute macht. Dat maakte van Trotski nog lang geen democraat. Hij was aanhanger van een systeem waarvoor die mensen moesten opgeofferd worden die niet in het totalitaire plaatje pasten. Die historische inzichten passen niet in het politiek correct plaatje van de makers van Babylon Berlin, die grote nood lijken te hebben een haarfijne scheiding van goed en kwaad. Links is daarbij altijd goed — tenzij men zijn totalitaire neigingen zo overduidelijk etaleert als Stalin. Zelfs een trotskistische leidster die een Berlijnse commissaris probeert te vermoorden. Zij wordt in de serie uiteindelijk als een idealistische, semi-lesbische vrouw met goede inborst voorgesteld.

Beurscrash van 1929: rechts complot?

Vooral in seizoen twee en drie maakt Babylon Berlin het historisch erg bont. Conservatieve militairen die zich vernederd voelen door het vredesverdrag van Versailles, rechtse industriëlen en regelrechte fascistische stoottroepen worden in Babylon Berlin allemaal op een hoopje gegooid. Ze beramen een rechts complot dat de Weimardemocratie ten val wil brengen en speculeert op de nakende beurscrash.

Voor de makers van de serie lijkt de opkomst van de nazi’s vanzelfsprekend het gevolg van een conservatief complot van het militair-industrieel complex. Die boze mannen vergaderen in Babylon Berlin vaak op de domeinen van grote industriëlen als Nyssen. Met andere woorden: het grote cliché van de rechtse industrieel. Alsof de belangrijkste (en vermoorde) verdediger van de toenmalige Duitse democratie, Walter Rathenau, geen leider en erfgenaam was van het Duitse megaconcern Allgemeine Elektrizitäts-Gesellschaft.

Via uitspraken van fictieve slechteriken leggen de makers van Babylon Berlin gretig de band tussen conservatisme en fascisme. ‘Conservatief zijn betekent niet alleen bewaren, maar ook het scheppen van wat het behoud waard is.’ Voor dat ‘scheppingswerk’ worden dan de fascistische en moorddadige NSDAP van Hitler ingeschakeld.

Vervuiling nagedachtenis van democraat

Wat dit simplistische historische allegaartje nog pijnlijker maakt, is het beeld dat de serie levert van de historische figuur van de centrumrechtse liberaal Gustav Stresemann. Voor diens werk als partijleider en minister van buitenlandse zaken om de banden met de vroegere vijanden zoals Frankrijk aan te halen, ontving die in 1926 de Nobelprijs. De nazi’s beschouwden de eerder rechtse Stresemann als een doodsvijand. Hij was één van die figuren die in die woelige tijden nog vertrouwen in de democratie wist te belichamen. De stress bij die kolossale uitdaging zou Stresemann zijn al kwakkele gezondheid en zijn leven kosten. Zijn dood wordt door velen — zoals door auteur Geert Mak van het weergaloze In Europa — gezien als een moment waarop de Weimardemocratie onherroepelijk verloren ging.

In Babylon Berlin echter probeert Stresemann op het eind van het derde seizoen toch nog de loyaliteit van extreemrechtse booswichten af te kopen in ruil voor politieke postjes. Een rechtsradicaal provoceert Stresemann echter zo fel dat die laatste ter plekke aan een hartaanval bezwijkt. Die sleutelscène raakt historisch kant nog wal. Maar Stresemann was een rechts politicus. En dan is het blijkbaar geen probleem om hem en zijn dood te verbinden met extreemrechtse fanatici…

Simplistisch wereldbeeld

Het probleem is dat Babylon Berlin krampachtig parallellen probeert te trekken tussen de Weimarrepubliek en de wereld van vandaag. Men wil de kijkers vooral waarschuwen voor de opkomst van het hedendaagse populistische rechts. Maar dan in de vorm van een simplistisch zwart-wit-schema dat eerder thuishoort in propagandafilms uit de Sovjet-Unie. Men tracht de historische feiten in een politiek correct en progressief schema te persen.

Babylon Berlin gaat heel sterk uit van het grote gelijk van de links-liberale kosmopolieten en de slechtheid van de anderen. Zodanig dat de serie allesbehalve bijdraagt tot een genuanceerd denken over heden en verleden. Dit politiek correcte opzet ondermijnt bovendien de diepgang en de tragische kracht van de personages. Wat overblijft is een voorspelbaar beeldspektakel waar alle vooroordelen en clichés van de woke-kringen worden opgedist. Wie een diepgaand en genuanceerd beeld wil krijgen van de recente Duitse geschiedenis, is honderdmaal beter af met de meesterlijke Heimat-serie van Edgar Reitz.

Tom Tykwer

Babylon Berlin: wanneer televisie propaganda wordt