Voor Winston Churchill was democratie de slechtste regeringsvorm met uitzondering van alle andere vormen. Kapitalisme is de slechtste economievorm met uitzondering van alle andere vormen. Nieuwjaar is een goed moment om vooruit te blikken naar welke economie we toe moeten de volgende twaalf maanden of twaalf jaren.

Meer dan genoeg

Winston Churchill is de beschermengel van een Nieuwjaarsinitiatief. Niemand betwijfelt dat er facetten van het kapitalisme moeten herdacht of vervangen worden maar de meerderheid van de ondernemingen, en de economieën waarin zij werken, floreren door goede waren, invallen en gewoonten. Schrijven over de kneuzen prikkelt meer dan hetzelfde doen over de braverds en de nette ideeën.

De Trends Leerstoel Economie van de Hoop, gesticht in 2020 bij de Universiteit Antwerpen en voor drie jaar gefinancierd door het zakenblad Trends, kent die vuistregel. Bij het laatste nummer van 2021 gaf het magazine een buiten-reeks-editie mee van Streven, een vrijgevochten jezuïtentijdschrift, met 159 bladzijden uitpuilend van de nette ideeën, getiteld: ‘Meer dan genoeg, een florerende economie van de matigheid’. Vijftien opstellen en drie interviews zijn de humus. De pennen en de stemmen zijn ondernemers, filosofen, economen, ethici, politicologen, historici en een ex-zenboedhistische monnik.

Club van Rome

De bijzondere (gedrukte) editie van Streven – sedert 2020 is het blad elektronisch door het opdrogen van subsidies – leunt tegen ‘The Limits to Growth’ van de Club van Rome uit 1972. Grenzen aan de economische groei stonden daarin voorop. De focus van Streven is de economie van de matigheid met onder meer aandacht voor de ‘commons’, en wat dat vandaag inhoudt, de coöperatieve volkshuishoudkunde, de verandering van consumptie en haar weerslag op de huidige samenleving en duurzaamheid, de eenvoudige levensstijl van Thoreau in Walden die 150 jaar later blijft aanspreken.

De samenstellers weten hoe vandaag en morgen het paradigma van onze aannames wisselt (paradigma is een specifieke lens waardoor men gegevens opneemt en interpreteert). Er volgt daardoor ruimte voor het keuren van ons bestaande denken. Bijvoorbeeld dat over economische groei. Is de mens daarbij een tochtgenoot of een concurrent?

Geert Noels

Geert Noels is econoom, oprichter en CEO van de vermogensbeheerder Econopolis, auteur, opiniemaker met honderdduizend dagelijkse volgers op Twitter. Hij herinnert zich ‘The Limits to Growth’ (Grenzen aan de Groei) heel goed. Het was zo ongeveer het eerste economische werk dat hij las in zijn leven. Hoe staat hij tegenover de risico’s van economische groei?

Noels: ‘Hoewel mijn denken omtrent duurzaamheid inderdaad geëvolueerd is, ben ik toch van mening dat het een vertekende voorstelling van zaken is om groei eenzijdig te beschouwen als schadelijk voor de planeet. Zonder groei ontbreken zelfs een aantal stimuli om duurzaamheid te kunnen bereiken. De uitputting van de grondstoffen is niet exclusief te verklaren door groei, maar eveneens door de manier waarop we onze maatschappij hebben ingericht. De groei in het Westen is overigens in de voorbije 50 jaar spectaculair gedaald. Ondanks deze daling zien we dat een aantal problemen zoals klimaatverandering niet spectaculair zijn verminderd, integendeel. Je kunt die problemen dus niet zomaar één op één koppelen aan groei.’

Adam Smith

Wat zijn volgens Noels, zowel macro-economisch als voor de onderneming, mogelijke denksporen om de negatieve effecten – bijvoorbeeld, klimaat, ongelijkheid, burn-out – van groei aan te pakken? Noels: ‘Ik ben in verband met deze vraag gaandeweg meer en meer een fan geworden van Adam Smith. In zijn voetspoor denk ik namelijk dat het belang van prijsprikkels op de markt wordt onderschat als motor van verstandige economische beslissingen. Maak je bijvoorbeeld transport nagenoeg gratis, dan gaan mensen verplaatsingen doen niet echt gerechtvaardigd zijn gezien de externe effecten (externaliteiten) die dat meebrengt.’

‘Ik geloof daarom tot op vandaag in de werking van prijzen zoals die tot stand komen in good old economics. Het herlezen van Adam Smith kan ons helpen inzien dat prijsprikkels de nodige positieve sociale effecten kunnen hebben. Verantwoorde marktprijzen brengen niet per definitie ongelijkheid en negatieve sociale effecten met zich mee. De markt kan een sturend organisme zijn, met positieve effecten. Extreem pessimisme is uit den boze.’

Gezonde economie

Toon Bossuyt is de vierde generatie en CEO van het familiebedrijf BOSS Paints/Colora, verffabrikant en winkelketen. Hij komt op voor wat hij een ‘gezonde economie’ noemt: ‘Hierbij ligt minder de nadruk op ascese, op matigheid, op beperking. Gezond zijn houdt ook groeien in. Rendement is voor een bedrijf wat eten en drinken is voor een mens maar ik zal de eerste zijn om te zeggen dat rendement niet het exclusieve doel kan zijn. Net zoals ik niet leef om te eten, vind ik niet dat rendement het succes of het geluk van mijn onderneming bepaalt.’

Ludo Abicht is progressief, een ster in Streven en lid van de redactie. Hij beoogt een economie op mensenmaat en ziet kansen in de coöperatieve traditie en, wat vandaag populair is, de ‘commons’, zoals geschetst in het overzichtswerk ‘Die Macht der Commons’ (2018) van de Duitse Silke Helfrich en de Amerikaan David Bollier: ‘In dat boek verschijnt een indrukwekkend alternatief programma dat al op vele plaatsen is uitgetest. Maar ook hier geldt, meer dan ooit, de nuchtere vaststelling dat “the proof op the pudding is in the eating”. Want de meerderheid van de bevolking ziet wel de serieuze constructiefouten van het dominante neoliberale bestel, maar voorlopig is slechts een minderheid van ons bereid de horizontale structuren van markt en staat te confronteren door aan een echt andere, realistisch op mensenmaat gesneden samenleving te werken.’

Toon Bossuyt

Economie van de matigheid in 2022