Theo Francken — die al eerder over ondergetekende twitterde — schreef een aangrijpend relaas over de recente verovering van Afghanistan door de Taliban. Ook in Nederland is het een prangend politiek thema: de overheid wilde de ambassade langer openhouden, en terwijl de minister in de bioscoop zat, veroverden moslimfundamentalisten Kaboel. ‘Het ziet ernaar uit dat zelfs vóór de officiële einddatum van terugtrekking, 9/11, exact 20 jaar na de aanslagen op de WTC-torens en het Pentagon, heel Afghanistan opnieuw onder Talibancontrole valt’, aldus voormalig staatssecretaris Asiel en Migratie Theo Francken.

Wat leren wij van Afghanistan?

De eerste belangrijke les uit deze gebeurtenis betreft het einde van de ‘imperial overstretch’ door de VS. Het teruglezen van de persconferentie met president Biden is extreem wrang. Enerzijds verklaart hij tegenover journalisten dat het onmogelijk is dat de Taliban Afghanistan zullen terugveroveren, dat gebeurt simpelweg niet. Anderzijds benadrukt hij in zijn speech dat langere militaire interventies in Afghanistan niet in het belang zijn van de VS.

Met andere woorden: ook het VS-protectoraat over Europa heeft een einddatum. Europese landen moeten dus een geopolitieke agenda opstellen voor wanneer dat protectoraat afloopt. Een dergelijke agenda ontbreekt momenteel. Gedurende mijn vele jaren als actieve volksvertegenwoordiger voor de VVD heb ik meermaals gepoogd dit punt op de agenda te zetten, maar kwam bij de partijelite nooit voorbij het stadium van ‘goed punt, laten we het bewaren voor later’. Dit ‘later’ staat inmiddels voor de deur. Helaas drong het ‘clash of civilizations’-argument — waarover spoedig meer — domweg niet door. Men volgde het Amerikaanse narratief ‘wij brengen vrijheid, verspreiden liberalisme, en veroveren zo de hearts and minds van de bevolking…’. Er werd niet doorgedacht over de implicaties van dit alles voor Europa.

Geopolitieke haatbaarden

De Spaanse wijsgeer Ortega y Gasset (1883 – 1955) voorspelde begin vorige eeuw dat de twintigste eeuw het tijdperk van het liberalisme zou worden. Daarna kwam een ‘postliberale fase’. Die zou aanbreken zodra ’de Chinese draak zich heropricht als wereldmacht en daarmee de westerse hegemonie direct op de helling zet. Tegelijk zal een schokgolf vanuit de dode massa van de islam over de wereld gaan, waarop die dode massa opnieuw herleeft’ (De opstand der horden, 1933, blz. 22). Deze analyse markeert een tweede les uit de val van Afghanistan, namelijk dat sommige beschavingen domweg incompatibel zijn.

Joris Luyendijk had dit eigenlijk al voorspeld in Het zijn net mensen (2006). De conclusie van dat boek luidt dat de islamitische wereld diep-islamitisch is. Als men het er heeft over mensenrechten en liberalisme, dan is dit enkel wanneer er een hoogopgeleide verwesterde elite samenkomt op een door het Westen gesubsidieerde bijeenkomst. Verder is die elite niet representatief voor de bevolking — zodra de Westerse geldstroom opdroogt, staan de haatbaarden weer vooraan.

Afghanistan is de hel van Dante

Dus wat zien we nu? De nationale bevolking, getroffen door militaire operaties in de islamitische wereld, ziet de westerse vlaggen achter de horizon verdwijnen en wandelen terug naar hun moskeeën, stamverbanden en papaverteelt. Westerse landen projecteren hun eigen linksliberale waarden op andere culturen en voeden zo hun eigen teleurstelling. Rusland, China, Turkije en Iran lachen in hun vuistje. David Criekemans, die geopolitiek behandelt op de Universiteit Antwerpen, vat het samen als volgt: ‘De Taliban en het Westen zijn incompatibel in één en dezelfde wereld. Dit draait uit op een nieuwe confrontatie.’ Ton Nijhof, die de situatie vanuit Nederland analyseert, zegt het zo: ‘Dankzij de islam is Afghanistan nog steeds een weergaloze chaos, vergelijkbaar met de hel van Dante.’

Aanvullende lessen

Dat zou op zich al een voldragen conclusie zijn, maar er zijn meer lessen te trekken. Namelijk dat het Westen zich een oorlog inrommelde zonder welomschreven ‘victory conditions’. Wat is er gebeurd met het uitspreken van verwachtingen om vervolgens te handelen naar wat we zeggen? Heel anders dan de leugenachtige persverklaring van Biden dus! Als het Midden-Oosten olie heeft waar het Westen niet zonder kan, zeg het dan. Als islamitische landen Israël willen vernietigen en het Westen is het daar niet mee eens, vertel het ze dan. Dit is wat de Romeinen zouden hebben gedaan in de tijd dat hun rijk bloeide.

De waarheid is dat westerse legers, eenmaal ingezet, binnen korte tijd een overwinning moeten behalen binnen een bepaald gebied, vanwege de hoge kosten van mobilisatie en oorlogvoering. De westerse burger is geen actieve deelnemer, maar ‘consumeert’ de oorlog via de media. Als de oorlog te lang duurt, zal het vermoeide publiek thuis anders gaan stemmen en zo de oorlog saboteren. Voortdurend worden er drogredenen over de emancipatie van de Afghanen rondgepompt om de oorlog thuis te kunnen verkopen.

Emancipatieverhaal ontplof als een bom in het eigen gelaat

Dit vervangt inhoudelijke overwinningen door PR-overwinningen. Zoals gezegd vecht de westerse soldaat in een ‘War on Terror’ zonder gedefinieerde overwinningsvoorwaarden. De Amerikaanse methode om dit militaire beleid te presenteren als een strijd voor internationale vrijheid, ontploft nu bij de terugtrekking als een bom in het eigen gezicht.

We leren óók dat de moslimfundamentalisten dichter bij hun doelen zijn gekomen. Het heeft ze veel geld en mensenlevens gekost, maar Afghanistan is voor hen nu een vrijhaven om te doen wat zij willen. Bovendien was de voortslepende oorlog ook voor het Westen kostbaar en demoraliserend — de huidige uitkomst bewijst dat de aanhouder wint. Door de oorlog en bezetting in Afghanistan zijn honderdduizenden jonge moslims ideologisch ontwaakt: een groot deel van hen is al actief in Europa en andere westerse landen. Bovendien laten foto’s zien hoeveel zwaar wapentuig nu in de handen van de moslims valt.

Conclusie

Alles samengevat leren wij dat het Westen uit is op PR-overwinningen terwijl moslimfundamentalisten langetermijndoelen nastreven. Ze zijn geduldig en houden hun ogen op de bal. Kennelijk geloven zij met méér standvastigheid in hun heilige waarden dan dat het Westen gelooft in het PR-verhaal van vrijheid, emancipatie en democratie. Het Afghaanse project bewijst: beschavingen zijn niet maakbaar. Het is hoog tijd om dit ook geopolitiek ten aanzien van de islam te erkennen en om Europa te veranderen in een fort.

Ton Nijhof

Lessen uit de val van Afghanistan