Dag Hammarskjöld vocht voor de vrede. De Zweed verongelukte in 1961 boven Zambia tijdens een missie waarbij hij naar president Moïse Tshombe ging in verband met de afscheiding van Katanga. Dag op dag met een bijeenkomst in Gent over deze pionier vielen raketten op Kiev en Charkov.

Rusland

Rusland vecht tegen Oekraïne en de wereld. In Gent in de Karmel galmden op de achtergrond de salvo’s tijdens een symposium over Dag Hammarskjöld. Hij was Zweed, diplomaat, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, mysticus en vader van de blauwhelmen.

Dag Hammarskjöld verongelukte in een vliegtuigcrash in 1961 boven Zambia op weg naar president Moïse Tsjombe. Die was president van het afgescheurde Katanga, dat gesteund werd door Generale Maatschappij van België en blanke kolonisten. De crash blijft een raadsel: panne, sabotage of neergeschoten?

Vredespionier

De Russische tanks woelen in de vochtige Oekraïense aarde. Vredespionier Hammarskjöld, een diepgelovige christen, kreeg 61 jaar geleden een staatsbegrafenis in Uppsala waar hij wortelde, opgroeide en studeerde. Op de doodskist prijkte één woord: waarom? In mei 2021 bezocht ik het oude kerkhof van de universiteitsstad en groette zijn graf.

Hammarskjöld was zwijgzaam Zweeds, wars van uiterlijkheden, sociaal saai en werd in 1953 onverwachts gevraagd als secretaris-generaal van de Verenigde Naties, na de Noor Trygve Lie. De nieuwe secretaris-generaal werd tot veler verrassing een activist en stuurde de eerste bataljons blauwhelmen naar brandhaarden. De jaren 1953-1961 waren koortsachtig met de Koude Oorlog die af en toe riskant warm werd en de dekolonisering.

Merkstenen

Na zijn dood werd in zijn appartement in New York een dagboek gevonden dat verscheen met de titel ‘Merkstenen’. Het boek heeft geen gegevens over zijn leven. Wel getuigt het bladzijde na bladzijde over de worsteling met zichzelf, zijn taak als leider en zijn geloof. ‘Merkstenen’ is niks zoeterigs en in veel talen, ook het Nederlands, blijft het een bestseller.

Kenschetsende ideeën zijn: ‘De langste weg is de weg naar binnen’, ‘Het dragen van het kruis hoort bij mijn roeping’, ‘Niet ik maar God in mij is de kern’. Het symposium over de vredesman en zoeker, dat per toeval plomp viel op dag vijf van de oorlog in Oekraïne, werd georganiseerd door de Karmelieten in hun Gentse klooster, een groene oase bij het Gravensteen.

Morele moed

Rik Torfs, ererector en hoogleraar van de KU Leuven, oud-senator voor CD&V, en de Nederlander Christiaan Alting von Geusau, rector en hoogleraar rechtsfilosofie aan de Katholieke Hogeschool ITI in Oostenrijk, waren hoofdsprekers. De beide rechtskundigen leverden het politieke kruit van het symposium. Een handvol citaten.

Rik Torfs: ‘Ik heb meegewerkt aan de wetten op de godsdienstvrijheid in Oekraïne waar een explosief religieus mengsel bestaat van katholieken en orthodoxen. Wat mij in Hammarskjöld fascineert is het raakvlak van zijn taak als internationaal politicus en zijn heiligheid als leek. Mijn jaren in de politiek toonden mij hoe de morele moed daar vaak volledig ontbreekt en deugdzaamheid geveinsd wordt.’

Christiaan Alting Von Geusau: ‘Ik zie de eerste Oekraïense vluchtelingen op mijn campus in Oostenrijk. Het land is een smeltkroes van Midden-Europeanen, een nalatenschap van de Habsburgse dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije die eindigde in 1918. Na een lange bezetting werd Oostenrijk opnieuw onafhankelijk na 1955 met de verplichting om neutraal te zijn. Het land werd pas lid van de Europese Unie in 1995 en niet van de NAVO. Wenen is internationaal behoedzaam.’

Verhofstadt

Rik Torfs: ‘Guy Verhofstadt speelde een pijnlijke rol in Oekraïne. Ik zie hem gloriëren op het Maidanplein in Kiev, een heuse kick, met grote woorden en steunbeloften voor een volk dat zich had bevrijd van zijn Ruslandtrouwe politieke bovenlaag. Is de Russische invasie het sein van een nieuwe tijd? Ach, de geschiedenis is een paternoster van historische keerpunten. Dus, ja en neen, Oekraïne is een keerpunt, echter het aanbreken van een nieuwe tijd gaat voor mij als kwalificatie te ver.

Een keerpunt is wel dat Vladimir Poetin zich verkeken heeft op wat hij denkt de weekhartige, consumptiegekke West-Europeanen te zijn. Zij reageren vinniger en krijgshaftiger dan hij zal vermoed hebben. Poetin veracht de degradatie van de politieke kaste in de Europese Unie want ziet hoe zij focust op nevenkwesties als non-binariteit, abortus en euthanasie en wegdrijft van essentiële kwesties als oorlog en vrede, de teloorgang van de aarde, de kloof tussen rijke en arme landen. Wat is de Europese cultuur en politiek vandaag anders dan huppelen op sentiment gebaseerd op de tweet van tien minuten geleden?‘

Integriteit

Christiaan Alting von Geusau: ‘De sleutel van de politicus, zeker de christelijke politicus is integriteit, en die bezat Hammarskjöld ten volle. Respect voor het gegeven woord, handhaven van de eigen principes waren zijn sleutelwaarden. Hammarskjöld zou balen van Twitter en andere sociale media. Opiniepeilingen sturen vandaag het Europese beleid, veel meer dan vasthoudendheid aan beginselen contra de dwingende publieke opinie.

President Poetin heeft de weerbaarheid van het Oekraïense volk onderschat, dat is goed en slecht. Goed is dat de Oekraïeners hun weerbaarheid tonen, slecht is dat die weerbaarheid Poetin zal opjutten tot escalatie. Hij verliest dagelijks meer kansen om de invasie met opgeheven hoofd los te laten. Oekraïne is klein en Dag Hammarskjöld had een speciale belangstelling voor de kleinere landen. Als secretaris-generaal stonden zij voor hem op gelijke ooghoogte als de grootmachten. Evenmin was hij supermoraliserend en dialoog geworteld in werkelijkheid bedreef hij met talent.’

Rik Torfs: ‘Dag Hammarskjöld stierf als christen en ook ik blijf trouw aan mijn kerk, wat niet beduidt onderhorig aan de kerkleiders. Tijdens de pandemie heb ik weinig leiding en durf bemerkt in die hoek. Daarom loof ik de houding van de Italiaanse bisschop die de dokters en de verpleegkundigen in zijn diocees smeekte om de zieken met covid-19 bij te staan tot in hun dood, daar aanwezig te zijn als barmhartige samaritaan. Wat daar breed gebeurde door gelovige en onkerkse medici en verzorgers.’

Slachtoffercultuur

Christiaan Alting von Geusau: ‘We moeten uit de slachtoffercultuur komen. Het is kinderachtig zoals wij opnieuw vaststelden tijdens de pandemie, hoe geeist wordt dat de staat moet zorgen voor onze gezondheid. Uiteraard heeft de staat daarbij een rol, echter de gezondheid is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de burgers. Eén vrijheid kan men mensen, zelfs tijdens de ergste vervolging, tijdens de ergste foltering, nooit afnemen, het opnemen van de eigen verantwoordelijkheid.

Toegepast op Hammarskjöld, de christelijke leken moeten hun verantwoordelijkheid honoreren, wat hij deed. Het kan toch niet dat openlijk de houding groeit, ik heb niks gedaan, want mijn politieke leiders hebben niks gedaan of mijn bisschop of Rome heeft niks gedaan.

Klagen en zeuren doen Europeanen, westerlingen vandaag te gemakkelijk. Zij zijn daarbij niet rechtlijnig. Wij bekritiseren de Russen voor hun onderdrukking van de Oekraïners en in hun eigen land voor de executie van de vrije meningsuiting. Waar waren bijvoorbeeld de officiële westerse stemmen tegen de Canadese premier Trudeau toen die hardhandig het truckersprotest, een legitieme uiting van onvrede, onderdrukte. Zo zijn er veel voorvallen. Minder zelfgenoegzaamheid zou het Westen sieren en zijn stemverheffing zuiverder maken in conflicten als Oekraïne-Rusland.’

Trygve Lie

Dag Hammarskjöld: pionier voor de vrede