Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) werd in 1959 opgericht, in het kielzog van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens, om te waken tegen grove schendingen van mensenrechten, zoals foltering en gevangen zitten zonder proces. Dat soort dingen komt nauwelijks nog voor in het Europa van nu, behalve in de landen die grotendeels in Azië liggen. Juist die landen hebben vreemd genoeg veel minder te stellen met het Hof dan je zou denken.

Rechten van de mens

In arren moede ging het EHRM zich door de jaren heen bijna overal mee bemoeien. Stemrecht voor gevangenen, migranten, thuisbevallingen, familiezaken, je kunt het zo gek niet bedenken. De Utrechtse hoogleraar mensenrechten Tom Zwart, karakteriseerde het EHRM zo: ‘het Hof (lijkt) steeds meer op koning Midas, omdat alles wat het aanraakt in mensenrechten verandert‘.

In 2008 ontvoerde een Belgische moeder haar kind uit de VS dat na echtscheiding door een rechter daar aan de vader was toegewezen. De moeder was in Amerika eerder veroordeeld voor bijstandsfraude. Het Hof in Gent oordeelde dat het kind terug moest naar de vader. De vrouw diende een klacht in bij het Europese Hof, en kreeg gelijk.

Het Hof uitte forse kritiek op de Belgische rechtspraak. De Amerikaanse rechtspraak neemt het blijkbaar helemaal niet serieus, waarom verbaast mij dat niet? Zonder gekheid, welk ‘mensenrecht’ was hier in het geding? Hou u vast: het recht op een familieleven. Een familieleven in Europa uiteraard; wat is een familieleven in de Verenigde Staten nou helemaal waard?

Overbodig EHRM

Terwijl het EHRM goedbeschouwd al een tijdje overbodig is — behalve wat betreft eerdergenoemde landen, die ze nou juist niet aanpakken —, is het in werkelijkheid uit zijn voegen gebarsten. Het doet denken aan een koekoeksei, deze club van misschien bovengemiddelde maar geenszins uitzonderlijke juristen. Loop het lijstje rechters maar eens na: België is nog een van de weinige landen die iemand van behoorlijk kaliber hebben gestuurd, Nederland bepaald niet. Bovendien komt een deel van deze rechters uit landen waar de rechtspraak gerust gebrekkig genoemd kan worden.

Uit naam van de mensenrechten acht dit Hof zich verheven boven de hoogste rechters in tal van landen, die wat betreft mensenrechten juist voor niemand onderdoen. Het EHRM is immers uitgegroeid tot een beroepsinstantie boven het hoogste gerechtshof van ieder land. Een vierde kans voor wie driemaal heeft verloren. Daar is het zeker nooit voor bedoeld.

Nog een voorbeeld. Het Hof veroordeelde Griekenland in een zaak aangespannen door een asielzoeker — lees: door mensenrechtenadvocaten. Hij had op het eiland waar hij was beland, tijd in een kamp moeten doorbrengen dat blijkbaar niet aan humanitaire normen voldeed. Griekenland was tekort geschoten, aldus het EHRM, het land had moeten zorgen voor adequate opvangfaciliteiten ter plekke. Nu telt Griekenland 6000 eilanden en op elk daarvan kan iemand aanspoelen die om asiel vraagt. Zou het echt de bedoeling zijn dat Griekenland 6000 model opvangcentra bouwt?

Sharia voor Griekenland

Over Griekenland gesproken, op 19 december jongstleden deed het Europese Hof voor de Rechten van de Mens opnieuw een opmerkelijke uitspraak, waar we het laatste nog niet over hebben gehoord. De zaak was aangespannen door de weduwe van een moslim in Griekenland. Net als in Engeland is in Griekenland officieel de sharia van kracht binnen de moslimgemeenschap, voor wat Griekenland betreft een overblijfsel uit de tijd dat het land onder Ottomaans bestuur was. Er worden voor zover bekend in beide landen geen ledematen geamputeerd. Toepassing van de sharia blijft beperkt tot zaken van burgerrecht, zoals huwelijk, echtscheiding en erfenis.

Genoemde weduwe was volgens de sharia gehouden haar erfenis te delen met de zusters van haar man, iets waar de Griekse wet haar niet toe verplicht. Zij had zich daartegen verzet, met als argument dat de sharia niet gedwongen voor alle moslims zou moeten gelden — hierin kreeg ze ongelijk van de Griekse rechters. Het Europese Hof daarentegen gaf haar gelijk. Niks aan de hand dus, denkt u.

Het addertje zat echter ook hier in de tekst van de uitspraak. Het Hof oordeelde dat het landen in Europa vrij staat de sharia-rechtspraak binnen de moslimgemeenschap toe te staan; zij het onder bepaalde voorwaarden, bijvoorbeeld dat moslims ook de vrijheid moeten hebben zich eraan te onttrekken. Wie de moslimgemeenschap een beetje kent, begrijpt dat die ‘vrijheid’ nooit echte vrijheid is, om maar vast iets te noemen. Wat het Hof hier in ieder geval doet, is de toch al zo beroerde integratie van moslims in de westerse samenleving nog verder saboteren.

Opmerkelijk is dat hetzelfde Hof in 2003 nog een uitspraak deed waarin het de sharia ‘niet verenigbaar achtte met de fundamentele waarden van de democratie, noch met het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens.’ Kennelijk is men daarvan teruggekomen…

Supranationale gele hesjes

In sommige Europese landen woedt een strijd tussen establishment en volk — Brexit, gele hesjes,… Op supranationaal niveau lijkt die strijd echter zonder slag of stoot beslist. Een instituut als het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, ooit met goede bedoelingen opgericht, gaat ondanks niet aflatende kritiek uit juridische hoek onverstoorbaar door met het opleggen van zijn elitaire, en onveranderlijk centrum-links-liberale agenda aan de samenleving. Het is daarmee een instrument geworden om de nationale democratie te ondermijnen. In zekere zin is de Europese Unie dat ook, zoals iedereen weet, in weerwil van zogeheten ‘Europese verkiezingen’. Tegenwoordig wordt kritiek op deze instituties afgedaan als ‘populisme’. Of erger.

De kroon op dit democratie-ondermijnende werk, is dat zogenaamd niet-bindende pact van Marrakesh. Daarvoor werd speciaal overal een rookgordijn opgetrokken om het ongestoord te kunnen tekenen. Dat is niet helemaal gelukt, zeker niet in België, maar ondertekend werd het wel. En dat was een enorme stap voorwaarts voor de gevestigde orde op internationaal niveau, onder aanvoering van de Verenigde Naties, op de weg naar wat je een machtsgreep tegen de natiestaat zou mogen noemen. Advocaat Fernand Keuleneer legt dit beter uit dan ik het zou kunnen, in zijn handleiding bij dit pact.

‘De vraag dient zich aan of wat voorgesteld wordt als “recht” uiteindelijk nog wel recht is, dan wel gejuridiseerde politiek of gejuridiseerde ideologie (…) Zulks brengt een systeem tot stand dat (…) leidt tot een nieuwe vorm van “democratie”, niet langer gebaseerd op verkozen vertegenwoordigers van naties, maar op een netwerk van supranationale, anonieme instellingen en beslissers, die functioneren in een autonoom, zelf-referentieel systeem, niet vatbaar voor een klassiek-democratische correctie…’

Met andere woorden, onder het huidige gesternte is recht niet langer recht, en democratie niet langer democratie. Dat voorspelt weinig goeds.

Misschien mag ik hier nog dit aan toevoegen: populisme komt nooit uit de lucht vallen. Het is geen autonoom verschijnsel, hoe graag de boven ons gestelden dat ook willen (doen) geloven.

Tom Zwart

Koning Midas en de Rechten van de Mens