De reden waarom ze me enkele jaren terug eens voor een televisiepanel op VRT-TV-Eén hadden gevraagd ben ik kwijt, iets communautairs waarschijnlijk, zeker als je weet wie daar mee aan tafel zat: Peter De Roover, Geert Van Istendael, Philippe Van Parijs en ik. Ik had me op van alles voorbereid (meertaligheid in Brussel? aanslepende regeringsvorming?) maar het allersimpelste had ik niet verwacht. Want wat was De Vadders eerste en prangende vraag? Of ik eens kon vertellen waarin de Vlaamse identiteit bestond. Identiteit, een instinkertje. Maar je moet wel in een-twee-drie iets zeggen. Dus ging ik onmiddellijk meta: ik begon over de vraag zelf.

Rarara wie benne kik

Ik gaf het voorbeeld van Mozes: toen hij naar de ‘identiteit’ vroeg van zijn geheimzinnige gesprekspartner in het brandende braambos maakte Jahweh er zich van af met de dooddoener dat hij ook maar was wie hij was (‘ik ben die ben’). Wat valt er immers meer te zeggen? En als de Here het niet kon, wat zouden wij stervelingen dan op die vraag kunnen antwoorden?

Ofwel is de identiteitsvraag een raadseltje. Laat nu de belangrijkste eigenschap van een raadselvraag zijn, dat het antwoord al in de vraag vervat zit. Dat had Urbanus van Anus heel goed gezien in zijn meezinger ‘1-2-3 rikketikketik’. De strofen beschrijven zo overduidelijk achtereenvolgens een kieken, een varken en hemzelf dat het refrein urbanistisch geestig is: ‘Rarara wie benne kik / Is er iemand die al weet / hoe. ik. heet?’

Ik moet toegeven dat vragensteller De Vadder niet veel kon aanvangen met mijn verhaaltjes. Dat was geen televisie, nietwaar. Hij had natuurlijk een antwoord verwacht waaruit hij dan weer kon concluderen dat de Vlaamse identiteit niet bestond. ‘Een kwestie van bestaan’ als het ware. Maar wie stomme vragen stelt mag stomme antwoorden verwachten.

Wie zijn die identitairen nu eigenlijk?

Het was ook de tijd dat de Franse romancier Michel Houellebecq in zijn roman Soumission (Onderworpen, 2015) het over les identitaires had, waarmee hij een identitaire, Le Pen-achtige politieke partij bedoelde die dan de Franse presidentsverkiezingen verloor van de links-islamitische alliantie. Deze rechtse partij werd ‘identitair’ genoemd omdat ze een traditionele, conservatieve, exclusieve, essentialistische, collectieve Franse natie-identiteit beweerde te vertegenwoordigen.

Hoe kortgeleden ook, die tijd is voorbij. Tegenwoordig stellen journalisten de identiteitsvraag niet meer. Ze hebben ondertussen ook wel in de gaten dat het predicaat ‘identitair’ al een tijdje van plaats verschoven is, van de natie-identiteit naar de multipele identiteiten van het multiculturalisme, van gender-, woke- en alfabet-identificaties. De journalisten willen de vertegenwoordigers van deze nieuwe ideologieën niet naar hun identiteit vragen zoals ze dat met Vlaams-nationalisten deden. Of heeft u het soms al eens meegemaakt dat een interviewer sarcastisch zit te peilen naar de realiteit achter de identiteit van een intersectioneel geraciseerde of gegenderde mens-met-of-zonder-baarmoeder? Dat durven ze gewoon niet, op straffe van cancelling. De meesten onder hen willen het ook niet, omdat ze dit soort identiteiten voetstoots aannemen, net zoals ze ervan uitgaan dat ze mij wit mogen noemen in plaats van blank.

Hier moet ik dus Koen Lemmens’ dialoogboek De dwaling van de beeldenstormer opnieuw tegenspreken.[1]

Metafysische stoverij

Nee, het zijn niet de natie-identitairen die een essentialistische, traditionele en metafysische identiteit huldigen waardoor identiteit herleid wordt ‘tot een aantal welomlijnde, vaste en erg traditioneel verankerde kenmerken’ (blz. 74). Om zijn stelling van een ‘metafysische’ Vlaamse identiteit hard te maken haalt de auteur Vlaamse ‘friet met stoverij’ aan. Vroeger ging het om bechamelsaus. Laat ik dit stukje niveauverlaging maar als een eenmalige uitschuiver van de auteur beschouwen.

Want het zijn, integendeel en omgekeerd, juist niet de nationale maar de multiculturele identiteiten die almaar babbelen over imaginaire en dus eeuwig schietende roots, telkens weer ontkiemende wortels en essentiële huidskleurkenmerken zowel van de ‘witten’ als van de ‘gekleurden’. De identiteiten zijn dus helemaal van plaats verwisseld. Identiteit is er trouwens niet meer voor autochtonen; het wordt de witte mens zelfs verboden er nog een te hebben. Alleen allochtonen en minderheden mogen er zich mee vergulden, als met een gouden sleutel tot de status van het slachtofferschap… De identitairen, dat zijn vandaag de rassen-linksen die bezig zijn de klassen-linksen te overtroeven.[2]

Vandaar ook allerlei begripsverwarring. Ooit heeft Tom Lanoye de theorie naar voren geschoven dat de migranten hier te lande hun multiculturele identitaire gewoontes juist bij de Vlamingen geleerd hebben, die immers binnen in de staat België ook aan communautaire gemeenschapsvorming doen. Hier haalt Lanoye twee soorten collectieve identiteit, namelijk natie-identiteit en multiculturele identiteit, door elkaar. Migranten zijn overal in Europa apart gaan leven, niet alleen uit noodzaak, maar ook omdat ze daar door de theoretici van het multiculturalisme toe werden aangemoedigd; niet omdat ze deze ‘apartheid’ van de Vlamingen zouden afgekeken hebben. Mijn stelling luidt dat alleen de natie-identiteit in staat is om de verschillende multiculturele identiteiten te incorporeren en te neutraliseren. Voor zover integratie in de staat België succes heeft, gebeurt ze in het kader van de Vlaamse natie. Een ander kader bestaat niet.

Wat doet nu Koen Lemmens in zijn hoofdstukken over identiteit?

Problemen evacueren

Eerst en vooral huivert hij om de identiteitsdiscussie te verbinden met de multiculturele kwestie. Dat zou maar tot ‘vertroebeling’ van het debat leiden (blz. 87). Dat is eigenaardig. Die twee zijn juist eng verbonden! Niet alleen ziet hij over het hoofd dat de multiculturelen en ‘wokes’ zélf die identiteiten claimen, maar ook dat de multiculturele realiteit ons ertoe noopt om die verbinding wél te maken. Dit is tenminste wat ik van een boek met Lemmens’ ambities verwacht.

Maar ten tweede evacueert hij ook de (Vlaamse) natie-identiteit uit het identiteitshoofdstuk, om die naar zijn bespreking van de canon te verhuizen waar hij de oude kwestie van de Vlaamse culturele ambassadeurs (Luc Van den Brande) oprakelt die de toenmalige politiek correcten zo schandalig beliefden te vinden. Zo wordt het identiteitshoofdstuk zelf uitgehold tot een tamelijk abstracte verhandeling over en introductie tot het denken van enkele Franse sociologen over identiteit. Dat is jammer, want in concreto botsen de nationale en de multiculturele identiteiten praktisch elke dag. En Lemmens toont dit ietwat contradictorisch zelf aan.

Zwarte Piet als toetsneger

In de praktijk kan hij er immers zelf niet omheen om ze beide, natie-identiteit en multiculturele identiteit, gezamenlijk aan de hand van een enkel voorbeeld te behandelen. Daar waar ze botsen. Het gaat zowaar om Zwarte Piet, aan wie hij de laatste bladzijden van zijn boek wijdt (blz. 247-250). Wat er rond deze folklorefiguur in Nederland en in mindere mate in Vlaanderen is gebeurd noemt hij een ‘evolutie’. Zwarte Piet, zegt hij, heeft in het verleden al heel wat transformaties ondergaan, dus waarom zou aan die transformatie nu plots een einde komen? In een van zijn balanceeroefeningen probeert deze slimme pleiter het volgende uit: multicultureel links moet zich ertoe brengen om van nu af aan Zwarte Piet niet meer racistisch te noemen, maar ‘stereotyperend’. De beeldenstormers van zijn titel moeten zich intomen. Dat zal het gesprek bevorderen, zegt hij. Probleem is dat voor de activistische antiracisten het racisme van Zwarte Piet buiten kijf staat. De escalatie van het conflict is namelijk niet het resultaat van een evolutie maar van een hetze, en dat is voor de woke antiracisten juist de essentie. Succes dus met die naamswijziging van racisme naar stereotypie!

De natie als prioritair kader

Twee soorten identiteiten. Links heeft verkeerd gekozen.

Ooit suggereerde Bertolt Brecht sardonisch dat als de communistische bazen van de DDR vonden dat het ondankbare volk niet meer voldeed, ze maar een ander volk moesten kiezen. Welnu, het huidige links hééft inderdaad een nieuw volk gekozen en een nieuw proletariaat uitgevonden. De etnische identiteiten opnieuw vervangen door sociale kwesties zal niet zomaar lukken. ‘Vooruit’ roepen zal ook al niet helpen.

Uiteindelijk zullen de nationale identiteitsopvattingen deze nieuwe breuklijnen moeten repareren. De natiestaat is de enig mogelijke organisatievorm waarbinnen de verschillende linkse en multiculturele identiteiten met elkaar en met anderen democratisch kunnen omgaan. Dat is trouwens altijd de betrachting van de natiestaat geweest. Het territorialiteitsprincipe zorgt voor de neutraliserende behandeling van de nieuwe zuiltjes en voor inclusie in het enig mogelijke kader, de natie. Of dat nu met of zonder ‘nationalisme’ gaat, doet er niet toe.

De natie, waar Jahweh en Urbanus alle overspannen identiteitsvragen temperen.
__________

[1] Zie mijn twee vorige podcasts over Koen Lemmens’, De dwaling van de beeldenstormer. Waarom we bewust moeten omgaan met traditie. Lannoo, Tielt, 2021.
[2] Een van de beste korte teksten hierover, ook vanuit internationaal standpunt, is ‘Discriminatie en racisme zijn echt, white privilege niet’ van de hand van Dyab Abou Jahjah, in Knack, 07/06/2020.

Urbanus van Anus

Rondas over identiteitskwesties met Mozes en Urbanus