Zelden heeft nieuwe Europese wetgeving de Europese én nationale politiek zo beroerd als de Natuurherstelwet, het zogenaamde sluitstuk van de Europese green deal. De stemming hierover in de milieucommissie van het EP kon donderdag finaal niet doorgaan, maar voor CD&V-Europarlementslid Tom Vandenkendelaere – en bij uitbreiding de hele EVP – is het een uitgemaakte zaak: in deze versie moet de wet opnieuw naar de tekentafel.

De Europese Volkspartij (EVP) mobiliseerde de voorbije weken massaal tegen het voorstel dat nu op tafel ligt. U zetelt zelf als plaatsvervangend lid in de commissie landbouw van het Europees Parlement, leg ons eens uit waarom dit cruciale onderdeel van de green deal voor jullie onaanvaardbaar is?

Tom Vandenkendelaere: ‘Wij vinden dat de huidige tekst te veel ruimte laat voor uiteenlopende juridische interpretaties, die tot een stortvloed aan rechtszaken zouden kunnen leiden. Een dergelijke blanco cheque willen wij niet tekenen. Zeker niet met de saga rond het stikstofakkoord van de voorbije maanden nog vers in het geheugen. De Europese Commissie moet haar huiswerk overdoen.’

‘Daarnaast speelt er ook nog een tweede reden: het cumulatieve effect van alle nieuwe wetgeving die de voorbije jaren op de landbouwsector werd losgelaten. Naast de stikstofregels, denk ik daarbij ook aan het nieuwe Europese landbouwbeleid – dat in Vlaanderen net in de startblokken staat – en aan het Mercosur-handelsakkoord met Zuid-Amerika. Ook dat zal ongetwijfeld een stevige impact hebben op onze landbouwsector. Op de koop toe komen er dan ook nog een nieuwe Europese pesticidenwetgeving en nieuwe regels rond dierenwelzijn aan. Het lijkt ons dus nodig om nu een stevig politiek signaal geven.’

Tegenstanders van de green deal in het algemeen zeggen natuurlijk net hetzelfde. Zo zou de zware financiële impact van de nieuwe Europese koolstoftaks op de consument onvoldoende gecompenseerd worden. Ook het verbod op klassieke verbrandingsmotoren vanaf 2035 dreigt zowel de minder kapitaalkrachtige consumenten als de Europese autoproducenten zwaar te treffen. Waarom hebben jullie die maatregelen uit de green deal wél goedgekeurd, dat ruikt naar selectieve verontwaardiging?

‘Toen we de Europese Commissie in 2019 onze steun gaven, wisten we natuurlijk dat de green deal echt wel hét paradepaardje van deze legislatuur zou worden. Principieel zijn we het ook volledig eens met de belangrijkste doelstelling daarvan, een duidelijk traject richting klimaatneutraliteit in Europa. Maar als bepaalde stukken wetgeving daarin kwalitatief niet blijken te voldoen, dan vinden we het onze plicht om echt op de rem te gaan staan. Mij valt nu vooral op dat de andere Europese fracties blijkbaar verrast zijn dat EVP op deze wijze aan politiek doet. De hele Europese politieke scène staat nu plots in rep en roer. Nochtans hadden we de Europese Commissie al veel eerder gesignaleerd dat deze Natuurherstelwet voor ons te ver ging. Maar blijkbaar moeten wij eerst echt aan de noodrem trekken alvorens dat signaal ernstig genomen wordt.’

De vraag is maar of dat signaal ook nog zal helpen. De stemming eind juni in de bevoegde milieucommissie en later in de plenaire vergadering wordt sowieso een dubbeltje op zijn kant. Hadden jullie niet veel vroeger moeten ingrijpen?

‘We hebben dat gedaan. Al sinds vorig najaar geven we informeel aan dat deze Natuurherstelwet voor ons zo niet kan. Maar de andere fracties leken maar niet te begrijpen dat zelfs de EVP – als grootste fractie in dit EP – tegen nieuwe wetgeving kan stemmen als die inhoudelijk niet voldoet. Ook al steunen we in theorie deze Commissie. Het feit dat we deze wet nu wegstemmen, betekent ook dat dr andere politieke fracties toch eens goed moeten nadenken hoe ze in de toekomst met ons nieuwe wetgeving willen maken. Zij hebben al te lang gedacht dat wij, als goede bestuurders, alles wel slikken. We zijn ook vaak heel ver meegegaan in compromissen rond de green deal, met moedige beslissingen die de burgers effectief geld zullen kosten – waar we dan ook flankerende maatregelen hebben voorzien – maar hier en nu trekken we dus de lijn.’

Het signaal moet duidelijk zijn: EVP verdedigt de landbouwsector in Europa?

‘Jawel, omdat net daar vandaag een open zenuw geraakt wordt. Het platteland versus de stad, de politiek versus de burger, noem maar op.’

Puur electoraal stelt de landbouw niet zo heel veel meer voor, zeker niet in ons land. Zou het niet veel lonender zijn om eerder de kaart van de ‘gewone’ burger te trekken? in het debat rond duurzaamheid en vergroening?

‘Dat is het nu net: puur voor de stemmen moeten we het niet doen. In ons land spreken we over pakweg 23.000 landbouwers, met al die stemmen raak je zelfs niet verkozen in het Europees Parlement. We doen het dan ook omwille van een bredere bezorgdheid die leeft.’

Moet je dan niet consequent zijn en ook oog hebben voor die veel bredere bezorgdheid die leeft rond de snelheid en de sociale impact van de green deal?

‘Net vanuit die bezorgdheid hebben we in een groot gedeelte van die wetgeving drempels ingebouwd. Die ontbreken nu in de Natuurherstelwet. Ik begrijp volkomen de grote aandacht voor biodiversiteit, maar we mogen niet vergeten dat er al heel wat Europese wetgeving bestaat om die biodiversiteit te beschermen.’

Tientallen grote multinationals – gaande van Ikea over H&M tot Unilever – spraken zich eerder deze week resoluut vóór de Natuurherstelwet uit, terwijl ze daar in se niet zo heel veel mee te maken zullen krijgen. Dat lijkt verdacht veel op greenwashing?

‘Dat verwonderde me inderdaad ook een beetje. In het Europees Parlement is het niet zo uitzonderlijk dat grote bedrijven een vinger in de pap proberen te krijgen bij het wetgevend proces, maar dat het net voor een cruciale stemming zo massaal gebeurde, doet toch vragen rijzen. Het is me echt opgevallen dat de Europese Commissie de voorbije weken alle zeilen heeft bijgezet om toch een meerderheid te vinden voor de Natuurherstelwet. Dat sterkt mijn vermoeden dat ze zelf ook beseft dat de huidige tekst te wensen overlaat.’

Volgens de Boerenbond zou er door de Natuurherstelwet in Vlaanderen 172.000 ha bruikbare landbouwgrond verdwijnen, zowat 10% van het totaal. Enig idee waarop dat cijfer gebaseerd is?

‘Het ergste vind ik nog dat het de Boerenbond was die met deze cijfers moest uitpakken, bij gebrek aan deftige impactanalyse vanuit de EU zelf. Frans Timmermans, de Europese commissaris die de green deal in goede banen moet leiden, onderstreept altijd dat hij een impactanalyse heeft laten maken, maar welke dan precies? De economische en sociale impact is niét in kaart gebracht, al zeker niet op regionaal niveau.’

‘Maar om op uw vraag te antwoorden: de Boerenbond baseert zich op de doelstelling die Vlaanderen tegen 2030 moet halen. Tegen dan moet 20 procent van het Vlaamse grondgebied in natuurherstel zitten, vandaag is dat 7 procent. Een eenvoudig rekensommetje leert ons dan dat er tegen 2030 dus 13 procent extra grond moet worden gevonden. De Boerenbond gaat er vanuit dat het net zo goed landbouwgrond zou kunnen worden, ook al omdat voorlopig niets het tegendeel aantoont. Toegegeven, het is een worst case scenario, maar die cijfers moeten ons toch even doen stilstaan bij de mogelijk reusachtige impact. Zeker met de hele stikstofdiscussie in het achterhoofd: het stikstofakkoord vloeit immers rechtstreeks voort uit de Europese habitat-richtlijn van 1992.’

De Vlaamse agrohandel vertoonde de voorbije jaren een positief handelssaldo van ruim 5,5 miljard euro, vooral te danken aan zuivelproducten en vlees. Daarnaast nam de waarde van de Vlaamse landbouwexport in de eerste tien maanden van vorig jaar toe tot 44,3 miljard euro. Dan valt het toch moeilijk vol te houden dat onze eigen voedselvoorziening in gevaar dreigt te komen?

‘Ik begrijp de vraag, maar ik vind ook dat we dit debat in alle openheid moeten durven voeren. De agrosector blijft tot vandaag de belangrijkste werkgever in Vlaanderen en zorgt ook voor veel onderzoek en ontwikkeling. Willen we dat zo houden, of liever niet? En wat is die sector ons waard? Daar komt nog bij dat we in Vlaanderen zowat de meest vruchtbare landbouwgrond van Europa hebben, West-Vlaanderen wordt niet voor niets ‘de groentetuin van Europa’ genoemd. Misschien moeten we sommige sectoren een stukje afbouwen, maar kunnen we dat dan ook doen voor de import vanuit het buitenland? Waar liggen de grenzen van de globalisering dan precies?

Europa streeft er ook naar om het gebruik van chemische pesticiden met de helft te verminderen in vergelijking met de referentiejaren 2015-2017. In gevoelige gebieden zoals parken of schoolomgevingen, maar ook op publieke paden en natuurgebieden, zou het zelfs volledig verboden worden. Zeker dat laatste zal in een sterk versnipperd gebied zoals Vlaanderen ook een grote impact hebben op de landbouw. Steunen jullie die plannen?

‘Dat is opnieuw een voorbeeld van de onzorgvuldigheid waarmee de Europese Commissie soms te werk gaat. Ik heb snel even de rekening gemaakt voor West-Vlaanderen, en ik kwam tot de conclusie dat pesticiden zo gebannen zouden worden op zowat tweederden van het West-Vlaamse grondgebied. Bijvoorbeeld omdat een veld omzoomd wordt door een wandelpad of omdat er recreatie in de buurt is. Ik vrees dat je dan niet verbaasd moet zijn dat landbouwers furieus reageren en de politici totale wereldvreemdheid verwijten. De Europese Commissie lijkt dat intussen in te zien en heeft nu een voorstel waarin de definitie van gevoelige gebieden flink vernauwd wordt.’

Wat vindt u van het verwijt van onder meer Bart De Wever dat de Boerenbond, waarmee sommige CD&V-politici nauw gelieerd zijn, veel minder de belangen van de individuele landbouwers dan die van de grootschalige agro-industrie verdedigt? Meer dieren betekent meer veevoer en dus meer winst voor bedrijven waarin de Boerenbond grote belangen heeft, zoals Aveve. Die winstlogica stuwt dus de schaalvergroting in de Vlaamse veehouderij, vaak ten koste van het milieu?

‘Misschien moet Bart De Wever dan toch eens op bezoek gaan bij de Boerenbond en hen zelf hun verhaal laten doen. Ik stel vooral vast dat alles nu op een hoopje wordt gegooid. Als politicus luister ik naar de standpunten van de Boerenbond, maar net zo goed naar die van het Algemeen Boerensyndicaat of van Natuurpunt. Minstens één keer per maand ga ik op bezoek bij een landbouwbedrijf, om te horen wat er daar leeft. En ik kan garanderen dat het vaak heel pijnlijke verhalen zijn.’

U kan toch moeilijk ontkennen dat pakweg de intensieve varkenshouderij in Vlaanderen de Boerenbond – en vooral de aanverwante bedrijven – goed uitkomt?

‘Dat ontken ik ook niet, maar ik heb wel het gevoel dat bij de Boerenbond alle stemmen aan bod komen. En ik heb niet de indruk dat zij me consequent argumenten aanreiken die voor nog meer schaalvergroting pleiten. Trouwens, in vergelijking met de omvang van landbouwbedrijven in pakweg Polen of Spanje valt dat bij ons eigenlijk nog best mee.’

Nog even terug naar het Europees Parlement: jullie EVP-fractie lijkt vandaag intern stevig verscheurd te zijn. Eén strekking wil na de Europese verkiezingen van 2024 eerder aansluiting zoeken bij de rechtse fractie, anderen vinden dan weer dat jullie daar niets te zoeken hebben wegens ‘té rechts’. Niet in het minst omdat de partij van de Italiaanse premier Giorgia Meloni ook deel uitmaakt van die fractie. Hoe kijkt u daar zelf naar, komt er na 2024 een einde aan de nauwe samenwerking met socialisten en liberalen?

‘Ik stel vast dat het systeem met grote coalities die de Commissie steunden altijd goed gewerkt heeft tot 2019. Centrum-rechts en centrum-links maakten wetgeving en dat functioneerde. Sinds de Europese verkiezingen zijn er, vooral ter linkerzijde, ook alternatieve meerderheden mogelijk, dankzij het electorale gewicht van de groenen. Maar ook extreem-links of zelfs een gedeelte van de liberalen springen dan mee op de kar. Zo neigen akkoorden tegenwoordig vaker naar links dan naar rechts, wat ons uiteraard niet zo gelukkig maakt.’

‘Is het dan zo vreemd dat onze fractieleider Manfred Weber op zoek gaat naar andere bondgenoten om onze familie groter en sterker te maken, ook al met het oog op de benoeming van de volgende voorzitter van de Europese Commissie? Onze fractie was altijd al wat verdeeld tussen parlementsleden die meer naar links keken en anderen die meer naar rechts opschoven, maar persoonlijk valt het me wel zwaar dat we nu blijkbaar zo vlotjes de hand zouden willen reiken aan Fratelli d’Italia van Georgia Meloni.’

‘In mijn ogen is dat toch nog altijd een post-fascistische partij. Die stelt zich vandaag behoorlijk pragmatisch op, dat klopt, maar ik denk dat we dat debat in onze fractie toch eens grondig zullen moeten voeren. Op basis van principes en een duidelijk waardenkader. De EVP is altijd een brede kerk geweest waarin velen zich thuis voelden, het wordt de uitdrukkelijke opdracht van Manfred Weber om die kerk zo goed mogelijk samen te houden de volgende jaren. Dat zal immers ook beslissen wie de macht heeft of behoudt in het Europees Parlement.’

Tom vandenendelaere

Tom Vandenkendelaere (CD&V/EVP) ‘We zijn ver meegegaan in de green deal, maar hier trekken we de lijn’