Op 14 augustus zag Dave Sinardet weinig onheil in het falen van de grootste politieke partijen in beide landsdelen om een regering op de been te brengen. Nu was de weg immers vrij gemaakt voor een alternatieve formule zoals Vivaldi. Grappig genoeg zag hij datzelfde lichtpuntje een half jaar eerder ook al. Toen heette het dat zowat iedereen nu wel ingezien had ‘dat de PS en de N-VA niet samen zullen besturen. Terwijl dat al van november duidelijk was. Zo heeft men veel tijd verloren.’

Kortom (en met enige overdrijving): het vormen van een federale regering is volgens deze politicoloog eigenlijk een fluitje van een cent. Als men maar geen tijd verliest met dwaasheden zoals het proberen vormen van een regering met de grootste politieke partijen van beide landsdelen.

De federale fictie

Het is symptomatisch voor de bizarre bochten waarin sofistische liefhebbers van de Belgische federale fictie zich dezer dagen wringen om het nog overblijvende restje geloofwaardigheid ervan toch maar te beschermen tegen de eenvoudige realiteit.

Het federale België is inderdaad verworden tot een juridische fictie die haaks staat op de feiten. België mag de iure dan wel nog altijd een goeddeels federaal land zijn (met een drieledige structuur), de facto lijkt het veel meer op een unie van twee landen en democratieën. (Het heeft juridisch gezien al een paar confederale trekjes). Die feitelijke realiteit wordt echter nog altijd niet gereflecteerd in ons taalgebruik, laat staan in het staatsrecht van de Zuidelijke Nederlanden.*

Fictieve verhalen kunnen natuurlijk functioneel zijn. Volgens de Israëlische historicus Yuval Noah Harari heeft de mens er zelfs zijn succes aan te danken: ‘Large numbers of strangers can cooperate successfully by believing in common myths.’** In het geval van België is ons opvallend vermogen om collectief in weinig realistische verhalen te geloven echter zonder meer disfunctioneel.***

In hetzelfde bedje ziek

Hoe dan ook: de enige staatsstructuur die bij de Zuidelijke Nederlanden past, is een confederatie. Dat is de voornaamste reden waarom de vorming van federale regeringen steeds moeilijker wordt. Het ‘deksel’ (federale staatsstructuur) past eenvoudigweg niet goed meer op de ‘pot’ (twee verschillende landen). En neen: de mutatie van die pot kun je niet terugdraaien.

Mensen die zich verzetten tegen die confederatie, stellen steevast dat het een opstapje wordt richting het opheffen van België. Wat ze er echter nooit bij vertellen, is dat ‘fédérations à deux’ zoals België (ook al is het formeel dus een drieledige federatie) eveneens notoir instabiel zijn en ertoe neigen uit elkaar te vallen. Zo bekeken had men zelfs geen federaal België mogen invoeren.

Een monsterverbond

Een en ander zou trouwens al lang juridische consequenties gehad hebben, ware het niet dat er een hele reeks particuliere belangen gemoeid zijn bij het in stand houden van de fictie van het federale land België.In wezen gaat het echter om een monsterverbond tussen links-Vlaanderen en een groot deel van Wallo-Bruxelles. Wallo-Bruxelles ziet Vlaanderen nu eenmaal als een wezenlijk onderdeel van zijn geliefde ‘Belgique’. Daarnaast zijn er natuurlijk ook nog eens de financiële transfers.

Al moet er meteen aan toegevoegd worden dat er in het Franstalige deel van de Zuidelijke Nederlanden wel degelijk ook redelijke stemmen zijn die de werkelijkheid onder ogen willen zien. Ik wees in dit verband eerder al onder meer op een editoriaal van Matthieu Colleyn van de zakenkrant l’Echo.

Die maakte vorig jaar al gewag van een regimecrisis en van een ‘ander debat’: ‘De vraag wat we nog samen kunnen doen, de mensen uit het noorden en het zuiden van het land. Tiens, is dat niet wat de Vlaams-nationalisten enkele jaren geleden reeds eisten?’

Links-Vlaanderen: eigen belang eerst

Bij links-Vlaanderen, daarentegen, is die redelijkheid dezer dagen ver zoek. Desastreuse fictie of niet, het federale België staat bijna garant voor een linkse koers en is bijgevolg sacrosanct. Bart Eeckhout van De Morgen illustreerde dit onlangs, toen De Wever en Magnette nog aan zet waren en de mogelijkheden van een staatshervorming verkenden. Dat de PS daarin meeging, begreep Eeckhout. Ze zou immers behoorlijk wat linkse eisen binnenhalen zoals hogere pensioenen. De partij heeft bovendien ook een sterke regionalistische traditie terwijl aan de transfers niet meteen getornd zou worden (‘meer centen’).

Dat haar zusterpartij sp.a de deal zo gretig mee wou beklinken, vond hij echter opmerkelijker. Hij zou er immers toe leiden dat het ‘gezondheids- of arbeidsbeleid in Vlaanderen in de toekomst vaker naar rechts zal overhellen.’ Het verzet van liberalen en groenen tegen de splitsingsvoorstellen van De Wever en Magnette vond hij dan weer wel kunnen: ‘Het gaat hier ten gronde over de federale toekomst van dit land. Daar mag je al eens over dwarsliggen.’ Ook al had hij net uit de doeken gedaan dat het vooral gaat om de (vermeende) belangen van links-Vlaanderen.

Een steeds groter imbroglio

Historisch gezien is dat verzet overigens opmerkelijk. Zoals Tom Zwaenepoel en Tony Van de Calseyde van B Plus onlangs opmerkten, is het communautaire debat binnen Vlaanderen vandaag veel meer gepolariseerd dan vroeger. Toen stonden de Vlaams-nationalisten tegenover partijen die ‘niet echt een prioriteit maakten van hun streven naar een sterk België. Vandaag gaat het veel meer om een tegenstelling tussen Vlaamse en Belgische nationalisten.’ Het maakt het federale imbroglio natuurlijk nog net iets groter.

De ommeslag dateert van 2010, toen de N-VA aan haar opgang begon. Toen werd met name de Open VLD een pak belgicistischer. Met op kop Karel De Gucht, de man die België ooit ‘geen land’ meer noemde maar ‘een permanent gepalaver’. Dit herhaalde hij ook na 2010. Nu is de onbestuurbaarheid van België volgens De Gucht echter plots te wijten aan de (valse) ‘narratieven’ van de N-VA.**** Zijn partij lijkt overigens een patent te hebben op dat soort acrobatische electorale flip-flops: denk maar aan Verhofdstadt en zijn burgermanifesten en Lachaert en zijn Vivaldi-coalitie.

De aliens

In zijn column in De Morgen merkte Alain Gerlache onlangs op dat ‘in de kaart spelen van de N-VA’ sedert 2010 als de ergste beschuldiging in het Franstalige politieke debat geldt. Hij zag overigens wel beterschap. Nu de N-VA verzwakt is, zouden de Franstalige partijen misschien een onverhoopte kans zien om ‘een coalitie zonder de nationalisten’ te vormen.

Dat het Vlaams Belang terrein wint en straks een coalitie zou kunnen vormen met de N-VA, is hem blijkbaar ontgaan. Of, om het met Bart Maddens te zeggen, ook deze Belgische nationalist ziet gemakkelijkheidshalve ‘de aliens’ over het hoofd. Wat dit betreft, zijn de koning en zijn entourage heel wat minder kortzichtig.

Lichtpuntje of koplamp?

Sommigen willen zelfs een herfederalisering van bepaalde bevoegdheden. Alsof dat de vorming van een goed functionerende federale regering door twee gebieden met heel verschillende belangen, makkelijker zou maken.

Indien dat lichtpuntje dat Sinardet al een half jaar meent te ontwaren, straks de koplamp blijkt te zijn van aanstormende nieuwe verkiezingen, is het aan de Vlaamse kiezer om zich daarover uit te spreken. Anders wordt het, ook wat dat thema betreft, wachten tot 2024.

* Zelfs Vlaams-nationalisten blijven het met zijn allen hebben over ‘België’ en ‘ons land’. Zoals Wittgenstein het uitdrukte in zijn Tractatus Logico-Philosophicus (1921): ‘Die Grenzen meiner Sprache bedeuten die Grenzen meiner Welt.’

** Zie Sapiens, A Brief History of Mankind (2011, p. 30). De filosoof John Gray meent trouwens dat het moderne vooruitgangsverhaal eveneens een hoog fictief karakter heeft: ‘The idea of human progress is bullshit, and we’re all still just wild beasts with a few fancy toys.’

*** Zie in dit verband ook het recente interview met de historicus Philipp Blom in De Morgen. Verhalen vertellen ons wat we moeten waarderen en waarnaar we moeten streven. Het westerse verhaal dreigt echter tot een ecologische ramp te leiden. Je kunt je overigens afvragen hoe we er dan toch in geslaagd zijn om de moderne wetenschap uit te vinden. Mij lijkt die uitvinding in elk geval veel minder vanzelfsprekend dan nog altijd vaak voorgesteld wordt.

**** De Gucht verwijst daarbij naar onderzoeken waaruit ‘blijkt dat Walen en Vlamingen over de dingen des levens bijna hetzelfde denken. Dat is geen andere etnie of een andere mensensoort, zoals N-VA beweert.’ Dat laatste beweert N-VA natuurlijk niet: over een vals narratief gesproken. Verder denken Vlamingen en pakweg Nederlanders ongetwijfeld ook gelijkaardig over ‘de dingen des levens’. (Veel hangt af van hoe de vragen gesteld worden). Dat betekent echter nog niet dat ze een land (moeten) vormen of dat het makkelijk zou zijn om een federale regering te maken met de Nederlanders. Een land is sowieso meer dan de optelsom van haar kiezers.

Tom Zwaenepoel

Tom Zwaenepoel: ‘Verspilling Franstalige gezondheidscenten verhinderen door herfederalisering’

Vivaldi brengt geen oplossing