Udo Lindenberg, die vandaag zijn 75ste verjaardag viert, was een van de eerste rockmuzikanten om in het Duits te zingen. Gedenkwaardig was ook zijn optreden, het eerste van een West-Duitse rocker, in 1983 in de DDR.

Jeugdcultuur

In de jaren ’70 hield ‘Deutschrock’ een opfrissing van het door Schlagers beheerste muzieklandschap van de Bondsrepubliek in. De ruige rocker Lindenberg bereikte niet alleen een groot publiek in West-Duitsland, maar had ook heel wat jonge fans in de DDR, de Oost-Duitse communistische staat. Lindenberg zong over het leven van alledag en de problemen en ervaringen binnen de jeugdcultuur.

Hij was ook begaan met de vraagstukken van milieu en vrede die de aandacht van meer en meer mensen begonnen op te slorpen. Ook de betrekkingen tussen de beide Duitse staten interesseerden hem als pacifist, temeer daar in die dagen bij vele Duitsers in Oost en West de vrees leefde dat hun gedeelde land wel eens het toneel van een atomaire oorlog zou kunnen worden. In 1976 gaf hij al in het lied Rock ‘n’ Roll in Jena (een beroemde universiteitsstad in Oost-Duitsland) zijn wens te kennen om ooit in de DDR op te treden.

Zijn geduld werd echter nog enkele jaren lang zwaar op de proef gesteld; de bonzen van de SED (de marxistisch-leninistische partij van de DDR) waren niet weg van een rockzanger wiens liedteksten de weergalm van een kapitalistische samenleving met al haar problemen en spanningen vormden. Ze wilden ook ‘hun’ jeugd’ behoeden voor de lokroep van de ‘klassenvijand’. Maar ze konden niet beletten dat vele jongeren in de DDR via de West-Duitse Tv-zenders en de radio Lindenberg leerden kennen en bewonderen.

‘Beledigend lied‘

Begin januari 1983 bracht Lindenberg Sonderzug nach Pankow uit. De titel liet aan duidelijkheid niets te wensen over. Pankow is de wijk in Oost-Berlijn waar de SED-elite tot begin jaren ’60 huisde; het begrip ‘Pankow’ stond in de Bondsrepubliek symbool voor het communistische regime. Lindenberg wilde als het ware met de ‘Sonderzug’ (speciale trein) naar de DDR om er op te treden in het ‘Palast der Republik’, het pronkgebouw in hartje Oost-Berlijn waar de ‘Volkskammer’ (parlement) van de DDR vergaderde en allerlei grote culturele manifestaties plaats konden vinden.

Hij richtte zich direct tot ‘Honey’, zoals hij de naam van Erich Honecker, de secretaris-generaal van de SED, afkortte: ‘Ey Honey ich sing für wenig Money/ Im Republik-Palast wenn ihr mich lasst / All die ganzen Schlageraffen dürfen da singen/ (…) Nur der kleine Udo nur der kleine Udo/ Der darf das nicht und das verstehen wir nicht / (…) Och Erich ey bist du denn wirklich so ein sturer Schrat‘
(Hey Honey ik zing voor weinig money/ in het Palast der Republik als jullie mij toelaten/ Al die Schlager-apen mogen er zingen/ enkel de kleine Udo /die mag dat niet en dat verstaan we niet/ Och Erich hey ben jij dan echt zo een eigenwijs spook). Het lied schoot de SED-leiding in het verkeerde keelgat.

Het ‘Schmählied’ (beledigend lied) belasterde zogezegd de secretaris-generaal van de SED in hoogsteigen persoon en ‘de maatschappelijke verhoudingen en de cultuurpolitiek van de DDR’. Het was de Stasi (staatsveiligheid van de DDR) een doorn in het oog dat Lindenbergs lied in de discotheken van het land gedraaid werd. Twee Oost-Duitse dj’s werden zelfs tot een gevangenisstraf van vijf maand veroordeeld.

Raketten

Lindenberg liet niet af. In augustus 1983 schreef hij in een brief aan Honecker dat het helemaal niet zijn bedoeling was ‘u met dit liedje in diskrediet te brengen. Integendeel.’ Uiteindelijk was het zover. De Freie Deutsche Jugend (FDJ), de staatsjeugdbeweging van de DDR, nodigde Lindenberg uit op een ‘Friedenskonzert’ in het Palast der Republik.

Het was de tijd van het NAVO-Dubbelbesluit, waarbij het westerse bondgenootschap besloot middellangeafstandsraketten op te stellen als reactie op de stationering van SS-20-raketten door de Sovjets. Tegen die opstelling werd in vele West-Europese hoofdsteden en uiteraard ook in het Oostblok gedemonstreerd. Ook de beroemde Amerikaanse zanger en pacifist Harry Belafonte zou in Oost-Berlijn optreden, op voorwaarde dat ook Lindenberg zou mogen zingen, een voorwaarde die Fritz Rau, zijn concertmanager, had gesteld.

Opstootjes

Op 25 oktober 1983 was het zover. Lindenberg stak op de middag de sectorengrens tussen West- en Oost-Berlijn over. De partijbonzen waren er niet erg gerust in, met wat de tomeloze rockenergie van Lindenberg niet allemaal teweeg zou kunnen brengen in hun ‘gezapige’ republiek. De Stasi hield alles nauwlettend in de gaten. Nou ja, tot Lindenberg na de repetitie via de artiesteningang van het Palast naar buiten glipte en er enthousiast onthaald werd door een 150-tal jonge DDR-fans.

Lindenberg zei hen dat alle ‘rakettenschroot’ moest weggehaald worden uit Europa: ‘Wij willen niet één raket zien, niet in de BRD (Bondsrepubliek) en niet in de DDR.’ Zo een uitspraak kon het regime natuurlijk niet bevallen. ’s Avonds volgde dan het optreden voor een zaal die afgeladen vol zat met zorgvuldig naar ideologische betrouwbaarheid uitgekozen FDJ-leden in hun blauwe hemd. De echte fans, een 500-tal, stonden buiten en riepen ‘Wir wollen Udo’. Het kwam tot opstootjes waarbij tientallen jongeren hardhandig door de Volkspolizei werden opgepakt.

Kritiek

Achteraf was er in West-Duitsland ook veel kritiek op Udo Lindenberg, als zou hij zich voor de kar van de SED hebben laten spannen. Maar dat klopt niet helemaal. Tijdens het concert had hij weliswaar een zin uitgeroepen die in de kraam van de SED paste — ‘Von deutschem Boden darf nie wieder ein Krieg ausgehen’ (Van Duitse bodem mag nooit meer een oorlog uitgaan) — maar hij was ook zo vermetel geweest om te eisen dat de Sovjetraketten uit de DDR zouden verwijderd worden. En dat laatste kon de Oost-Duitse communisten alleen maar ergeren.

Reinhold Beckmann, een journalist die Lindenberg op zijn ‘reis’ naar Oost-Berlijn begeleidde, gelooft zelfs dat Lindenberg op zijn manier een paar gaten in de Muur heeft geslagen. In ieder geval had de rocker het hart van heel wat Oost-Duitsers geraakt, bijvoorbeeld met het ontroerende Mädchen aus Ostberlin (1973), over een West-Duitse jongen die verliefd wordt op een Oost-Berlijns meisje, maar voor middernacht weer ‘in het Westen’ moet zijn: ‘Wir wollen doch einfach nur zusammen sein’ (‘Wij willen toch maar gewoonweg bij elkaar zijn’).

Gitaar

Lindenberg had de Oost-Duitse partijbonzen de daver op het lijf gejaagd. In 1984 zou hij eindelijk op tournee gaan door de DDR, maar op het allerlaatste moment werd die door de regering afgezegd. Drie jaar later wisselde Lindenberg nog geschenken uit met Honecker. De topman van de SED schonk hem een schalmei en omgekeerd gaf hij een leren jekker en een elektrische gitaar met het opschrift ‘Gitarren statt Knarren’ (gitaren in plaats van schietijzers). Het pacifistische bloed van Lindenberg kroop waar het niet gaan kon.

Udo Lindenberg

Udo Lindenberg en zijn ‘Meisje uit Oost-Berlijn’